جعفر کردزنگنه

هدف مقاله حاضر بررسی وضعیت اشتغال زنان سرپرست خانوار در ایران است. اشتغال زنان ایرانی دو ویژگی مهم دارد: اول آنکه در مقایسه با سایر کشورهای در حال توسعه زنان فرصت های شغلی کمتری دارند و دوم آنکه اغلب در بخش های غیر رسمی با دستمزد پایین مشغولند. اشتغال زنان "سرپرست خانوار" حکایت دیگری است که در پی مشکلاتی مثل فوت شوهر، طلاق، از کارافتادگی شوهر، مفقود الاثر بودن سرپرست و ... شکل می گیرد . طبق نتایج حاصله از چهار سرشماری اخیر کشور نسبت زنان سرپرست خانوار از 4/8 درصد در سال1375 به 7/12 درصد در سال 1395 رسیده است. بر اساس نتایج سرشماری سال 1395 در حدود 3061753 زن هستند که سرپرستی خانوارهای خود را بر عهده دارند. نتایج حاصله نشان داد که به طور میانگین 6/14 درصد زنان سرپرست خانواده شاغل هستند. بیش از 8/61 درصد این زنان خانه دارند (3/68 درصد روستایی در مقابل 6/59 درصد از زنان سرپرست خانوار شهری) و شغل دیگری ندارند. تقریبا 6/15 درصد این زنان بدون داشتن کار دارای درآمد هایی هستند (8 درصد زنان سرپرست روستایی در مقابل 2/18 درصد زنان سرپرست خانوار شهری) این در حالی است که در حدود 44 درصد این زنان سرپرست خانوارهای دو یا سه نفره و 4/11 درصد نیز سرپرست خانوارهایی با تعداد جمعیت بیش از سه نفر هستند. و مابقی در حدود 7/41 درصد زنان سرپرست خانوار به تنهایی زندگی می کنند و فقط بار اقتصادی زندگی شخصی خود را بر دوش می کشند. نکته جالب توجه اینکه در حدود 7/48 درصد زنانی که سرپرستی خانوارهای ایرانی را بر عهده دارند در گروههای سنی 60 سال و بیشتر قرار دارند و در واقع در دوران کهولت خود بسر می برند. که این امر به لحاظ اقتصادی مشکل این قشر از زنان را دوچندان می کند. نتیجه این که این زنان و خانواده هایشان اکثرا جزء حاشیه نشینان اقتصادی محسوب می شوند و شرایط سختی را می گذرانند .

پیش نیاز هرگونه توسعه ی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی احساس امنیت است. آگاهی از احساس امنیت ساکنان یک جامعه نقش مؤثری در شناخت چالش ها و ارائه ی راهبردهای توسعه ای در آن جامعه دارد. یکی از مهم ترین مواردی که توسعه یافتگی را تحت تأثیر قرار می دهد، امکان دسترسی زنان مانند مردان به احساس امنیت است. این امر برای زنان سرپرست خانوار در جامعه محسوس تر است. پژوهش حاضر، با هدف بررسی رابطه ی عوامل اقتصادی- اجتماعی با احساس امنیت (در هشت بعد امنیت جانی، مالی، فرهنگی، حقوقی، نوامیس، اخلاقی، احساسی و عاطفی) در میان زنان سرپرست خانوار تحت پوشش اداره ی کل بهزیستی شهرستان رامهرمز به انجام رسید. جامعه ی آماری این پژوهش کلیه ی زنان تحت پوشش اداره ی کل بهزیستی شهرستان رامهرمز بودند که با فرمول کوکران 224 زن سرپرست خانوار به عنوان حجم نمونه و با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. یافته های پژوهش بین میزان تحصیلات، نگرش به پوشش، میزان درآمد، حمایت اجتماعی، علت سرپرستی و احساس امنیت رابطه نشان می دهد. سه متغیر میزان تحصیلات، درآمد و حمایت اجتماعی 14% واریانس متغیر وابسته احساس امنیت زنان را تبیین نمودند. با پذیرش نقش این سه متغیر در توانمندی زنان سرپرست خانوار، به دست می آید که توانمندسازى زنان، سبب بالا رفتن اعتماد به نفس، کسب یک هویت مستقل، بهبود وضعیت اجتماعى آنها و در نهایت احساس امنیت بیشتر در ایشان می شود که کل جامعه از آن منتفع خواهد شد.

