رهپویه هنرهای تجسمی

مسیحیت آغازین در اثر پیروی از سنت های آیین یهود، که در آن تصویرسازی منع می شد، توجهی به نقاشی ابراز نمی داشت اما با گسترش آن آیین، شاهد تجلی هنر نقاشی هستیم. در آثار برجای مانده از گور دخمه ها در شهر رم، مسیحیان به پیروی از سنت هلنی-   رومی انسان را به شکل موجودی ایدئال نقش کرده اند. با نظر به ثبات نگرش های هنری و زیبایی شناسی از عصر پیشا-مسیحی (شامل هارمونی، توازن، تناسب و ممسیس یا تقلید از طبیعت) و با ارجاع به آیه 26:1 از سفر پیدایش عهد عتیق که در باب آفرینش عنوان کرده است: «پروردگار انسان را به صورت خود آفرید»، انتظار می رفت که هنر مسیحی در همان مسیر هنر یونان و روم پیش برود و فقط جنبه مسیحی به خود بگیرد آن گونه که در هنر مسیحیت آغازین و در گور دخمه های شهر رم به چشم می خورد؛ اما به مرور شاهد ظهور هنری تصنعی و پر تلألو هستیم که یاد آور شیوه و اندیشه ثنویت گرای گنوسی-   مانوی است. مانی نخستین رهبر جهان مسیحیت است که سنت هنری را با توجه به اندیشه ثنویت گرا گسترش می دهد و آن را عملی قدسی بر می شمارد. حتی عده ای نقاشی های او را معجزه آسا می شمارند. او به عنوان یکی از نخستین مسیحیان با رویکردی متضمن اندیشه دوگانه پرستی به ابداع شیوه ای در هماهنگی کامل با اندیشه ثنویت گرا، به مفهوم شر انگاری ماده و جهان مادی، پرداخت. وی جهانی به دور از طبیعت گرایی و در تضاد با اندیشه مسیحیان، که طبیعت و جهان ماده را به عنوان مخلوق پروردگار می ستودند، مصور ساخت. در یافته های پژوهش، اندیشه ثنویت گرای مانی در نقاشی های قرون میانه قابل بازشناسی است.

پیوند دگردیسی و آیین تشرف از جمله موضوعاتی است که در متن کلامی و متون هنری برگرفته از شاهنامه به ویژه در هفت خان ها بازتاب یافته است. هدف از این پژوهش، شفاف سازی پیوند میان دگردیسی مشابه در خان چهارم از هفت خان دو قهرمان بنیادی شاهنامه «رستم» و «اسفندیار» با آیین های تشرف و رویارویی خیر و شر در حوزه بینامتنی متن کلامی و تصویری با رویکرد ترانشانه ای1 است. در این راستا دگردیسی های کلامی و نوشتاری بررسی شده و جهت خوانش برخی نگاره از ریخت شناسی2 استفاده شده است. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی و تطبیقی بوده و اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد کارکرد دگردیسی در خان مشابه (خان چهارم) از هفت خان ها، آزمونی بوده و در سخت ترین مراحل گذار قهرمانان صورت پذیرفته است. دگردیسی مشابه در این خان، یکی از مهم ترین دگرگونگی های نیروی شر در راستای نیل به هدفی خاص است که با پیروزی قهرمان و نائل آمدن وی به والاترین مرتبه آیین های تشرف منجر می شود. این دگردیسی درباره نگاره های برگرفته از آن نیز صادق است. علی رغم اینکه نگارگران در راستای نشان دادن دگردیسی و پیوند آن با آیین های تشرف اهتمام ورزیده اند، اما تصویر، مستقل از متن کلامی و بدون بهره مندی از روابط بینامتنی3 قادر به انعکاس پیش متن کلامی نیست.

