آمنه صدیقیان بیدگلی

در این مقاله کنش های سیاسی اعتراضی دانشجویان از دیدگاه جامعه شناختی و رابطه آن با محرومیت نسبی از دیدگاه روان شناختی مورد بررسی میان رشته ای قرار گرفته است. در این پژوهش از روش تحقیق کمی و کیفی و تکنیک های پیمایشی، مصاحبه ای و مطالعه اسنادی استفاده شده است. جامعه آماری در روش کمی، دانشجویان دانشگاه های تهران در سال 1389 و در مصاحبه، دانشجویان معترض سیاسی که حکم دریافت کرده اند، هستند. نتایج نشان دهنده پتانسیل بالای کنش های سیاسی اعتراضی (متغیر جامعه شناختی) و احساس محرومیت نسبی (متغیر روان شناختی) در پاسخ دهندگان است و رابطه این دو متغیر نیز معنادار است. این پژوهش در سال 1389، در اوج اعتراضات سیاسی، در بین قشر معترض اجتماعی (دانشجویان) و در شهر تهران که بالاترین نرخ اعتراض ها را داشت، انجام شده است. بنابراین نتایج به دست آمده مربوط به دوره ای بحرانی بوده و قابل تعمیم به شرایط امروزی و سایر اقشار اجتماعی و شهرها نیست

مقاله حاضر با استفاده از روش نظریه داده بنیاد (زمینه ای) اشتراوس و کوربین به بررسی نحوه تشکیل هویت حرفه ای در میان دانشجویان رشته علوم اجتماعی دانشگاه های وزارت علوم پرداخته است. این پژوهش از نوع پژوهش های کیفی بوده که با روش نمونه گیری نظری و تکنیک اشباع نظری انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، 528 نفر بوده که با 22 نفر از آن ها به شیوه نیمه ساختارمند، مصاحبه شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که مجموع شرایط علی، زمینه ای، مداخله گر و استراتژی ها، باعث شده اند که هویت حرفه ای دانشجویان دوره دکترای تخصصی علوم اجتماعی در ایران، نامتوازن شود، یعنی آن ها از آینده حرفه ای خود اطمینان نداشته و با یک دانش سطحی و مبهم و دستگاه فکری ناپایدار در زمینه حرفه خود، در یک وضعیت سردرگمی به سر می برند. پدیده هویت حرفه ای نامتوازن، به خود نامنسجم ربط می یابد. خود نامنسجم، خودی است که در آن فرد صاحب حرفه، فاقد هویت علمی یکپارچه و متعادل است و ازاین رو نمی تواند اهداف ازپیش تعیین شده و برنامه دار کنش حرفه ای را انجام دهد.

نوگرایی تحولی در نظام ارزشی ، شناختی و رفتاری افراد است که در اثر فرایند کلان نوسازی ایجاد می شود و افراد را به ایفاکنندگان مؤثر نقش ها در سطح نهادی و سازمانی نوسازی تبدیل می کند و وجود آن یکی از عوامل مهم تسهیل کننده فرایند نوسازی و صنعتی شدن است . حال مسئله این است که اقشار مختلف جامعه در این شرایط چه میزان نوگرا شده اند؟ و این نوگرایی تحت تأثیر چه عواملی است؟ در این پژوهش نوگرایی از ترکیب نه متغیر علم گرایی ، تساوی طلبی ، گرایش جهانی ، پیشرفت گرایی ، استقلال طلبی ، گرایش مدنی ، گرایش دموکراتیک ، ریسک پذیری و پذیرش تجربیات جدید بررسی می شود. روش این پژوهش کمی است و با استفاده از روش های مطالعه اسنادی و پیمایش استفاده شده است . جامعه آماری پژوهش را دبیران زن دبیرستان های شهر تهران تشکیل می دهند. جمعیت نمونه پس از نمونه گیری با استفاده از فرمول کوکران و سهمیه بندی مناطق به شیوه های آماری 260 نفر انتخاب شده است که از سه ناحیه آموزش و پرورش 2 و7 و16 نمادهای طبقات بالا ، متوسط و پایین و با سهمیه بندی محاسبه شده است . بر اساس یافته های پژوهش .7 درصد جمعیت نمونه دارای نوگرایی با میزان بالا بوده اند . سال های تحصیل و پایگاه اجتماعی دو متغیری هستند که با میزان نوگرایی رابطه معنادار دارد و ارتباط معنادار سایر متغیرهای لحاظ شده، تأیید نشد .

