علیرضا شیخی

علیرضا شیخی

مدرک تحصیلی: استادیار دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۶۹ مورد.
۱.

مطالعه تطبیقی فرم سرپوش شاهانه در دوره های صفویه و قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جلوه هنر سال یازدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۲۴) 33 - 42

کلید واژه ها: صفویه قاجار تاج و کلاه فرم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۹۸ تعداد دانلود : ۸۹۴
همواره، تاج در ایران، مظهر قدرت و شکوه سلطنت بوده که هنرمندان در ساخت آن، سعی فراوان مبذول داشته اند. هدف مطالعه حاضر، شناخت فرمی تاج و کلاه پادشاهان صفوی و قاجار است. بنابراین، تحقیق در پی این است که: فرم و تزیینات تاج و کلاه پادشاهان صفوی و قاجار با توجه به منابع و اسناد به جای مانده چیست؟ رویکرد تحقیق، کیفی بوده و روش توصیفی، تاریخی و تطبیقی است. در این سیر تاریخی، شکل و  فرم تاج و کلاه شاهان با مطالعه منابع مکتوب، نقاشی دیواری، سکه و آینه کاری بناها، مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهند: تاج در دوره صفوی و قاجار، اگرچه متمایل به حفظ فرم باستانی است، اما از ویژگی زمانه خود، متاثر است. تاج باستانی کنگره دار، عمامه پیچ با علمک و پَر در دوره صفوی بارز بوده و در عصر قاجار، تاج های کنگره دار، تخم مرغی، مخروطی و استوانه ای قابل مشاهده است. از اواسط قاجار به بعد، نقش بته جقه مرصع و سپس، نقش پَر روی تاج و کلاه، پررنگ تر می شود و تزیینات آن، کم تر و کم تر می گردد. در این راستا، نوع تعاملات و ارتباطات با غرب و سفرهای فرنگ شاهان قاجار، موثر بوده که در اواخر قاجار، منحصر به کلاهی پَردار می گردد.
۵.

مطالعه معنای متباین نگاره "اسکندر در برابر یاجوج و ماجوج سد می سازد" در دو نسخه فالنامه پراکنده و توپقاپی

نویسنده:
منبع: هنرهای صناعی اسلامی سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۴) ۵۵-۶۳

کلید واژه ها: فالنامه تهماسبی و توپقاپی اسکندر یاجوج و ماجوج عناصر بصری محتوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۷ تعداد دانلود : ۵۵۹
کتب فالنامه حاوی تصاویر جالب و جذابی از پیامبران، ائمه، فرشتگان، دیوها، علائم منطقه البروج و غیره یکی از راه های دست یابی به ناشناخته ها محسوب می شده است و تنها چهار نسخه درخور توجه از دوره صفوی باقی مانده است که سه نسخه آن به زبان فارسی است. فالنامه های مصور دوره صفوی عقاید، باورها و سنت های رایج ج امعه را نشان می دهد. انگاره "اسکندر در برابر یاجوج و ماجوج سد می سازد" از نگاره های مشترک در دو نسخه فالنامه توپقاپی(1580-1570م.) و پراکنده (1560-1550م.) است که یک موضوع، دو تفسیر کاملاً جداگانه دارد. اسکندر در ادبیات فارسی و ترکی نمادیست از عقل و اعتدال. موضوع های مشترک در فالی یکسان را نشان داده اند درحالی که در این موضوع، باوجود موضوع مشترک، عناصر محتوایی و بصری دخیل در دو نگاره، انجامی متباین از یکدیگر در فال را رقم زده اند. هدف اصلی پژوهش، بررسی عناصر حاکم بر نگاره هر فال بوده که سبب تفاوت معانی فال ها شده است. بنابراین چه عواملی در محتوا و عناصر بصری دو نگاره، معانی متضاد فال با موضوع یکسان را موجب شده است؟ روش تحقیق، توصیفی تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای است. یافته ها نشان دارند علت تفاوت معانی فال ها در عناصر حاکم بر نگاره ها پنهان است. شاه تهماسب خود را در جایگاه اسکندر دانسته است. ثبات و تعادل تصویر نسخه فالنامه پراکنده، حضور دو پیامبر الهی خضر و الیاس که پیامبران راهبر در تاریکی و نمودی از روشنی اند، انار و سپند خبر از خوش یمنی فال در نسخه پراکنده داده و در مقابل بی ثباتی تصویر نسخه فالنامه توقاپی، حضور قوم نااهل، آیه قرآنی مبنی بر فساد قوم یاجوج و ماجوج در زمین و اندازه بزرگ دیوان در نگاره، بدیمنی را در فال به همراه داشته است.
۶.