 گل ومرغ در کتب قرآن و ادعیه مذهبی از صفوی مورد توجه جدی قرار گرفت؛ اگرچه سبقه آن را می توان در قبل اسلام پیگیری نمود. آنچه گل سرخ (محمدی) را برای هنرمندان پر اهمیت کرد نسبت آن با حضرت محمد (ص) در سخنان ادیبان و شعراست. هدف، بررسی چگونگی تداوم سنت های تصویری ایران باستان تا انتزاع گل سرخ است. بنابراین استحاله سنن تصویری ایزدان دوران باستانی ایران در گل سرخ دوره اسلامی به عنوان حضرت محمد (ص) چه سیری را پیموده و هویت مرغ در این هنر چیست؟ در چارچوب نظری این پژوهش کیفی و رویکرد پژوهش توصیفی- تحلیلی است و از نظر هدف در دسته اهداف کاربردی قرار می گیرد. در بررسی جامعه آماری آثاری مدنظر است که حداقل یک ویژگی مشترک یعنی گل ومرغ را داشته باشد. ریشه گل ومرغ خصوصاً گل سرخ (گل محمدی) در روایت معراج گنجانده شده است.  گل ومرغ در کتب قرآن و ادعیه مذهبی از صفوی مورد توجه جدی قرار گرفت؛ اگرچه سبقه آن را می توان در قبل اسلام پیگیری نمود. آنچه گل سرخ (محمدی) را برای هنرمندان پر اهمیت کرد نسبت آن با حضرت محمد (ص) در سخنان ادیبان و شعراست. هدف، بررسی چگونگی تداوم سنت های تصویری ایران باستان تا انتزاع گل سرخ است. بنابراین استحاله سنن تصویری ایزدان دوران باستانی ایران در گل سرخ دوره اسلامی به عنوان حضرت محمد (ص) چه سیری را پیموده و هویت مرغ در این هنر چیست؟ در چارچوب نظری این پژوهش کیفی و رویکرد پژوهش توصیفی- تحلیلی است و از نظر هدف در دسته اهداف کاربردی قرار می گیرد. در بررسی جامعه آماری آثاری مدنظر است که حداقل یک ویژگی مشترک یعنی گل ومرغ را داشته باشد. ریشه گل ومرغ خصوصاً گل سرخ (گل محمدی) در روایت معراج گنجانده شده است. در روایات گوناگون چکیدن عرق پیامبر را محل رویش این گل می دانند و عطر خوش آن را به عطرخوش پیامبر و زیبایی و رنگ سرخ گون و صورتی آن را به زیبایی پیامبر تشبیه کرده اند. در سفر معراج پیامبر خروس سپیدی را می بیند که پایش بر زمین و سرش تا عرش آمده است. در روایت پیش از اسلام پیام آور میترا خروس بود و با سروش دیو بیکاری را دور می کنند. استحاله معنایی میترا، نیلوفر و خروس در ایران باستان به دوره اسلامی با محمد (ص)، گلسرخ و مرغ قابل تبیین است. هنرمندان صفوی تا قاجار دست به انتزاع و چکیده نگاری نقش گل سرخ به عنوان نماد حضرت محمد (ص) زده تا سنن و تعلقات مذهبی خود را به تصویر کشند. در روایات گوناگون چکیدن عرق پیامبر را محل رویش این گل می دانند و عطر خوش آن را به عطرخوش پیامبر و زیبایی و رنگ سرخ گون و صورتی آن را به زیبایی پیامبر تشبیه کرده اند. در سفر معراج پیامبر خروس سپیدی را می بیند که پایش بر زمین و سرش تا عرش آمده است. در روایت پیش از اسلام پیام آور میترا خروس بود و با سروش دیو بیکاری را دور می کنند. استحاله معنایی میترا، نیلوفر و خروس در ایران باستان به دوره اسلامی با محمد (ص)، گلسرخ و مرغ قابل تبیین است. هنرمندان صفوی تا قاجار دست به انتزاع و چکیده نگاری نقش گل سرخ به عنوان نماد حضرت محمد (ص) زده تا سنن و تعلقات مذهبی خود را به تصویر کشند.