وقتی زنان تولد اولین فرزند خود را به تأخیر می اندازند و سن فرزندآوری در رتبه ی اول بالا رود، به خاطر کاهش طول دوره ی باروری و خطرات بارداری در سنین بالاتر، میزان باروری کاهش پیدا می کند. مطالعه ی حاضر با روش کیفی و با هدف واکاوی پیامدهای تعویق فرزندآوری در بین زنان شهر اهواز انجام شده است. جهت گردآوری داده ها با 30 زن متأهل مصاحبه ی عمیق انجام شد. نتایج به دست آمده نشان داد که تأخیر در فرزندآوری یکی از الگوهای جدید باروری در جامعه است که همانند تصمیم به باروری در سطح خرد و بین زوجین انجام می شود، اما از طرفی هم خود متأثر از بسترهای خرد و کلان جامعه است. بر این اساس و باتوجه به تجزیه و تحلیل مصاحبه های عمیق انجام شده پیامدهای تعویق فرزندآوری را می توان در سه مقوله ی میانجی دست یابی به اهداف، اختلال در روابط میان بین نسلی و اختلال در روند باروری و فرزندآوری طبیعی دسته بندی کرد.

سالمندان به علت تغییرات زیستی، روانی و اجتماعی مرتبط با سن درطی فرآیند پیری، تحولات اساسی را در ساختار زندگی فردی و اجتماعی شان تجربه می کنند که در صورت فقدان برنامه ریزی برای این مرحله از عمر، سالمندان و جامعه با وضعیت کمابیش مساله سازی مواجه خواهند شد. مطالعه حاضر پژوهشی کیفی است که با هدف مطالعه راهبردهای مقابله ای سالمندان در مواجهه با تغییرات رخ داده سنی در آنان صورت گرفته است. دراین راستا با کاربست روش نظریه ی زمینه ای و تکنیک مصاحبه عمیق به مطالعه راهبردهای مقابله ای در 19 سالمند زن و مرد در بازه سنی 60 تا 90 سال پرداخته ایم. نتایج مطالعه نشان می دهد که گذار از سالمندی، تلاش برای بقاء مهم ترین مقوله و معنای بین ذهنیتی در سالمندان برای مقابله با تغییرات رخ داده سنی در آنان است. یعنی پیش فرض اساسی برای سالمندان در این منطقه، تطبیق یا خودتنظیمی شخصی هم در سطح زیستی و هم روانشناختی و هم اجتماعی با به کارگیری راهبردهای مقابله ای از قبیل تعامل مدبرانه یا بازاندیشانه با شرایط و خودحمایتی پرهیزی و انتخاب سبک زندگی سالم جهت مواجهه با محدودیت های زندگی سالمندی، ضعف شبکه حمایتی و  فرسودگی روانی است. 

تحولات باروری مهم ترین مسئله جمعیتی سال های اخیر ایران بوده است که منجر به ابلاغ سیاست های جمعیتی شد که درآن بر نقش همه ارگان های مرتبط با مسائل جمعیتی تاکید شده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی روند باروری در سرشماری های سه دوره گذشته بر مبنای نسبت فزایندگی زنده زایی است. این شاخص نسبت زنانی را نشان می دهد که تعداد مشخصی فرزند داشته و فرزندان بعدی را می خواهند. لذا اطلاعات مربوط به رتبه موالید در میان نمونه زنان همسردار 15 تا 49 ساله در نمونه دو درصدی سرشماری سال های 85 تا 95 که معادل 983000 نفر هستند، مورد تحلیل قرار گرفتند. نسبت توالی زنده زایی از بدون فرزند به یک (85 درصد) و از یک به دو فرزند ( 76درصد ) تقریبا ثابت بوده اما از سه به چهار فرزند کاهش داشت (75 درصد به 61 درصد). باروری تجمعی از 3.2 در سال 85  به 5.2 در سال 1395 رسید. درنتیجه فرزندآوری زنان متاهل در وضعیت قابل قبولی است، لیکن سیاست های جمعیتی مبتنی بر تقویت زیرساخت های اقتصادی، رفاهی مانند کاهش تورم و افزابش اشتغال و بهبود وضعیت مسکن منجر به افزایش ازدواج شده و در نهایت فرزندآوری را تقویت خواهد کرد.

