سعید جعفری مقدم

در دنیای معاصر، فراخوانی، تقویت و انتشار دانش سازمانی از طریق مستند سازی تجارت مدیران به عنوان یکی از محورهای اساسی مدیریت دانش، مورد توجه صاحبنظران و پژوهشگران مدیریت قرار گرفته است. مقاله ی حاضر با این پیش فرض که تدوین شاخصهایی برای گزینش تجارب ارزشمند سازمانها: مقدمه ای اساسی برای مستندسازی این تجارب است، پس از اشاره ای کوتاه به مفهوم تجربه ی سازمانی، ویژگیهای حاکم بر فرایند اتخاذ تصمیم یا تصمیم های تشکل دهنده ی یک تجربه را به عنوان مهم ترین معیارهای انتخاب تجارب مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد. در این راستا معیارهای یاد شده و مصادیق عینی آن به کمک نوعی مطالعه موردی مستند تبیین می گردد.

اولین دوره های آموزش کارآفرینی در دهه 1960 در آمریکا آغاز شد. امروزه این دوره ها در برنامه درسی بسیاری از دانشکده های سراسر دنیا گنجانده شده است. با توجه به اهمیت آموزش کارآفرینی در توسعه اقتصادی و کاهش فقر، نظام آموزش عالی ایران نیز با راه اندازی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران، دوره های مذکور را در سطح های مختلف دانشگاهی طراحی و اجرا کرد. از انتظارات کلیدی این اقدام، تغییر طرز تلقی دانش آموختگان این دوره ها نسبت به ویژگی های شخصیتی کارآفرینی (از جمله نیاز به موفقیت، محور کنترل درونی، خلاقیت و ...) است. مقاله حاضر در پی اندازه گیری این تغییر، در مقایسه دانش آموختگان کارآفرینی با دانش آموختگان دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر است. یافته های مقاله، حاصل پژوهشی میدانی است که در 2 دانشکده مدیریت و مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران اجرا شده است. ابزار اصلی گردآوری این اطلاعات، پرسش نامه بومی شده ابزار اندازه گیری ویژگی های شخصیتی کارآفرینان ایرانی است که بین 3 گروه دانشجویان (ترم های اول و آخر برق و ترم آخر کارآفرینی) توزیع شد. یافته های حاصل، نمایان گر تغییر مثبت نگرش دانشجویان مدیریت کارآفرینی نسبت به ویژگی های شخصیتی کارآفرینی پس از 2 سال (در مقایسه با بدو پذیرش) و عدم برخورداری این تفاوت معنادار در نگرش 2 گروه دانشجویان دانشکده برق نسبت به ویژگی های روان شناختی کارآفرینی است. این گروهها در مقایسه با دانشجویان ترم اول مدیریت کارآفرینی (جز در مورد شاخص ریسک پذیری) در بقیه شاخص ها از وضعیتی بهتر برخوردار هستند.

ضرورت و اهمیت ارتقای قصد کارآفرینانه در دانشجویان و دانش آموختگان، با توجه به سرعت افزایش میانگین تحصیلات جوانان جویای کار در کشور بیش از پیش مورد توجه مسئولان و پژوهشگران قرار گرفته است. پژوهش حاضر به منظور شناسایی عوامل بازدارنده قصد کارآفرینانه در میان دانشجویان دانشگاه تهران انجام می شود. اطلاعات این تحقیق با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه عمیق با خبرگان به منظور شناسایی عوامل بازدارنده مؤثر بر شکل گیری قصد کارآفرینانه در دانشجویان گردآوری شده است. جامعه آماری 1647 نفر و شامل دانشجویان کارشناسی ارشد دانشکده های فنی، روان شناسی و علوم تربیتی و کارآفرینی دانشگاه تهران است. نمونه گیری به روش تصادفی طبقه ای متناسب و حجم نمونه شامل 138 نفر است. نتایج تحقیق نشان می دهد گرچه در سه بعد نگرش، هنجارهای اجتماعی و خودباوری دانشجویان عوامل بازدارنده خاصی مشهود نیست؛ 89 درصد از دانشجویان حمایتهای اجتماعی مطلوبی را از طرف جامعه به منظور راه اندازی کسب وکار جدید درک نکرده اند. درواقع، از نظر دانشجویان، دانشگاه مشوق ایده-های جدید نیست، آنها مهارتهای کارآفرینانه را در دانشگاه کسب نمی کنند، شرایط اقتصادی ـ اجتماعی برای راه اندازی کسب وکار مساعد نیست.

