عادله محتشم

ارزش از بنیادی ترین پنداره ها در فلسفه حفاظت و مرمت آثار تاریخی بوده، در دوره های زمانی گوناگون با دگرگونی در ارزش های چیره بر جوامع، بنیان های نظری حفاظت و مرمت آثار نیز دستخوش تغییر شده اند. شناخت زمان مند ارزش ها در حفاظت و مرمت آثار و سیر آن در طول تاریخ، بنیان دستیابی به مفهوم ""میراث فرهنگی"" در ادوار زمانی گوناگون است. در این پژوهش، سیر تاریخی دیدگاه ها درباره ارزش و انتظام انواع آن در حفاظت و مرمت آثار تاریخی در سه بازه زمانی ""پیش از سده ۱۸میلادی""، ""سده های ۱۸و۱۹میلادی"" و ""سده های ۲۰و۲۱میلادی"" مطالعه شد. هدف، واکاوی گذران تاریخی ""دیدگاه اندیشمندان"" و ""نظرگاه اسناد جهانی"" برای شناخت زمان مند و استخراج ارزش های مؤثر در تصمیم گیری های حفاظتی و مرمتی و جداسازی در سه بازه زمانی یاد شده و دستیابی به مفهوم نوین میراث فرهنگی بوده است. این پژوهش با رویکرد تفسیری و روش کیفی و با استناد به داده های موجود و اسنادی انجام شد. بررسی ها نشان داد تا پیش از سده ۱۸میلادی، چهار ارزش مذهبی، کاربردی، هنری، و تاریخی، در تصمیم گیری های حفاظتی و مرمتی کارساز بودند. در سده های ۱۸و۱۹میلادی، با شکل گیری عصر روشنگری و پیامدهای آن، سویه های علمی، آموزشی، فرهنگی، گواه-مندی، احساسی، چشم اندازی، میهنی، و فنی اثر نیز دارای اهمیت شد. در سده های ۲۰و۲۱میلادی، گسترش مفهوم ارزشمندی، و ظهور اندیشه پست مدرنِ ارزش های چندگانه دگرگون شونده، به ارزشمندی تمامی سویه های یک اثر انجامید و افزون بر پیش نهاده شدن ارزش های تازه و بسیار متعدد، تعریف نوینی از میراث فرهنگی بر پایه ارزشمندی بازشناخت هر یک از وجوه هویت انسانی، پیش نهاده شد.

طلاکاری روی سنگ از جمله تزئینات ارزشمندی است که به واسطه ی ساختار لایه لایه و حساسش، در معرض آسیب و نابودی کامل قرار دارد. امروزه تعداد معدودی از نمونه های این تزئینات در هنر ایران شناسایی شده اند. مهم ترین دلیل این مسئله می تواند از بین رفتن این تزئینات در طول سالیان متمادی باشد. این پژوهش به مطالعه و بررسی ویژگی های فنی یک نمونه از این تزئینات واقع در کلیسای وانک و متعلق به دوره ی صفوی پرداخته است. هدف از این پژوهش، شناخت ویژگی های فنی تزئینات طلاکاری بر روی کتیبه های سنگی کلیسای وانک در اصفهان متعلق به دوره ی صفوی است. این تزئینات معماری، به دلیل بی توجهی و با گذر زمان و به سبب حساسیت ساختاری در معرض نابودی و فراموشی قرار گرفته است. مطالعات و شناسایی نمونه های برجای مانده، تاکنون، حاکی از آن بود که طلاکاری روی سنگ در ایران به 4 روش انجام می گرفته است: 1- ترصیع، 2- استفاده از فویل یا ورق ضخیم طلا، 3- استفاده از ورق نازک طلا یا روش طلاچسبانی و در نهایت 4- برجسته سازی مطلا (لایه چینی روی سنگ). بررسی و شناسایی نمونه های مربوط به هنر ایران پیش از اسلام، نشان دهنده ی رواج این تزئینات در ایران پیش از اسلام است. همچنین نمونه هایی مربوط به هنر ایرانی- اسلامی به ویژه در سه دوره ی متأخر صفوی، زندیه و قاجار شناسایی شده است. در اینجا مطالعه ی ساختار یک نمونه از تزئینات طلاکاری روی سنگ متعلق به دوره ی صفوی نشان از کاربرد ورق طلا با عیار بالا و یک ماده ی روغنی به عنوان چسباننده ی ورق طلا داشت. از آزمون کوره برای شناسایی ورق فلزی، از روش دستگاهی SEM-EDS برای آنالیز عنصری ورق فلزی و از روش دستگاهی FTIR به همراه مطالعات میکروسکوپی برای شناسایی ماده ی واسط چسباننده ی ورق فلزی بر سطح سنگ استفاده شد. روش مورد استفاده در اجرای تزئینات طلاکاری این کتیبه، تکنیک ""طلا چسبان"" و به روش ""طلاکاری روغنی"" است. در این پژوهش، روش تحقیق، تحلیلی- تجربی و روش یافته-اندوزی کتابخانه ای، میدانی- مشاهده ای و آزمایشگاهی است. در نهایت با تحلیل اطلاعات گردآوری شده، نتیجه گیری حاصل شده است.

امروزه کاربرد فن آوری لیزر در زمینه های فن شناسی، آسیب شناسی و اجرای عملیات حفظ و مرمت آثار تاریخی، امری اثبات شده است. این فن آوری در زمینه ی حفظ و مرمت آثار نقاشی روی چوب نیز، کاربردهای مختلفی دارد که عبارتند از: 1- شناسایی رنگدانه ها. 2- زدودن چرکی ها و آلودگی های سطحی، زدودن لایه های نا مطلوب مثل ورنی های اکسید شده و تغییر رنگ یافته و برداشتن رو رنگی ها (Over Painting) در صورت نیاز. 3- تهیه ی مدل سه بعدی از پانل ها که یک روش مستند سازی و مستند نگاری دقیق بوده و می تواند وضعیت حفاطتی لایه های تشکیل دهنده ی اثر را به خوبی مشخص کند، از جمله وضعیت چوب تکیه گاه، آسیب هایی که به آن وارد شده، حفره های پنهان، ترکها، شکافها، میزان تاب برداشتگی پانل و سایر مشخصات. همچنین در مواردی، لایه های پنهان مثل پیش طرح ها (Under Drawing) را مشخص می کند. در تمام زمینه های مذکور، فعالیت هایی انجام گرفته و مقالاتی نیز انتشار یافته است که در اینجا مختصراً به سه مورد، جهت آشنایی پرداخته خواهد شد.

این مقاله، به بررسی ساختار و ویژگی های نانوذرات مغناطیسی در ترکیب با ژل های شیمیایی و کاربرد آن ها در حفاظت از میراث فرهنگی می پردازد. نانوذرات مغناطیسی زمانی که همراه با پلیمرهای آکریلامید اتیلن اکساید به کار می روند، ساختار اسفنج مانندی را به وجود می آورند که می تواند با میکروامولسیونهای روغن- آب بارگیری شده و با ایجاد سیستمی ژل مانند و دارای قدرت مغناطیسی به عنوان یک هیدروژل پایدار مورد استفاده های گوناگون قرار گیرد. این سیستم مغناطیسی می تواند در موارد خاص به همراه شوینده ها و حلال های گوناگون به کار رود. این سیستم همچنین می تواند از شوینده ها و حلال های به کار رفته پاکسازی شده و بعد از خشک شدن مجدداً مورد استفاده قرار گیرد. در این مقاله کاربرد این سیستم در زمینه ی حفاظت از میراث فرهنگی مورد مطالعه قرار گرفته است.