زینب صادقی سهل آباد

آنّا آخماتووا، شاعر سده بیستم روسیه، در اشعار خود به جلوه های مختلف وطن و پایداری پرداخته است. وضعیت اجتماعی دوره حیات شاعر در روسیه از عوامل تأثیرگذار در آثار و زندگی اش بود که در اشعارش بازتاب ویژه ای داشته است. در اشعار آخماتووا، تاریخ روسیه در دوره حکومت استالین منعکس و طنین وطن از مضمون های خاص اشعار او شده است؛ به طوری که، بدون وطن، عشق، خانواده، و زندگی برای او معنا نداشت. سرنوشت غم انگیز او با سرنوشت تلخ کشورش در دوران «حکومت وحشت» استالین پیوند خورده بود. در آثار او، انعکاس زندگی پرمشقت و پر فراز و نشیب وی، به عنوان یک زن، آشکارا قابل مشاهده است. در این مقاله منظومه «رکوییم» (Requiem)، یکی از مشهورترین آثار شاعر، بررسی شده است. در این منظومه عناصر شعر حماسی و تغزلی با یک دیگر ادغام شده اند؛ درحالی که بازتاب سیمای زنانه شاعر نیز آشکارا دیده می شود؛ و حماسه با بار عاطفی ای که شاعر به پشتوانه روح زنانه خود به حوادث حماسی بخشیده است، به سبکی خاص و نو در ادبیات روسیه تبدیل شده است. حماسه در اشعار او با رنج و تنهایی، اما با مقاومت و امید، درهم آمیخته است.

در نوشتار حاضر به بررسی اجمالی نظریه «ریختشناسی پراپ» خواهیم پرداخت. که در دهه 60 و نیمه اول دهه 70 تحت تأثیر موفقیتهای زبانشناسی ساختاری مانند کشف جدیدی مطرح شد. این نظریه بعدها توسط محققان دیگری گسترش یافت. در کشور ما برخی آثار ایرانی به کمک مدل وی مورد بررسی قرار گرفتهاند، اما از آنجا که نظریههای پراپ در ایران تا کنون به صورت مستقیم از زبان اصلی آن بررسی نشدهاند، با کاستیهایی همراه است، بنابراین برآن شدیم تا در این نوشتار به بررسی و توصیف اجمالی ایدههای او به کمک منابع اصلی از زبان روسی بپردازیم. هدف از بررسی حاضر این است که در وهله اول تصوری درباره مطالعات ساختاری در فرهنگ عامه ارائه داده شود که از ارزش نظری قابل توجهی برخوردارند و سپس نشان داده شود که دستاوردهای پراپ چه تأثیری در توسعه سایر نظریههای علوم انسانی پس از خود داشتهاست.

در این مقاله ضمن معرفی نیکالای گومیلیوف، «پدر آکمه­ایسم» روسیه کوشیده ایم، نحوه آشنایی او را با شرق و تأثیرپذیریش از آثار شرقی را بررسی کنیم. گومیلیوف با تأسی از شرق و الگو قرار دادن عناصر شرقی در اشعارش، آثار بی­نظیر و منحصربه­فردی خلق کرده است که در این نوشتار با تجزیه و تحلیل برخی از آن ها سعی کرده ایم منابع الهام آن ها را مشخص کنیم. از مهم ترین و جالب­ترین اشعار او «درویش مست»، «تأسی از زبان فارسی»، «مینیاتور پارسی»، «زائر» و نمایشنامه منظوم «فرزند خدا» است که در آن ها به وضوح می­توان جهان­بینی شرق گرایانة او را دید. گومیلیوف که در مکاتبات دوستانه خود نیز از تخلص «حافظ» استفاده می­کرد، همواره در جست وجوی راهی برای غنی کردن فرهنگ سرزمین خود و نزدیک کردن آن به عناصر معنوی شرق بود؛ از همین­روست که در آثار او سرچشمه­های معنوی و روحانی شرق با صور و شمایل شاعرانه انعکاس یافته و جهان­بینی او را تحت­تأثیر خود قرار داده، به­طوری­که او را از سایر نویسندگان و شاعران عصر نقره­ای روسیه متمایز کرده است. در این مقاله همچنین به موضوع چگونگی انعکاس عناصر شرقی، تعالیم عرفان اسلامی و تصوف، در آثار این شاعر اشاره خواهیم کرد.