در این مقاله با استفاده از روش تحلیل محتوا، میزان توجه به نگرش کارآفرینانه در ابعاد شناختی، نگرشی و عاطفی در کتاب های فارسی دبستان، بررسی میشود. بدین منظور کل کتابهای فارسی (کتاب های بخوانیم و بنویسیم) پنج پایه دبستان در سال تحصیلی 1388-1389 به کمک جدول تحلیل محتوا بررسی شد. برای تهیهی جدول تحلیل محتوا، نگرش کارآفرینانه با کمک الگوهای موجود و به ویژه با تاکید بر الگوی رابینسون، به شاخص های: تشخیص و بهره برداری از فرصت، کنترل ادراک شخصی، عزت نفس، میل به موفقیت، خلاقیت و نوآوری تجزیه شد. نتایج نهایی بیان گر آن است که 8/24% از کل کتاب های بخوانیم و نیز 9/54 % از کل کتاب های بنویسیم (شامل کل متون، پرسش و تصویرهای موجود در کتاب) به شاخص های نگرش کارآفرینانه توجه کرده اند. از سوی دیگر نتایج تحقیق نمایان گر آن بود که از مجموعهی ابعاد بررسی شدهی نگرش کارآفرینانه در کلیهی کتابها، خلاقیت و نوآوری از بیش ترین و تشخیص فرصت از کم ترین فراوانی برخوردار بود.

از نخستین آثار گردشگری روستایی، ایجاد فرصت های کارآفرینانه در محیط روستاهاست. تأثیرپذیری نگرش کارآفرینانه از گردشگری روستایی از مهم ترین مزایای گردشگری روستایی قلمداد می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تأثیر گردشگری بر نگرش های کارآفرینانه در مناطق روستایی انجام شده که از لحاظ ماهیت و روش، توصیفی پیمایشی است و از نظر هدف در گروه پژوهش های کاربردی جای می گیرد. جامعه آماری تحقیق، روستاییان (20 تا 60 ساله) ساکن در دو روستای ابر و ابرسج شهرستان شاهرود، و دارای تحصیلات دیپلم و بالاتر بودند، که دست کم 3 سال سابقه سکونت در روستای موردنظر داشتند. برای گردآوری داده ها با توجه به وجود نداشتن ابزاری برای اندازه-گیری نگرش کارآفرینانه در زمینه گردشگری روستایی، از پرسشنامه محقق ساخته با عنوان مقیاس نگرش کارآفرینانه (EAS) استفاده شد که اعتبار صوری و محتوایی آن در مشورت با خبرگان دانشگاهی و گردشگری و پایایی آن با آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفت. برای تحلیل داده ها از آزمون های K-S، آزمون لوین، تحلیل عاملی تأییدی، آزمون t، تحلیل واریانس چندمتغیره و آزمون های تعقیبی تحلیل واریانس یک سویه استفاده شد. نتایج نشان داد که گردشگری روستایی میزان اعتماد به نفس، موفقیت طلبی، تمایل به مخاطره، نوآوری، کنترل شخصی و تشخیص فرصت و در مجموع سطح کلی نگرش کارآفرینانه را به طور معنی داری افزایش داده است و می تواند به عنوان محرکی برای فعالیت های کارآفرینانه در مناطق روستایی مورد استفاده قرار گیرد.

دانش ضمنی کارآفرینان نوپا یا استارت آپی تسهیم پذیر است و در فرایند دوسویه هم آموزی و تسهیم بهبود می یابد. اگرچه این فرایند با وجود نقشی کلیدی در راه اندازی کسب وکار به دلایلی چون حساسیت نسبت به ایده اصلی کسب وکار، کمتر رخ می دهد. روش این پژوهش با توجه به هدف آن، که شناسایی عوامل مؤثر بر تسهیم دانش در کارآفرینان نوپاست؛ موردپژوهی روایتی برگزیده شد. اطلاعات این پژوهش کیفی با مصاحبه نیمه ساختار یافته عمیق با 18 کارآفرین نوپا و جویای دانش کسب و کار (11 مرد و 7 زن؛ 13 نفر در حوزه فناوری اطلاعات و 5 نفر در حوزه های دیگر خدماتی ) گردآوری شد. کدگذاری، دسته بندی و تحلیل شواهد گفتاری برآمده از مصاحبه با کارآفرینان نیز به یاری نرم افزار اطلس تی انجام شد. یافته های پژوهش در قالب الگویی یکپارچه از عوامل مؤثر بر تسهیم دانش، در میان کارآفرینان نوپا نشان داد سه دسته عوامل فردی (باور و انگیزه فردی، پیوند با شبکه های اجتماعی، مهارت ارتباط های بین فردی، اعتماد، ترس از به اشتراک گذاری، آگاهی از منابع دانش، خانواده و ...)؛ سازمانی (سبک رهبری، استراتژی، فناوری، نظام انگیزش و پاداش، قوانین سازمانی، فرهنگ و ساختار) و محیطی (محیط ملی صنعت، محیط ملی کسب و کار، محیط بین الملل صنعت، محیط اختصاصی کسب و کار: روابط رقبا، و ...) تسهیم دانش در میان کارآفرینان نوپا را متأثر می سازد.