یکی از مهم ترین مباحث در حوزه هنر، مسئله خریدوفروش تابلوهای نقاشی است. با تأسیس خانه حراج تهران، خریدوفروش آثار نقاشی هنرمندان معاصر ایرانی شکل جدیدی گرفت و آثار با دارابودن ویژگی هایی خاص با قیمت هایی متفاوت ارزش گذاری شدند. از طرفی ایجاد بحران های اقتصادی مانند تورم و افزایش قیمت دلار آزاد در سال های اخیر می توانست بر ارزش گذاری، تعیین قیمت و میزان فروش آثار هنری اثرگذار باشد. هدف مقاله، بررسی عوامل مؤثر بر فروش آثار نقاشی و تأثیر نوسانات قیمت دلار آزاد بر میزان فروش آثار نقاشی در حراجی تهران است. در این راستا چنین سؤالاتی مطرح است: 1. عوامل مؤثر بر فروش آثار نقاشان معاصر ایران کدم اند؟ 2. چگونه شرایط و بحران های اقتصادی می تواند بر میزان فروش آثار نقاشی معاصر ایران تأثیرگذار باشد؟ و پژوهش در صدد پاسخگویی به سؤالات خواهد بود. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات، اسنادی و مطالعات کتابخانه ای است. در این راستا، آثار فروخته شده پنج هنرمند (بهمن محصص، سهراب سپهری، محمد احصایی، آیدین آغداشلو و فرهاد مشیری) در حراجی تهران سال های 1395-1399به عنوان نمونه آماری انتخاب شده است. نتایج نشان می دهد خصوصیات فیزیکی آثار در ارزش گذاری و فروش آن تأثیری مستقیم دارد. دلار و تورم نیز بر میزان فروش و قیمت گذاری آثار، اثرگذار بوده به طوری که اگرچه قیمت نهایی فروش آثار در حراجی تهران بر حسب تومان افزایش داشته ولی با در نظرگرفتن تورم، ارزش ریال و قیمت دلار آزاد در زمان برگزاری هر دوره از حراج، فروش هر دوره همراه با افزایش تورم و نرخ دلار کاهش یافته است.

صورالکواکب الثابته اثر صوفی رازی از کتب مصور نجوم قدیم است که نگاره هایی برای صورت های فلکی دارد. صورالکواکب ترکیبی از هنر و ستاره شناسی است و می توان تصویرسازی های آن را به عنوان نمادی از نگارگری دوره های گوناگون مطالعه نمود. پژوهش حاضر در حیطه پژوهش های میان دانشی قرار می گیرد و همان گونه که زمینه تخصصی صورالکواکب ایجاب می کند، نگارندگان تحلیل های هنری خود را با در نظرداشتن ملاحظات نجومی به انجام رسانیده اند تا به این پرسش پاسخ دهند که تحولات هنری قرن نهم هجری چه تأثیراتی بر نگاره های انسانی صورالکواکب آن دوران نهاده است؟ در این پژوهش پس از تجزیه وتحلیل کمّی و کیفی پیکرنگاری، چهره پردازی و جامه آرایی انسان در سه نسخه از صورالکواکب در قرن نهم هجری، چگونگی تأثیر الگوهای هنری دوره تیموری بر نگارگران صورالکواکب در زمینه بازنمایی پیکره آدمی با هدف مشخص نمودن میزان و نحوه تأثیرپذیری نگاره های مورد مطالعه از سبک و آثار هم عصر واکاوی شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای است. نتایج پژوهش نشان می دهد نگارگران صورالکواکب ضمن رعایت جوانب علمی، ترکیبی از سنن تصویری نسخه های پیشین صورالکواکب را با الگوهای هنری زمانه خود درآمیخته اند که در جزئیات نمود بیشتری یافته است. بااین حال نمی توان آنها را کاملاًً بر هنر دوره تیموری منطبق دانست.

گرافیک  دیزاین فرایند حل مسئله است و گرافیک دیزاینر مسئله حل کنی خلاق. در واقع خلاقیت حلقه ی گم شده ی فرایند جلب توجه مخاطبی است که در معرض انبوهی از آثاری با ایده های کلیشه ای قرار دارد و طراح گرافیک اگر هدفش جلب توجه مخاطب باشد چاره ای جز بهره گیری از راه کارهای خلاقانه در فرایند دیزاین ندارد و لوگو نیز به عنوان محصولی از گرافیک دیزاین از این قاعده مستثنا نیست. آشنایی زدایی رویکردی است در مسیر خلاقیت اما این رویکرد صرفاًً یک هدف است و فاقد ابزار اجرایی، لذا طراح گرافیک به منظور دستیابی به آن باید از ابزارهایی هم سو با هدف آشنایی زدایی مانند نظریه ی تفکر جانبی استفاده کند. تفکر جانبی مدعی هدفی است تحت عنوان تغییر در نگرش و بهره گیری از تکنیک هایش مسیر خلاقیت را هموار و شرایط یافتن راه حل و ایده ی خلاقانه را فراهم می کند. در این پژوهش پس از آشنایی با مفهوم آشنایی زدایی و نظریه ی تفکر جانبی، تکنیک های این نظریه در فرایند دیزاین نشانه نوشته به منظور دستیابی به رویکرد آشنایی زدایی مورد بررسی قرار می گیرند و به همین منظور نمونه های مطالعاتی این پژوهش شامل نشانه نوشته های مسعود نجابتی است. پژوهش حاضر از نوع تحقیق کیفی و به روش توصیفی-تحلیلی است و به لحاظ هدف جنبه ی کاربردی دارد و از یافته هایش این گونه استنتاج می شود که طراح گرافیک به مدد بهره گیری از تکنیک های نظریه ی تفکر جانبی در فرایند دیزاین نشانه نوشته چه در نگرش به مسئله، چه در ایده یابی و چه در اجرا، موفق به ارائه ی اثری بدیع و نوآورانه با رویکرد آشنایی زدایی می شود.