در نوشتار حاضر به بررسی و مقایسه ی جایگاه اسب در آثار ادبی فارسی و روسی پرداخته شده است. اسب در ادبیات هر دو ملت غالباً از هویتی انسانی برخوردار است و همدم و یار باوفای انسان برشمرده می شود. این حیوان اسطوره ای در آثار ادبی هردو سرزمین، همواره نماد مثبت بوده و فاقد خصایل منفی است. برای نشان دادن این امر به آثاری از هردو سرزمین اشاره کرده ایم که در آن ها اسبان نقش آفرین بوده اند. بااین وجود در یکی از داستان های حماسی مشهور روسی به نام «آلک دل آگاه» که ریشه در تاریخ روسیه دارد و با اسطوره های ملی روسی درآمیخته است، نقش اسب از سایر آثار متفاوت می باشد و به نوعی ناخودآگاه منجر به سرنوشت تلخ قهرمان می گردد. اسب در اسطوره های ادبی مکمل شخصیت قهرمان محسوب می شود و در سیر تکامل شخصیت وی نقش دارد. هدف از پژوهش حاضر نشان دادن اشتراک دیدگاه دو فرهنگ به یک نمادینه ی مشترک است.

هدف از پژوهش حاضر نشان دادن قدرت نفوذ فرهنگ و ادب ایران بر سرزمینی دیگر است. وِلیمیر خِلِبنیکوف (1922-1884)، فوتوریست روس، از آن دسته شاعرانی بود که فرهنگ و ادب ایران را بسیار می ستود و تحت تأثیر آن قرار داشت. او از جمله شاعران روس بود که شانس حضور در ایران را پیدا کرد و در زمان قیام میرزا کوچک خان همراه با نیروهای ارتش سرخ به بهانه کمک به جنگلی ها وارد گیلان شد و توانست از نزدیک با ایران آشنا شود. شرق گرایی یکی از بارزترین وجوه اشعار اوست که در پژوهش حاضر تنها به بررسی مضامین ایرانی مجموعه اشعار شش جلدی وی خواهیم پرداخت. بازآفرینی مضامین ایرانی با جلوه ای تازه در اشعارش، شعر خلبنیکوف را زیبا و بدیع جلوه داده است. با وجود آن که تأثیر ایران بر وی تنها به ابعاد ادبی و اسطوره ای ایران منتهی نمی شود و بسیار فراتر از آن، در ابعاد فرهنگی، مذهبی، تاریخی و جغرافیای زیستی و طبیعی نیز قابل بررسی است، اما محققان ایرانی بسیار اندک به آثار وی پرداخته اند. بررسی اشعار خلبنیکوف حاکی از عشق وی به حکیم گنجه است و بازتاب اشعار نظامی و همچنین اسطوره های شاهنامه نیز بر آثار او قابل مشاهده است. همچنین بررسی مضامین اشعار ایرانی او نشان می دهد که شعر او از جوهره ای انسانی برخوردار است که بر حول ایده وحدت جهانی می چرخد.

حادثۀ چرنوبیل یکی از حوادث دردناک عصر ماست که در زمان خود به دلیل مسائل سیاسی چندان به آن پرداخته نشد. کتاب «زمزمه های چرنوبیل» اثر سویتلانا آلکسیویچ به شیوۀ مستندنگاری و مصاحبه با بازماندگان این حادثه، به شرح این ماجرا پرداخته است. کتاب مذکور پس از برنده شدن جایزۀ نوبل، از شهرت جهانی برخوردار گردید و به بسیاری از زبان های زندۀ دنیا ترجمه شد. نوشتار حاضر ضمن معرفی کتاب و ترجمۀ آن، به شرح ماجرای چرنوبیل می پردازد.

در پژوهش حاضر، اشعار کتاب بن مایه های شرقی ، اثر واسیلی لِوُویچ ویلیچکا، بررسی شده است. بیش از نیمی از این مجموعه با مفاهیم ایرانی و ادب فارسی شکل یافته است. وی به زبان فارسی تسلط داشت و در سفر به ایران و شهر اصفهان چنان شیفته این سرزمین شد که لقب «اصفهانی» گرفت. هدف اصلی پژوهش حاضر، ضمن معرفی این شاعر ناشناخته در ایران، بررسی و تحلیل تطبیقی کتاب بن مایه های شرقی اوست. بررسی اشعاری مانند «از خیام»، «از انصاری»، «از حافظ»، «غزال (ترانه فارسی)»، «ماه و گل سرخ» حاکی از شیفتگی و گرایش بی مانند ویلیچکا به ادبیات فارسی و شاعران ایرانی و هم چنین مفاهیم اسلامی است و بیان گر ویژگی جهان شمول بودن مفاهیم ادبیات و حکمت ایران است. اشعار ویلیچکا ترکیب منحصربه فردی از مفاهیم ادب فارسی و روسی است و یکی از بهترین نمونه های بازتاب «خود» در آیینه «دیگری» است. ویلیچکا با به کاربردن واژگان و حکایات و جملات قصار فارسی فضایی شرقی به شعر خود بخشیده و آن را غنی ساخته است. این امر بیان گر پویایی ادبیات فارسی است که نه تنها در ایران بلکه در ادبیات جهان نیز بسیار اثرگذار بوده است.