کلان شهر تهران به دلیل آن که بیانگر و جلوه گاه باورها و شیوه زیست مردم و نتیجه نگرش آن هاست؛ می تواند به عنوان عوامل هویتی مردم این شهر ظاهر شوند. در این راستا پژوهش حاضر به مطالعه نمادهای شهر تهران و نقش آن در هویت شهری از دیدگاه شهروندان کلان شهر تهران پرداخته است. ازاین رو با روش پیمایشی، با جامعه آماری افراد 18 سال و بالاتر ساکن در مناطق 22 گانه شهر تهران، نمونه ای به حجم (N=400)، به شیوه احتمالی و به روش نمونه گیری خوشه ای با ابزار پرسشنامه که پایایی آن با آلفای کرونباخ 895/0 بوده، انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد نگرش ذهنی پاسخگویان به هویت شهری بین گروه های سنی مختلف (315/5) و گروه های فعالیتی (243/4) تفاوت معنی داری در سطح 99 درصد اطمینان دارد. همچنین نمره نگرش مکانی پاسخگویان به هویت شهری بین گروه های سنی مختلف (468/3) و گروه های فعالیتی (360/5) تفاوت معنی داری در سطح 99 درصد اطمینان وجود دارد. یافته های این پژوهش همچنین حاکی از وجود رابطه ای قوی و معنادار در سطح 99 درصد اطمینان بین سرمایه ی اجتماعی و نگرش ذهنی هویت شهری شهروندان تهران و وجود رابطه ای معنی دار بین مدرن گرایی با نگرش مکانی هویت شهری در سطح 95 درصد اطمینان است. نهایتاً اینکه رابطه ای بین نگرش ذهنی و نگرش مکانی به هویت شهری (با ضریب همبستگی 716/0) مثبت و نمایانگر رابطه ای مستقیم و خطی بین نگرش ذهنی و نگرش مکانی به هویت شهری است.

در دهه های اخیر، شاهد افزایش جمعیت دانشجویان بوده ایم. بااینکه این جمعیت جوان نقش مهمی در توسعه ی کشور به عهده دارد، اما شیوع رفتارهای پرخطر و کج روی های اجتماعی در میان آنها برابر با هدر رفتن پتانسیل های خلاق و سازنده جامعه است که جبران عوارض نامطلوبش نیازمند سرمایه گذاری های فراوانی است. پژوهش حاضر به دنبال شناسایی فراوانی، تأکیدات جغرافیایی و نقد تحلیل های پزشکی بر رفتارهای پرخطر شامل مصرف سیگار، مشروبات الکلی و مواد مخدر در بین دانشجویان داخل ایران است. روش مورداستفاده، مرور نظام مند پژوهش های در دسترس در این خصوص در بازه ی زمانی (1395-1370) با جستجوی الکترونیکی در پایگاه های اطلاعاتی بوده که با دو عامل محدودکننده نمونه دانشجویی و کمی بودن مطالعه، مورد گزینش قرار گرفته اند. درنهایت 49 پژوهش وارد تحلیل شده و روند رو به افزایش این گونه رفتارها را در بین دانشجویان نشان داده اند. همچنین این مسائل در استان های خراسان جنوبی، کرمانشاه، کرمان، خوزستان، تهران، گلستان، مازندران، سمنان و همدان نسبت به دیگر استان ها شیوع بیشتری داشته اند. متأسفانه باوجوداینکه مصرف سیگار، مشروبات الکلی و مواد مخدر در بین دانشجویان، مسائلی اجتماعی بوده اما 24 مورد از پژوهش ها رویکردی پزشکی داشته اند و شاهد کمبود تبیین های جامعه شناختی در این حوزه بوده ایم. همچنین لازم است تمرکز مداخلات پیشگیرانه یا درمانی جامعه شناختی و حتی روان شناسانه و پزشکی بر روی استان هایی که مصرف آنها بالاست، قرار گیرد تا شاهد کاهش ریشه ای این مسائل در بین دانشجویان باشیم.

سالمندان از مهم ترین اقشار جامعه هستند که در آینده ای نزدیک، جامعه با مسائل و مشکلات آن ها روبه رو خواهد شد. مطالعه کمی حاضر به بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر رضایت سالمندان از خدمات رفاهی بازنشستگان شهرداری تهران پرداخته است. داده های آن نیز با پیمایش و استفاده از پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شده است. جامعه آماری 2255 نفر از بازنشستگان بالای 65 سال تحت پوشش سازمان بازنشستگی شهرداری تهران هستند. از این تعداد 389 نفر با استفاده از فرمول های موجود انتخاب شدند و با آن ها مصاحبه شد. همچنین، در این پژوهش برای توصیف داده ها از شاخص های حد وسط، پراکندگی و توزیع و برای تجزیه و تحلیل داده ها و استنباط آماری از تحلیل چندمتغیره رگرسیون استفاده شده است. نتایج نشان می دهد میان سن و میزان رضایت بازنشستگان ارتباط معناداری وجود دارد. همچنین میزان رضایت پاسخگویان متأثر از پایگاه فرهنگی آن هاست، اما میان متغیر وابسته، یعنی میزان رضایت بازنشستگان و متغیرهای جنسیت، تحصیلات، طبقه اجتماعی و احساس عدالت اجتماعی ارتباط معناداری وجود ندارد. با وجود این نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان می دهد مدل رگرسیونی پیش بینی کننده متغیر وابسته پژوهش است.

