جواد علیمحمدی اردکانی

مقاله حاضر در نظر دارد تا به بررسی جایگاه و اهمیت خیال و همچنین تاثیر آن بر چهره نگاری در نقاشی ایرانی بپردازد. در این مقاله سعی بر آن است تا با بهره گیری از تفکر و نگرش عرفانی ایرانی و استفاده از آثار منظوم ادبیات پارسی و تطبیق آن با عناصر مورد اشاره در نقاشی ایرانی، تحلیلی بینامتنی ارائه گردد. در هر بخش نیز مستندات تصویری از مکاتب مختلف نقاشی ایرانی ارائه شده است تا به روشن شدن این امر که هنر تصویرگری ایران همواره و در طول تاریخ خود بهره مند از عنصر خیال بوده و با توسل به این تفکر خالق جهانی مثالی شده است، کمک نماید. بدین منظور در بخش نخست به خیال و جایگاه آن در نقاشی ایرانی پرداخته شده و در بخش های دیگر مقاله عناصر خیالی و مثالی ادبیات با چهره نگاری نقاشی ایرانی تطبیق یافته است. نتیجه حاصل از تحقیق آنکه، نقاشی ایرانی با بهره گیری از نمادها و نشانه های نهادینه شده در ادبیات منظوم که برآمده از نگرش خیال محور شاعران بوده به خلق انسان آرمانی و مثالی خود پرداخته، چنانکه این مشخصه را تا نقاشی نیمه نخست قاجار در سده سیزدهم هجری قمری به وضوح می توان شاهد بود.

دستبافته های موجود در منطقه گیلان از جمله آثار هنری است که مجموعه ای زیبا از نقش مایه های انتزاعی ، گیاهی و حیوانی را در بر می گیرد .یکی از این دست بافته های زیبا ، چادرشب می باشد . در این راستا می توان گفت، چادرشب قاسم آباد گیلان به عنوان دسته ای از آثار هنری –کاربردی عصر حاضر ، بنیانهای تصویری کهنی دارد ، که در این پژوهش به بررسی این بنیان ها در نقش مایه های موجود در چادرشب های قاسم آبادگیلان پرداخته می شود . نتایج حاصل از این بررسی نشانگر وجود نقوشی چون درخت زندگی ، پرنده ، بز ، مردسوار بر اسب ، خورشید ، اسواستیکا ، خطوط زیگزاگ و مربع می باشند که نقوش مشترک بین چادرشب های گیلان و آثار مکشوفه ی مارلیک و املش هستند. این نقوش به صورت میراث شفاهی به هنرمندان بافنده ی چادرشب رسیده است . حضور فعال این نقوش ، ترکیبات تصویری بسیار غنی و قابل تأملی را در چادرشب ها خلق کرده است . این پژوهش به روش توصیفی–تحلیلی است و شیوه ی گردآوری مطالب کتابخانه ای همراه با مشاهدات میدانی می باشد.

پژوهش حاضر در پی بررسی و تحلیل کتیبه ها به مثابه رسانه تبلیغاتی درمعماری ایران بوده است. از اهداف پژوهش، تحلیل وبازشناسی اهمیت وجایگاه کتیبه نگاری به عنوان رسانه تبلیغاتی، شناسایی ظرفیت های بصری نوشتار وکاربرد آنها درمعماری وتحلیل جایگاه رسانه ای کتیبه نگاری درمعماری ایران است. در راستای پژوهش این سوالات به وجود می آید: جایگاه نوشتار(کتیبه نگاری) در معماری ایران چگونه بوده است؟ به چه طریقی می توان از این هنر در بیان مفاهیم و انتقال اطلاعات به عنوان یک رسانه تبلیغاتی بهره جست؟ هنر کتیبه نگاری به عنوان رسانه در معماری ایران دارای چه اهمیتی است؟ پژوهش حاضر در صدد پاسخگویی به این سوالات خواهد بود. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و اسنادی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه کتیبه های معماری ایران و روش نمونه گیری انتخابی است و بصورت کیفی به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده و درطی پژوهش این نتیجه حاصل شد که درکتیبه ها اطلاعات مهم تاریخی نهفته است و در ذخیره سازی، انتقال اطلاعات، افکار و اندیشه ها به عنوان یک رسانه تبلیغاتی و پیام رسان نقش بسزایی دارد. وجود کتیبه ها در معماری ایران مطابق با شرایط زیستی جامعه انعکاس دهنده شرایط اجتماعی و مذهبی و فرهنگی زمان نگارش آنها می باشد و نیز نقش تعیین کننده در زمینه فرهنگی و تبلیغات مذهبی جامعه داشته اند.