 هدف پژوهش حاضر مطالعه تطبیقی احساس امنیت اجتماعی در هشت بعد (امنیت جانی، مالی، فرهنگی، حقوقی، نوامیس، اخلاقی، احساسی و عاطفی) در بین زنان سرپرست خانوار و زنان دارای سرپرست در شهر رامهرمز است.  با روش نمونه گیری تصادفی ساده 222 زن سرپرست خانوار و با استفاده از نمونه گیری در دسترس202 زن دارای سرپرست (424 نفر) به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از روش پیمایش با پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که پایایی آن با آلفای کرونباخ 876/0 تائید گردید. یافته های پژوهش بین تحصیلات، نگرش به پوشش، درآمد، حمایت اجتماعی، علت سرپرستی و احساس امنیت اجتماعی رابطه نشان می دهد. نتایج آزمون T نشان می دهد که میانگیناحساس امنیت اجتماعی بین زنان سرپرست خانوار و زنان دارای سرپرست در ابعاد مالی، جانی، احساسی، عاطفی و فرهنگی تفاوت معنی داری با هم دارند. تحلیل چندمتغیری نشان می دهد که در هر دو گروه از زنان مورد مطالعه متغیرهای حمایت اجتماعی، سواد و درآمد تغییرات احساس امنیت اجتماعی را تبیین می کنند. با پذیرش نقش این سه متغیر در توانمندی زنان، این نتیجه به دست می آید که توانمندسازى زنان (بدون در نظر گرفتن اینکه سرپرست خانوار باشند یا دارای سرپرست)، نقش مهمی در احساس امنیت اجتماعی آنان دارد و سبب بالا رفتن اعتماد به نفس، کسب یک هویت مستقل، بهبود وضعیت اجتماعى آنها و در نهایت احساس امنیت بیشتر در ایشان می شود که کل جامعه از آن منتفع خواهد شد.

ازدواج زودهنگام مساله ای جهانی است که با طیف وسیعی از پیامدهای بهداشتی و اجتماعی برای دختران نوجوان همراه است. هدف مطالعه حاضر بررسی عوامل تاثیرگذار بر ازدواج زودهنگام زنان شهرستان اهواز است. نمونه پژوهش شامل 700 نفر (315 نفر ازدواج بالای 18 سال و 385 نفر ازدواج زیر 18سال) است. روش تحقیق پیمایش و با استفاده از ابزار پرسشنامه انجام شد. یافته ها نشان داد ازدواج زودهنگام در شهرستان اهواز، از 4/29 درصد کل ازدواج ها در سال 1390 به 1/32 درصد در سال 1400رسیده است. نداشتن اختیار در انتخاب همسر، ازدواج با بستگان نزدیک و نگرانی والدین از دیر ازدواج کردن دختران و نگرانی از ارتباط پیش از ازدواج که ناشی از فرهنگ غالب و ازدواج های سنتی– خویشاوندی در شهر اهواز می باشد؛ ازدواج زودهنگام دختران را تشدید نموده است. براساس تحلیل چندمتغیره، بعد از متغیر تحصیلات، به ترتیب متغیرهای نوع ازدواج (اجباری/اختیاری)، نسبت خویشاوندی با همسر، و محل سکونت اهمیت بیشتری در پیش بینی احتمال ازدواج زودهنگام داشته اند. پایان دادن به ازدواج زودهنگام نیازمند یک استراتژی چندجانبه تمرکز بر دختران، خانواده های آنها، جامعه و... دولت است. بهبود آموزش، فرصت های اقتصادی، دسترسی به خدمات بهداشتی و چارچوب های سخت گیرانه تر قانونی می تواند روند رو به افزایش ازدواج کودکان در ایران و خوزستان را متوقف کند.

هدف این مقاله مطالعه برخی از پیامدهای طلاق در زنان مطلقه با تاکید بر متغیرهای جمعیتی-اجتماعی؛ درآمد ماهیانه، سن، سطح تحصیلات و بعد خانوار است. با به کارگیری روش پیمایش، داده ها در قالب پرسشنامه و به صورت نمونه هدفمند و در دسترس از 440 زن مطلقه شهر اهواز جمع آوری شدند. باتوجه به یافته ها، از مهم ترین مشکلات اجتماعی زنان مطلقه می توان به نگاه حقارت آمیز جامعه به این گروه از زنان، احساس تحت نظر بودن دائم، مزاحمت های مکرری که باعث تضعیف اعتماد به نفس در زنان می شود، اشاره نمود. ناکافی بودن درآمد زنان مطلقه برای برآورده کردن نیازهای خود و فرزندان شان باعث شده این قشر از زنان با محرومیت اقتصادی شدید مواجه شوند. تحت تاثیر قرار گرفتن احساسات و عواطف فرزندان و همچنین احساس افسردگی در زنان مطلقه از مهم ترین پیامدهای روانی طلاق است. در مسائل مرتبط با سلامت و فیزویولوژی، افزایش مصرف آرام بخش ها در زنان مطلقه است که منجر به تغییراتی در ساختار بدنی و بدتر شدن وضعیت سلامتی آنان شده است. از یافته های مهم این پژوهش، اولویت مسائل اجتماعی نسبت به سایر مسایل (اقتصادی، روانی و فیزیولوژیکی) است. زنان مطلقه ای که درآمد، تحصیلات و سن کمتری دارند، در مقایسه با زنان مطلقه ای که تحصیلات و موقعیت اقتصادی بهتر و سن بالاتری دارند، به نسبت از مسائل و مشکلات اجتماعی، اقتصادی، روانی و فیزیولوژیکی بیشتری رنج می برند. نتایج این مقاله می تواند در بسیاری از ابعاد در درک و برخورد با مسئله طلاق موثر بوده و برای سیاستگذاران و برنامه ریزان جهت توجه بیشتر به مسائل زنان مطلقه راهگشا باشد.