هویت حرفه ای به فرایندی اشاره دارد که در طول سال های تحصیل فرد در دانشگاه به سؤال «من چه کسی هستم» پاسخ می دهد. دوره دکتری آخرین مرحله شکل گیری این نوع هویت است که سهم بسزایی در مسیر حرفه ای شدن افراد دارد. مقاله حاضر به آزمون الگوی نظری تکوین هویت حرفه ای دانشجویان دوره دکترای علوم اجتماعی در ایران پرداخته است. نظریه مبنایی ودادهیر، صدیقیان بیدگلی، و جعفری (1396) عملیاتی سازی شده و پرسشنامه مزبور با نمونه ای به تعداد  191 نفر از دانشجویان دوره دکتری علوم اجتماعی مورد آزمون قرار گرفته است. یافته های کمّی تحقیق، گزاره های نظری به دست آمده از الگوی نظریه مبنایی را تأیید می کند. نتایج رگرسیونی نشان می دهد که در مجموع، عامل های ساختار آموزش عالی، شرایط بیرونی رشته علوم اجتماعی، صفات روانی این دانشجویان، و نیز شرایط مالی و جامعه پذیری علمی می توانند تغییرات متغیر وابسته هویت حرفه ای رشته علوم اجتماعی را در بین پاسخ گویان پیش بینی کنند. نتایج آماری نشان می دهد نقش عوامل بیرونی و ساختاری اهمیت زیادی دارند.

به موازات گسترش فنّاوری های رسانه ای و افزایش حضور دانشجویان در فضای مجازی، پژوهش هایی نیز در زمینه مسائل مرتبط با آن ها صورت گرفته است. یکی از مسائل نوظهور مربوط به جرائم و آزارهایی است که در فضای سایبری حادث می شوند و دامنه شان، از شکستن قفل نرم افزار گرفته تا مزاحمت های اینترنتی، متنوع است. این مقاله با نظرگاهی جامعه شناختی در صدد بررسی انحرافات سایبری است و از زاویه نظریه های پیوند اجتماعی و کنترل اجتماعی، تأثیر دینداری، پیوند اجتماعی و متغیرهای زمینه ای بر متغیر وابسته را بررسی کرده است. پژوهش با روش پیمایش و ابزار پرسش نامه در میان دانشجویان دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری در تهران با حجم نمونه 400 نفر صورت گرفت. در این پژوهش، دینداری در ابعاد اعتقادی، مناسکی و التزام سنجیده شده است. شاخص دینداری با میانگین 18/3 نشان از دینداری متوسط رو به بالای دانشجویان دارد. 75 درصد دانشجویان دارای پیوند اجتماعی متوسط رو به بالایی هستند. شاخص انحرافات سایبری نشان می دهد تنها 2/14 درصد دانشجویان به میزان زیاد و خیلی زیاد تجربه این انحرافات را داشته اند و میزان آن ها در بین دانشجویان مقاطع و سنین پایین تر بیشتر است. دینداری و پیوند اجتماعی نیز هر دو رابطه معکوسی با ارتکاب انحرافات دارند. همچنین، تحلیل رگرسیونی نشان می دهد مدل نظری پژوهش توانسته 7/73 درصد تغییرات انحرافات سایبری را تبیین کند. به علاوه، نتایج تحلیل مسیر نشان می دهد متغیری که بیشترین تأثیر مستقیم را بر متغیر وابسته داشته متغیر پیوند اجتماعی است.

جامعه شناسان، فرهنگ شهری را ، احساس تعلق جمعی و درونی به مجموعه عناصر مادی و معنوی زندگی شهروندی تعریف می کنند. پژوهش" مطالعه موردی فرهنگ شهری در تهران " به روش پیمایش، با جامعه آماری 18 سال به بالا، حجم نمونه( N=400 )،به شیوه احتمالی و به روش نمونه گیری خوشه ای انجام شد.نتایج تحقیق نشان داد نیازهای فرهنگی پاسخگویان درگروه ها و طبقات مختلف گوناگون است. آنچه برای یک گروه نیاز محسوب می شود ممکن است درگروه های دیگر چندان مورد توجه نباشد. از سوی دیگر، درصد پایین احساس نیاز در گروه های تحصیلی و درآمدی پایین، اگرچه از جهتی متأثر از عوامل و موانع مطرح شده از سوی پاسخگویان است، اما از جهت دیگر اولویت های نیازی این دسته از افراد را نشان می دهد. بنابراین نادیده گرفتن برخی نیازها یا بی توجهی به آنها باعث از بین رفتن نیاز نمی شود، بلکه زمینه آشفتگی و بی نظمی را به تدریج در قالب تقلیل فرهنگ شهری به ویژه تاثیرآن برکنش شهروندان در ابعاد مختلف در بلند مدت منجر می شود و افراد برای ارضای نیازهای خود جایگزین های دیگری را انتخاب می کنند که گاه متناسب با ارزش های فرهنگی به ویژه فرهنگ شهری جامعه منطبق نیست یا پاسخگویی مناسبی برای آن نیازها محسوب نمی شود و در نهایت، میزان رضایت، شادی ، نشاط و احساس افتخار به خود و فرهنگ شهری را در کنش های شهروندی کاهش می دهد.