در این پژوهش با رویکرد بینامتنیت به تحلیل نگاره ها و اشعار دیوان انوری نسخه خطی 996ه. ق (مطالعه موردی کتاب جیبی اکبرشاه) پرداخته شد. با لحاظ کردن پیکره مطالعاتی فرهنگ و هنر ایران و هند گورکانی و هم چنین دو نظام نشانه ای متفاوت متن کلامی و متن تصویر، بینامتنیت بینافرهنگی و بینانشانه ای تبیین شد و متناسب با پیکره مطالعاتی پژوهش حاضر بینامتنیت تعریف شد. برای مطالعه نمونه آماری که شامل سیزده نگاره این نسخه خطی انوری و اشعار مرتبط با نگاره ها است در مرحله نخست به تحلیل شرایط زیرمتنی و پیرامتنی حکومت گورکانیان هند به ویژه دوران اکبرشاه پرداخته شد پس از تبیین متن کلامی، متن تصویری بررسی شد و مولفه های مهم و موثر میان متن کلامی و متن تصویری آشکار شد. این پژوهش با رویکرد بینامتنی با هدف بررسی مؤلفه های مهم متن کلامی و متن تصویری و بازشناسی نگاره های این نسخه خطی صورت گرفته است. گردآوری داده ها با استفاده از کتب و مقالات و داده های اینترنتی بوده است. در نتیجه با تحلیل بینامتنی تأثیر نگارگری ایرانی در ساختار زیبایی شناسی نگاره ها و تأثیر نقاشی شمال اروپا در دورنماسازی و رنگ گذاری و همچنین تأثیر نقاشی هندی در نگاره های این نسخه خطی مزبور قابل بازشناسی بود. رابطه میان متن کلامی با متن تصویری براساس اشتقاق و برگرفتگی بود که بافتار اجتماعی در متن تصویر تأثیر بسیاری داشت.

هنر در ایران، خاصه روند هنر نگارگری تا نقاشی معاصر بر اساس شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و در ارتباط مستقیم با نظام حکومتی دستخوش تغییر و تحولات گوناگونی  شده است. زنان نیز به مثابه عضوی از این فضا در ادوار مختلف جایگاه و شأن و منزلت متفاوتی را تجربه میکنند. هدف از پژوهش حاضر تعیین جایگاه و موقعیت زنان هنرمند نقاش در تاریخ هنر ایران به ویژه پس از انقلاب مشروطه و شکل گیری جنبش آزادیخواهانه زنان تا به امروز است. این پژوهش با روش ت وصیفی ت اریخی و ت حلیلی محتوایی و استناد به منابع موجود کتابخانه ای صورت گرفته است. در راستای مطالعات صورت گرفته می توان استنباط کرد که نقاشان زن پس از دگرگونی های اجتماعی از دوره صفویه به بعد و انقلابات صورت گرفته در دوره قاجار فضای مناسبی برای تعلیم یافتند. از آن پس توانستند به عنوان هنرمند مستقل در فضای هنر ایران خود را مطرح کنند. با گذر زمان و شکل گیری جنبش های مدنی و تحقق آزادی های اجتماعی این نقش پررنگ تر شد، به گونه ای که امروزه نقاشان زن در فضای هنر معاصر ایران دارای پایگاه مستقلی هستند.  