امروزه کمابیش در تمام جوامع پدیده سالمندی مسئله ای مهم به شمار می رود و مسائل سالمندان و فراگرفتن سیاست گذاری های بایسته درباره آن ها یک نگرانی مشترک جهانی است. از سوی دیگر، احساس یأس و ناامیدی در سالمندان ازجمله مشکلات فراگیر آن هاست که افزایش امید سالمندان، سلامت جسمانی و ارتباطات اجتماعی ایشان را تا اندازه زیادی تحت الشعاع قرار می دهد. هدف پژوهش حاضر، تحلیل تعیین کننده های اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر احساس یأس و ناامیدی در میان سالمندان شهر اهواز است. در این پژوهش، ۳۷۰ نفر از سالمندان شهر اهواز با به کارگیری روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. نتایج نشان داد بین تعیین کننده های اجتماعی و فرهنگی و احساس ناامیدی سالمندان رابطه معناداری وجود دارد و ۳۰% از این احساس به واسطه متغیرهای تعیین کننده اجتماعی و فرهنگی تبیین و پیش بینی می شود. همچنین، حمایت اجتماعی و سرمایه اجتماعی به ترتیب بیشترین تأثیر را بر احساس یأس و سالمندان داشتند. بر این پایه، پرداختن به مسائل و نیازهای سالمندان و دوره سالمندی به عنوان یکی از برجسته ترین دستاوردهای توسعه، ضرورتی اجتماعی است. همچنین، بررسی رفتارهای مرتبط با تندرستی و کیفیت زندگی اجتماعی آنان ازجمله احساس یأس و ناامیدی، موضوع مهمی است که نیازمند سیاست های علمی، اجتماع محور و بنیادی است.

شهر اهواز به دلیل پویایی فرهنگی و اجتماعی منحصربه فرد آن که ممکن است دلایل متفاوتی برای طلاق نسبت به سایر مناطق ایران داشته باشد، به عنوان محور این پژوهش انتخاب شد. با بررسی دیدگاه افراد در آستانه طلاق، مشاوران خانواده و قضات می توان به درک جامعی از عوامل موثر بر طلاق در این زمینه خاص دست پیدا کرد. داده ها از طریق مصاحبه عمیق با 13 فرد در آستانه طلاق، 5 قاضی و 2 مشاور خانواده جمع آوری و با استفاده از تحلیل موضوعی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. پایایی پژوهش از طریق معیارهای ارزیابی داده های کیفی تأیید شد. مضامین و مضامین فرعی متفاوت در زمینه بافت های ساختاری تاریخی زیستگاه زنان از جمله ازدواج خویشاوندی، تفاوت سنی و تاکید زیاد بر ازدواج و همچنین فرهنگ مردسالاری، خشونت و کمبود منابع برای زندگی مستقل و عوامل فردی از مصاحبه ها بیرون آمد. همچنین نتایج این مطالعه موارد جدیدی از طلاق را به دلیل مرزی بودن استان خوزستان و طلاق مصلحت اندیشانه را برجسته می کند که به دلیل موقعیت جغرافیایی استان خوزستان و تورم اقتصادی، نوعی منحصر به فرد است. سخت گیری در ازدواج به جای طلاق، اعمال مجازات برای اتباع خارجی که به طور غیرقانونی با زنان ازدواج می کنند، آموزش مهارت های زندگی زناشویی، ترویج برابری در ازدواج، افزایش نظارت بر مشاوره ها، و تشکیل جلسات مشترک بین افراد متاهل داوطلب و کسانی که در شرف ازدواج هستند را برای کسب تجربه در قالب انجمن های مردم نهاد به عنوان راهکارهای کاهش طلاق پیشنهاد می شوند.