مطالعه کتیبه های پنجمین ضریح حرم مطهر امام رضا (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال چهاردهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۱ 57 - 82

کلید واژه ها: حرم مطهر امام رضا (ع) ضریح آفتاب کتیبه فرم و محتوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱۳ تعداد دانلود : ۶۵۵
ضریح (آفتاب) امام رضا (ع) از نمونه های بارز و فاخر هنر ضریح سازی است که در دوره جمهوری اسلامی پس از فرسودگی ضریح چهارم (شیر و شکر) ساخته و جایگزین ضریح شیر و شکر گردید. طراحی و ساخت این ضریح توسط استادان و هنرمندان بزرگی همچون محمود فرشچیان، محمد موحد، مصطفی خداداد زاده اصفهانی، خداداد کشتی آرایی به انجام رسیده است. ضریحی به شکل مکعب مستطیل که به وسیله هنرهایی همچون خوشنویسی و کتیبه آرایی، قلم زنی و معرق خاتم، بدنه و داخل ضریح مطهر آراسته شده است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی است و جمع آوری داده ها بر مبنای اطلاعات کتابخانه ای و عکاسی میدانی است. یافته ها نشان می دهد متن کتیبه های ضریح آفتاب شامل سوره های یس و هل اتی از قرآن کریم، اسماء چهارده معصوم، شهادتین شیعه، ذکر ها، صفات الهی، القاب و اسماءالحسنی می باشد. خطوط مورد استفاده در کتیبه های ضریح مذکور متناسب با جایگاه قرارگیری کتیبه و متن آن با ثلث، ثلث مقترن، معقلی و نستعلیق کتابت شده است. به طور کلی کتیبه ها علاوه بر وجه زیباشناسی، کمک شامخی در ارائه مفاهیمی دینی و مذهبی نموده است.
۷.

تعامل صورت و محتوا در کشکول های فلزی دوران صفوی و قاجار

نویسنده:
منبع: هنرهای صناعی ایران سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۳) ۱۷-۳۴

کلید واژه ها: صفویه و قاجار کشکول فلزی نقوش و کتیبه فرم و معنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۹ تعداد دانلود : ۱۰۶۱
استقرار سلسله صفوی در ایران و شیوع فرقه های منتسب به صوفیه، ایجاب می کرد تا به ساخت کشکول که یکی از آلات قلندری و درویشی بوده و در مراسم و آیین های مرتبط با این فرقه ها استفاده می شد، اهمیت وافری داده شود. عناصر بصری نقش شده بر کشکول ها، نشر اندیشه و افکار درویشان را دربرداشته است. لذا هدف این پژوهش، بررسی صوری و محتوایی سی و چهار عدد از کشکول های فلزی دوران صفوی و قاجار است. بنابراین سوالات پژوهش عبارت است از: تعامل عناصر تزئینی کشکول ها و آداب درویشی چیست؟ و کشکول های فلزی این دو دوره، از نظر فرم، نقش و نماد چگونه اند؟ روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات آن، کتابخانه ای و با مراجعه به سایت موزه های خارجی و همچنین مراجعه حضوری به موزه های داخلی جهت مطالعه نمونه ها است. نتایج پژوهش نشان می دهد که کاربرد کشکول نزد دراویش، علاوه بر آلات و وصله های درویشی و قلندری، وجه عاشورایی نیز داشته و در آیین سقایی و مراسم عزاداری عاشورا به کار می رفته است. از نظر فرم ظاهری نیز با سه نوع کشکول مواجهیم که در تزئین آنها از کتیبه هایی با مضامین شیعی و اشعار فارسی استفاده شده است. نقوش تزئینی نیز شامل نقوش انسانی، هندسی، حیوانی و گیاهی است. تکنیک های هنری مورد استفاده در تزئینات، شامل: قلمزنی، سیاه قلم، طلاکوبی روی فولاد، حکاکی، مشبک کاری و مرصع کاری است. نمادهایی نظیر اژدها، ماهی، مار و کشتی که در اجزا و تزئینات کشکول به صورت رمزگونه یا در فرم ظاهری آن به کار رفته اند به تبعیت از اعتقادات و آرمان هایی است که دراویش مدعی آن ها بوده اند.
۸.