در عصر حاضر با توجه به  نقش تبلیغات در تعیین سبک زندگی افراد، کسب آگاهی هرچه بیشتر درباره ی چگونگی عملکرد آن ها امری ضروری بوده و منجر به شناخت بهتر جامعه می شود. یکی از کارکردهای اساسی تبلیغات شهری، نقشی است که در شکل گیری گفتمان عمومی در جامعه ایفا می کنند؛ که در این پژوهش به این مهم پرداخته شد. در پژوهش کیفی حاضر که رویکردی توصیفی تحلیلی دارد، تبلیغات شهری سازمان هنری رسانه ای اوج که به صورت هدفمند انتخاب شده بودند، از منظر میشل فوکو و به روش تحلیل گفتمان مورد مطالعه قرار گرفتند. در این پژوهش روش گردآوری داده ها اسنادی- مشاهده ای است. هدف از پژوهش حاضر کسب نحوه ی صورت بندی مفهومی- تصویری گفتمان سازمان هنری رسانه ای اوج در پرتو شبکه دانشی موجود بود. بر اساس یافته های پژوهش، هدف از طرح مفاهیمی همچون شهادت، همبستگی، بخشندگی، مذهب و عرق ملی در تبلیغات این سازمان، می تواند ایجاد باور و بازگشت به آن ارزش ها، بازتولید گفتمان های موردنظر و جلوگیری از حذف آن ها باشد؛ که این امر از طریق استفاده از عناصر بصری در جهت به تصویر کشیدن شیوه های بودنِ انسان در گفتمان موردنظر، استفاده از نمادهایی که در بستر تاریخی آن گفتمان معنادار شده اند، امحاء مرز میان گفتمان ها به لحاظ زمانی/ مکانی و به کارگیری گزاره های معنادار و صادق در گفتمان موردنظر، صورت می پذیرد. 

هدف از این پژوهش شناخت مؤلفه های نقاشی زنان در دهه های 1370 و 1380 است. بی شک، گشایش فضای هنری برای فعالیت ِ زنان و افزایش شمار زنان نقاش میدانی برای شناسایی این فضا فراهم می آوَرد. در این پژوهش، از نظریه جیمز پل جی و روش تحلیل متن او استفاده شد. جامعه آماری شامل دَه زن نقاش معاصر است: پنج هنرمند از فعالان دهه 1370 و پنج هنرمند از دهه 1380. از هر هنرمند دَه اثر، بر اساس روش تحلیل متن، برگزیده و تحلیل شد. بر اساس داده ها و نتایج این پژوهش، آثارِ این نقاشان معاصر ایرانی تقریباً دارای مؤلفه های مشترکی است؛ این مؤلفه ها از تجربیات همسان زنان هنرمند در جامعه ایرانی سرچشمه می گیرد.

ستبافته های موجود در منطقه گیلان از جمله آثار هنری است که مجموعه ای زیبا از نقش مایه های انتزاعی ، گیاهی و حیوانی را در بر می گیرد .یکی از این دست بافته های زیبا ، چادرشب می باشد . در این راستا می توان گفت، چادرشب قاسم آباد گیلان به عنوان دسته ای از آثار هنری –کاربردی عصر حاضر ، بنیانهای تصویری کهنی دارد ، که در این پژوهش به بررسی این بنیان ها در نقش مایه های موجود در چادرشب های قاسم آبادگیلان پرداخته می شود . نتایج حاصل از این بررسی نشانگر وجود نقوشی چون درخت زندگی ، پرنده ، بز ، مردسوار بر اسب ، خورشید ، اسواستیکا ، خطوط زیگزاگ و مربع می باشند که نقوش مشترک بین چادرشب های گیلان و آثار مکشوفه ی مارلیک و املش هستند. این نقوش به صورت میراث شفاهی به هنرمندان بافنده ی چادرشب رسیده است . حضور فعال این نقوش ، ترکیبات تصویری بسیار غنی و قابل تأملی را در چادرشب ها خلق کرده است . این پژوهش به روش توصیفی–تحلیلی است و شیوه ی گردآوری مطالب کتابخانه ای همراه با مشاهدات میدانی میباشد.