در این مقاله ضمن بررسی آخرین داستان چخوف با عنوان «عروس خانم»، به بررسی دیدگاه های نویسنده درباره مسئله زن در آخرین مراحل سیر تحول ادبی وی پرداخته شده است. برای درک دیدگاه چخوف در این خصوص، باید به شرایط تاریخی که اثر در آن خلق شده واقف بود. همچنین ضمن بررسی داستان، نمادین بودن نام اثر و نام قهرمان آن، سرنوشت خاص قهرمان و علت پایان باز داستان بررسی شده است. چخوف زمانی این داستان را خلق می کند که روسیه در حال تحولات شدید بود و زمان گشودن درب های جدید به سوی آینده فرا رسیده بود، اما هنوز چشم انداز مشخصی از آینده وجود نداشت، با این حال نویسنده به نیروی جوان و تأثیر آن در سرنوشت کشور امیدوار بود و این مسئله در آخرین اثر او کاملاً قابل رؤیت است. در پژوهش حاضر به این پرسش پاسخ داده شده است که قهرمان زن ایده آل چخوف کیست. قهرمان زن ایده آل چخوف از سایر نویسندگان روسی متفاوت است. اگر در ابتدای قرن نوزده، زنان دکابریست ها که همراه همسران خود به تبعید رفتند، زنان ایده آل روسیه محسوب می شدند، در اواخر سده نوزده، زنانی که قادر به تعیین سرنوشت خود بودند، زنان ایده آل جامعه روسیه محسوب می شدند.

پژوهش حاضر به بررسیروابط موروثی و بینامتنی داستان «خلیل» اثر لئانید لئوناف نویسنده سده بیست روسیه پرداخته است. این اثر تحت تأثیر آثار ادبیات عرفانی و کلاسیک ایران و با فضایی شرقی و ایرانی خلق شده است؛ بنابراین برای دستیابی به این هدف، ابتدا به توضیح بینامتنیت و چگونگی تلاقی متون در آثار خواهیم پرداخت و سپس اثر «خلیل» را به عنوان یکی از آثارمنعکس کننده این نظریه بررسی خواهیم کرد. الگوی اولیه (پروتوتیپ)، قهرمان (خلیل) از پادشاهان ایرانی دوره تیموری است و الگوی زمان ی مکانی (کرونوتوپ) داستان نیز مربوط به ایران باستان است. فضای شرقی داستان از طریق استفاده از تعداد زیادی از واژه های فارسی در متن، پرداختن به شخصیت اثر با ویژگی قهرمانان ادبی ایرانی و همچنین ساختار ظاهری و سبک زبانی مشابه آثار ایرانی به خواننده القاء می شود. این داستان با روایت های عرفانی، اسطوره ای و عامیانه از حیث مضمون و ساختار، دارای قرابت های معنایی و ساختاری است و مضامین، مفاهیم و بن مایه های آن از حکایت های گوناگون اقتباس شده است و هر یک بر قسمتی از داستان تأثیر نهاده است. در پایان به روش تحلیل ی تطبیقی نشان خواهیم داد که لئوناف تا چه میزان در آفرینش داستانی ویژه با گفتمانی چند سویه و تلفیق شده با سنت های روایی شرقی موفق بوده است.

زبان ابزار اصلی برای یادگیری و تسلط بر جهان خارج است که به عنوان اصلی ترین وسیله ارتباطی بین افراد عمل می کند. بدین گونه است که زبان، شناخت فرهنگ های دیگر را امکان پذیر می کند. در دهه های اخیر، دیدگاه فرهنگی در آموزش زبان ها، جایگاه مهمی یافته است. افزون بر زبان، یادگیری فرهنگ نیز ضرورت دارد که این بایستگی هدفی مهم در آموزش زبان های خارجی شده است. در این پژوهش، دیدگاه های زبان شناسان مشهور روس همچون؛ باختین، لوتمان، ترمیناسوا، ورشاگین، سافانوا، وارابیوف، فورمانوا و سایرین در زمینه اهمیت و نقش فرهنگ در فرایند آموزش زبان های خارجی بررسی می شود. در حال حاضر هدف از آموزش زبان ها فقط به شایستگی های زبانی و ارتباطی خلاصه نمی شود، بلکه به شایستگی های بین فرهنگی نیز می پردازد، زیرا تماس های بین المللی پیوسته در گسترش است و زبان آموزان به طور فزایند ه ای با افرادی از فرهنگ های مختلف دیدار می کنند. هدف از مقاله حاضر آشکار کردن اهمیت فرهنگ در آموزش زبان های خارجی، تعیین نقش مدرسان زبان خارجی و صلاحیت های حرفه ای آنان و همچنین تعیین نقش کتاب های آموزشی در گنجاندن مفاهیم و مباحث فرهنگی در فرایند آموزش برای بازنمایی فرهنگ است. مدرس زبان نه تنها باید درک یک زبان خارجی را به زبان آموز بیاموزد، بلکه توانایی درک فرهنگ زبان مورد آموزش را نیز به وی بیاموزد.