نخستین بار، ذکاء در پژوهشی در سال 1342 ه.ش، از عبارت «شمایل خانه» استفاده نموده است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این بوده که آیا بالواقع این عبارت در دوره ناصری کاربرد داشته است. سؤالات فرعی مربوط به چیستی شمایل خانه، اموال و امورات مربوط به آن بوده اند. بدین ترتیب، پژوهش بر پایه این فرضیه که شمایل خانه یکی از بیوتات سلطنتی بوده، شکل گرفته است. این سؤالات منجر به یافتن کتابچه سند جواهرات سلطنتی دوره ناصری در موزه ملک شده اند که حاوی سند پنج تمثال از حضرت علی (ع) در ذیل شمایل خانه بوده است. مهم ترین هدف، سپس یافتن این تمثال ها بوده است. لذا تلاش نموده با روش استقرایی و با استفاده از سه فرآیند وصف، ارزیابی و تحلیل، به اکتشاف آنها از میان تمثال های دوره ناصری بپردازد. یافته ها نشان می دهند که شمایل خانه یکی از بیوتات سلطنتی و حاوی تمثال هایی از حضرت علی (ع) بوده که موارد نیاز بیوتات و مراسمات دربار را تأمین می نموده و پنج عدد از تمثال های آن، جزء جواهرات سلطنتی بوده اند. تمثال اول اثر ابوالحسن نقاش باشی، دومی احتمالاًً اثر نقاشی مسیحی و اکنون در موزه جواهرات ملی است. سومی اثر آقا حسن و اکنون در کاخ گلستان است. چهارمی اثر جلایر و پنجمی اکنون در موزه آستان قدس رضوی است.

همواره در کتب مقدس مسیحیت به مسئله پایان جهان، فرجام بشریت و مفهوم داوری واپسین پرداخته شده است. از منظر مسیحیت، بشریت در پایان زندگی مادی، داوری خواهند شد که این؛ داوریِ روز رستاخیز را از آنِ خداوند می دانند. و با توجه به اینکه، مسیح؛ مظهر حق در مسیحیت است بنابراین، خودِ خداست در زمین که داوری نهایی را انجام خواهد داد. این مسئله از موضوعات رایج در نقاشی مسیحی نیز بوده که در ادوار مختلف تاریخ هنر مسیحیت، مکرر موضوع آثار هنرمندان قرار گرفته است. نقاشی دیواری داوری واپسین جیوتو از جمله آثار ماندگار در این زمینه می باشد که هنرمند برای بیان این مفهوم، در یک نقاشی عظیم دیواری به روایت تصویری این مسئله پرداخته است. لذا در این پژوهش برآنیم تا با تکیه بر رویکرد پانوفسکی براساس مراتب 3 گانه؛ توصیفی، تحلیلی و تفسیری، به بررسی نقاشی دیواری پرداخته و به این پرسش پاسخ دهد که مفهوم عناصر تصویری در نقاشی دیواری داوری واپسین اثر جیوتو، از منظر دین مسیحیت چه می باشد؟ هدف شناخت و تفسیر عناصر بصری نقاشی دیواری با مفهوم داوری واپسین بر مبنای اصول برگرفته از ایدئولوژی مسیحیت بوده است. یافته های حاصل، به روش توصیفی- تحلیل محتوا انجام گرفته اند، بیان می کنند که بررسی این نقاشی، بستری فراهم نموده تا برای پی بردن به مفهوم اثر و خوانش عناصر بصری، با تمایز قائل شدن میان فرم و معنای اثر، به روابط متقابل بین اثر هنری و باور مسیحیان در سطوح فرهنگی، تاریخی و یا مذهبی و به طورکلی، جهان بینی حاکم در عصر و زمانه هنرمند پرداخته شود.