نظام پوشاک که به عنوان یکی از عناصر نشانه ای توسط یکی از مهم ترین نظریه پردازان دانش نشانه شناسی رولان بارت (1980-1915) مطرح شد، رویکردی به اهمیت اجزای لباس در نشان دادن حالات و روحیات انسان هاست. این نظام به عنوان زبان تصویری در بیان شخصیت پردازی به ویژه در آثار سینمایی دارای کارکردی ویژه است. در این پژوهش، دو فیلم سینمایی با عناوین: آناکارنیناو بانوی زیبای من، با هدف بیان نقش نظام پوشاک به عنوان عنصر نشانه ای از منظر رولان بارت، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. این تحقیق با توجه به نقش و اهمیت رنگ در شخصیت پردازی لباس آثار سینمایی؛ سعی داشته به تاثیر گذاری رنگ لباس بازیگران در بیان احساسات و تضاد شخصیتی آنان بپردازد. هدف پژوهش، صرفاً بررسی 2عنصر سیاه و سفید است که بیانگر تضاد شخصیتی کامل هستند و نوع ژانر و یا اهداف دیگری در انتخاب فیلم ها دخیل نبوده است. نتایج به دست آمده نشانگر آنست که سیاهی و سفیدی، نقش قابل توجهی در بیان احساس و رفتار بازیگران داشته و همسو با متن داستان و بازی بازیگران قرار گرفته است. این پژوهش از نظر ماهیت کاربردی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی است. گردآوری داده ها با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه ای انجام شده است.

یکی از مهم ترین مباحث در حوزه هنر، مسئله خریدوفروش تابلوهای نقاشی است. با تأسیس خانه حراج تهران، خریدوفروش آثار نقاشی هنرمندان معاصر ایرانی شکل جدیدی گرفت و آثار با دارابودن ویژگی هایی خاص با قیمت هایی متفاوت ارزش گذاری شدند. از طرفی ایجاد بحران های اقتصادی مانند تورم و افزایش قیمت دلار آزاد در سال های اخیر می توانست بر ارزش گذاری، تعیین قیمت و میزان فروش آثار هنری اثرگذار باشد. هدف مقاله، بررسی عوامل مؤثر بر فروش آثار نقاشی و تأثیر نوسانات قیمت دلار آزاد بر میزان فروش آثار نقاشی در حراجی تهران است. در این راستا چنین سؤالاتی مطرح است: 1. عوامل مؤثر بر فروش آثار نقاشان معاصر ایران کدم اند؟ 2. چگونه شرایط و بحران های اقتصادی می تواند بر میزان فروش آثار نقاشی معاصر ایران تأثیرگذار باشد؟ و پژوهش در صدد پاسخگویی به سؤالات خواهد بود. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات، اسنادی و مطالعات کتابخانه ای است. در این راستا، آثار فروخته شده پنج هنرمند (بهمن محصص، سهراب سپهری، محمد احصایی، آیدین آغداشلو و فرهاد مشیری) در حراجی تهران سال های 1395-1399به عنوان نمونه آماری انتخاب شده است. نتایج نشان می دهد خصوصیات فیزیکی آثار در ارزش گذاری و فروش آن تأثیری مستقیم دارد. دلار و تورم نیز بر میزان فروش و قیمت گذاری آثار، اثرگذار بوده به طوری که اگرچه قیمت نهایی فروش آثار در حراجی تهران بر حسب تومان افزایش داشته ولی با در نظرگرفتن تورم، ارزش ریال و قیمت دلار آزاد در زمان برگزاری هر دوره از حراج، فروش هر دوره همراه با افزایش تورم و نرخ دلار کاهش یافته است.