شهرام تقی زاده انصاری

در این نوشتار ضمن اشاره کوتاه به انواع اهداف شرق شناسان و سیاحان در ایران، هدف هاینریش فون پوزر، ایران شناس آلمانی، از سفر به قسطنطنیه، ایران و هند مورد بررسی قرار گرفته است. اساس این مقاله بر مبنای مطالعات و تحقیقات پروفسور کوخواسر از یادداشتهای پوزر استوار است و روش مطالعه توصیفی و کتابخانه یی است. مقاله به دیدگاه پوزر درباره فرهنگ و آداب و رسوم و زبان مردم مشرق زمین نیز پرداخته است. پوزر علاقه زیادی به سفر و مشاهده طبیعت سرزمینهای دور داشته است. به نظر می رسد بیش از هر چیز قصد هانریش پوزر از سفر به ایران (شهرهای شیراز، اصفهان، یزد، تبریز، بیرجند) سیر و سیاحت و لذت بوده است و مطالعه وتحقیق درباره ایران لذت معنوی سفر را برای پوزر به همراه داشته است.

محور اصلی مقالة حاضر، معرفی آثار فرهنگی و ادبی ایران در کشورهای آلمانی زبان؛ یعنی آلمان، اتریش و سوییس است. مطالعه درباره ایران، ابتدا با تحقیقات شرق شناسی آغاز شد و در ادامه مطالعه ادبیات ایران در این کشورها، در ردیف مشغله اصلی ایران شناسان آلمانی قرار گرفت؛ بطوری که هم اکنون، کشور آلمان مهمترین مرکز ایران شناسی در اروپا بشمار می رود. ایران و آلمان مشترکات فرهنگی فراوانی با یکدیگر دارند؛ هر دو از یک تبارند و از لحاظ زبان به خانواده زبان های هند و اروپایی تعلق دارند. براساس نتایج حاصل از این تحقیق (که مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است)، بیشترین تلاشها در زمینه ترجمه و چاپ آثار ادبی و کلاسیک و عرفان ایران، شناخت خط و زبان و همچنین زبان شناسی و تاریخ ایران صورت گرفته است تا جایی که امروزه حاصل تلاش دانشمندان ایران شناس آلمانی زبان، در زمره مهمترین منابع و مآخذ، برای تحقیقات ایرانی بشمار می روند.

از جمله مسائل مهم در فرایند انقلاب فرهنگی و اسلامی سازی دانشگاهها، بازشناسی میراث علمی مسلمانان بخصوص تاریخ علوم تجربی و طبیعی و روش تحقیق و آزمایش در آن است. این کار دو نتیجه ی مهم را در بر دارد: یکی آنکه عقده های حقارت افرادی از جامعه ی اسلامی را که فکر می کنند شرق جز یک مقدار فعالیت های احساساتی چیز دیگری ندارد حل می کند و دیگر اینکه نشان می دهد که نه تنها میان علم و دین تضاد و مبارزه ای وجود ندارد، بلکه هر دو مکمل یکدیگرند. از این رو، هدف این مقاله این است که ضمن نشان دادن ضرورت تفکر، تدبر و ارزش آنها در اسلام، علت انگیزش خیزش اسلامی در تحصیل علوم، ویژگی های فرهنگ اسلامی و نقش مسلمانان را در توسعه ی علوم طبیعی و تجربی در عصر شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی (قرون سوم و چهارم ه .ق) و سهم آن در تمدن جهانی با نظر به خلاصه نظرات بعضی از مورخان بزرگ تاریخ علم در اسلام و بخصوص نظرات تخصصی دانشمندان اسلام شناس آلمانی مانند خانم دکتر زیگرید هونکه را توضیح دهد.

ماهیت و کارکرد تمایزبخشی فرهنگ عاملی مهم در تحلیل ها و تبیین های مسائل جوامع انسانی است. تقسیم بندی نگاه و فهم از بیرون و از درون ناشی از همین کارکرد است. درواقع، عوامل تاثیرگذار بر معرفت شناسی و شناخت در این تقسیم بندی، طرح مساله و چگونگی حل مساله را متفاوت و چه بسا متضاد می سازند. بحث شرق شناسی نیز در زمره تحلیل فوق جای می گیرد. در این مقاله شناخت شرق از نگاه ژرمن ها بررسی شده است. صرف نظر از نظریات آن ها در خصوص اسلام شناسی و ایران شناسی، این بحث ها افق جدیدی در تعاملات و تقابلات دو طرف ایجاد می کند.