یکی از اسنادی که به عنوان سند بالادستی و هدایتگر توسعه، مبنای عمل مجریان قرار دارد، برنامه های پنج ساله توسعه کشور است. هدف تحقیق حاضر، پاسخ به این پرسش محوری است که در برنامه های پنج ساله توسعه کشور به-مثابه یکی از بالاترین سندهای هدایت کننده جریان توسعه، تا چه اندازه توسعه کارآفرینی در سیاست گذاری های ملّی مورد توجه قرار گرفته است؟ برای پاسخ گویی به این سوال از تکنیک تحلیل محتوای کمّی و رویکرد به کارگیری قیاسی مقوله ها استفاده شد. نظریه مبنایی درنظر گرفته شده برای تحلیل محتوای سیاست ها، «مدل الفبای کارآفرینیِ» دیده بان جهانی کارآفرینی، در سه سطح و به ترتیبِ مولفه های سه گانه ایجاد و تقویت نگرشهای کارآفرینانه، بروز رفتارهای کارآفرینانه و بهبود نتایج کارآفرینانه است. جامعه آماری پژوهش، برنامه های پنج ساله توسعه کشور بوده است. دسته بندی گزاره های مرتبط با توسعه کارآفرینی بر اساس فرآیند کدگذاری در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی انجام شد و داده ها در فرم کدگذاری به عنوان ابزار گرد آوری داده ها جمع آوری شدند. یافته ها نشان می دهد اگرچه بازگویی واژگان کارآفرین، کارآفرینی و کسب وکار، در محتوای برنامه های اول تا ششم توسعه با رشد همراه بوده؛ لیکن سیاست-های تدوین شده از نظر مولفه های مدل توسعه کارآفرینی تناسب چندانی با یکدیگر نداشته و بیشترین توجه، به رفتارها و نتایج کارآفرینانه و سپس به نگرش های کارآفرینانه معطوف بوده است. این در حالی است که بر اساس نظریات توسعه کارآفرینی، ابتدا بایستی نگرش های کارآفرینانه شکل گرفته و تقویت شوند و با تکیه بر آن است که رفتارها و نتایج کارآفرینانه توسعه می یابند. در نهایت بر پایه فرآیند و یافته های این پژوهش، پیشنهادهایی برای سیاست گذاری توسعه کارآفرینی ارائه شد.

ضعف اطلاع رسانی وبگاه هتل های مقاصد گردشگری ایران، به عاملی بازدارنده در جذب گردشگران بالقوه از سراسر جهان بدل شده است. هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر در بهبود اثربخشی اطلاعاتی وبگاه هتل های برتر کشور، براساس مصاحبه های عمیق با 25 مدیر هتل (مدیران عامل، مدیران روابط عمومی و مدیران وبگاه هتل ) است. این مدیران به شیو ه نمونه گیری هدفمند از میان جامعه پژوهش (هتل های 3، 4 و 5 ستاره تهران و اصفهان از گردشگرپذیرترین شهرهای کشور) برگزیده شدند. طراحی چارچوب مفهومی اولیه تحقیق با استناد به سوابق پژوهش، تحلیل اطلاعات به دست آمده از مصاحبه با مدیران یادشده و به کمک کدگذاری باز، به تأیید 4 بُعد مؤثر در بهبود اثربخشی اطلاعاتی وبگاه هتل ها و تغییراتی در مؤلفه های آن در مقایسه با پژوهش های پیشین و نیز، اولویت بندی آنها به ترتیب زیر انجامید: مشتری مداری، گرایش به فناوری، گرایش به بازاریابی و امنیت گرایی. نتایج این پژوهش می تواند با تغییر نگرش مدیران تمام هتل ها و نیز جلب توجه و همکاری مجامع صنفی و متولیان دولتی این حوزه، اثربخشی اطلاعاتی وبگاه هتل ها و از پی آن، شمار گردشگران داخلی و به ویژه خارجی کشور را بهبود بخشد.