ویلیمیر خلبنیکوف یکی از شاعران برجسته روسی و از بنیان گذاران مکتب فوتوریسم در روسیه است. در ایران او را بیشتر به عنوان شاعر می شناسند و پژوهش های زبان شناسی او چندان موردتوجه و بررسی قرار نگرفته است. خلبنیکوف در نظام شاعرانه سمبولیست ها تجدیدنظر کرد. اگر در سنت سمبولیسم، واژگان چون نماد تصور می شدند و با زبانی شاعرانه در شعر نمود می یافتند و معنای پنهان آن ها ارزش داشت، در نظام شعری خلبنیکوف، واژه ها با ساخت آوایی خود، دارای مفهوم ذاتی و ارزش شاعرانه بودند و به این ترتیب وی توجهات را به گذشته زبان معطوف داشت و تصورات رایج پیشین درباره زبان را دچار تغییر و تحول کرد. جستار پیش رو، به شیوه توصیفی تحلیلی، و با هدف گشودن چشم اندازی به دستاوردهای فوریست های روسی، انجام شده است و به دنبال پاسخ به این پرسش است که کاوش های زبانی خلبنیکوف، به عنوان یکی از شاخص ترین چهره های فوتوریسم روسی، چه بوده و چه برآیندی برای زبان روسی داشته است. با بررسی نظریات زبانی شاعر، این نتیجه حاصل شد که تحقیقات زبانی او باعث گسترش سامانه واژگان در زبان روسی و ایجاد یک زبان جهانی با نام «زائوم/ فرامعنا» شده است. زبانی که در آن آوا خود مولّد معناست. همچنین این نتیجه حاصل شد که بدون تحقیقات زبانی خلبنیکوف، نظریات فرمالیست ها امکان بروز و ظهور نمی یافت. از نظر این شاعر همخوان ها در واژه نسبت به واکه ها اهمیت بیشتری دارند؛ به ویژه نخستین همخوان که معنای کل واژه را هدایت می کند. لذا از نظر خلبنیکوف واژگانی که با یک حرف همخوان مشابه آغاز می شوند، معانی مشابهی را حمل می کنند. متن خبر مورد نظر

پژوهش حاضر به بررسی تصویر پری؛ به عنوان یک اسطوره ایرانی در منظومه دیو و پری اثر آندری پادولینسکی (1886-1806) و حرکت هنری آن می پردازد. توجه به این کهن الگو با ماهیت جهانی این اسطوره توضیح داده می شود که طیف گسترده ای از معانی فرهنگی را آشکار می کند و حامل معنایی جهانی است. این امر به وجود تصویر پری در آثار ادبی روسی در زمان های مختلف بازمی گردد. پری در منظومه دیو و پریِ پادولینسکی؛ موجود بالدار زیبایی است که در بهشت ​​زندگی می کند. آنگاه که به زمین فرود می آید در فراق وطن متروک سوگوار است و حامل ایده توبه واقعی به عنوان نجات و بازگشت به بهشت ​​است. تصویر دیو در تقابل با تصویر پری شکل می گیرد. خاستگاه شکل گیری تصویر پری در ادبیات روسیه به ترجمه شاعرانه داستان شرقی لاله رخ توماس مور شاعر ایرلندی بازمی گردد که توسط واسیلی ژوکوفسکی انجام شد. با وجود این واقعیت که ترجمه ژوکوفسکی ترجمه ای آزاد بود، اما بن مایه «پری رانده شده از بهشت» را به ادبیات روسی معرفی کرد. شعر عاشقانه ژوکوفسکی، گرایشی ماندگار را نسبت به این اسطوره ایرانی ایجاد کرد و به تحولات موضوعی آن انگیزه بخشید و تفسیرهای مختلفی از سیمای پری در آثار شاعران روسی قرن 19 و20 همچون پادولینسکی، پوشکین، لرمانتف، گومیلیف، یسنین ارائه ش د. در نهایت نتیجه گیری می شود که سیمای «پری» در شعر پادولینسکی، عاری از دریافتی اگزوتیک (شگفت باور) از «دیگری» است و این اسطوره در حرکت هنری خود، از مسیری که بدرستی روشن نیست، از ایران به صورت غیرمستقیم به همسایه شمالی خود روسیه رسیده است