مطالعه اصول صفحه آرایی صفحه های افتتاح قرآن های آستان قدس رضوی سده 6 تا 9 ه. ق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره پاییز ۱۳۹۷ شماره ۴۷ 4 - 28

کلید واژه ها: قرآن کریم صفحه آرایی صفحه افتتاح آستان قدس رضوی سلجوقی ایلخانی تیموری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۴ تعداد دانلود : ۶۴۴
پژوهش حاضر، در کنار ارزش نسخه شناسی قرآن، به مطالعه بصری صفحات افتتاح مجموعه ای از قرآن های محفوظ در آستان قدس رضوی از سده 6 تا 9 هجری با هدف تأکید بر صفحه آرایی،تناسبات، تزئینات و تذهیب پرداخته است. لذا به این پرسش می پردازد که ویژگی صفحه آرایی صفحات افتتاح در قرآن های محفوظ در آستان قدس رضوی از قرن 6 تا 9 هجری و دوم وجوه افتراق و اشتراک در صفحه آرایی قرآن ها چیست؟ بنابراین در قرآن های مذکور بعد از معرفی، صفحه افتتاح قرآن ها از دیدگاه صفحه آرایی وتزئینات مورد بحث و تفسیر قرار گرفت. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش تحقیق تاریخی،توصیفی به انجام رسیده و با جامعه آماری هدفمند و نمونه گیری متوالی در جهت حداکثر تفاوت و تشابه طبقه بندی و سپس تجزیه و تحلیل شده است. نتایج یافته های پژوهش نشان داد که صفحه آرایی صفحات افتتاح قرآن ها از سده 6 تا 9 هجری سیر تکاملی را پیموده است. در دوره سلجوقی خط و خوشنویسی رشد قابل توجهی داشته و خطوط سته به نظم و قاعده درآمدند، در تزئینات قرآن ها از فرم های هندسی، اسلیمی های ساده و رنگ های محدود و علی الخصوص زرین استفاده شد، در عصر ایلخانی ترکیب بندی و صفحه آرایی منسجم تر و منظم تر گشت استفاده از رنگ های زرین و لاجوردی مرسوم شد، فرم های هندسی جایگاه خود را در کنار برخی عناصر طبیعت گرا حفظ کردند. قرآن های کتابت شده عصر تیموری به لحاظ ساختاری، استفاده از عناصر طبیعت گرا و ظرافت نقوش اصولی و قاعده مند بودند و کاربرد رنگ های زرین، لاجوردی و شنجرف در کنار رنگ های متنوع دیگر از خصوصیات شاخص در تزئینات این دوره بوده است. در نهایت می توان عنوان کرد که هنر کتابت از شکل ساده و بی پیرایه به سوی انسجام و پر نقش و نگاری پیش رفته و تزئینات نیز در قرآن ها به عنوان عنصری زیباشناسانه در صفحه آرایی محسوب شد و ترکیب بندی تناسبات و تقسیمات اجزاء براساس نظمی خاص بوده است. لذا ساختار هندسی، تناسب و توازن در صفحه آرایی قرآن های مورد مطالعه اهمیت داشته و کاتب این اصول را براساس علوم، فنون و هنر رایج زمان خود رعایت و در نتیجه ترکیب بندی های زیبا و بی بدیلی خلق کرده است.
۹.

الاستعمار وأسالیب مکافحته فی شعر الجواهری و شهریار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاوش نامه ادبیات تطبیقی سال چهارم زمستان ۱۳۹۳ شماره ۱۶

کلید واژه ها: حافظ الشیرازی نظریة التلقی إبراهیم أمین الشواربی محمد الفراتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۰ تعداد دانلود : ۷۶۹
هذه، دراسة و مقارنة بین محمد مهدی الجواهری و محمدحسین شهریار من خلال دیوانیهما بحثا عن وجهات نظرهما حول الاستعمار ومخطّطاته فی بلدین العراق و ایران؛ المتشابهین فی الأوضاع السیاسیة والاجتماعیة. فیقرن الجواهری الشغب السیاسی بالفوضی الاجتماعیة فلولا الإنحطاط الاجتماعی الشائع فی الشعوب ما وجد المستعمرون وأذنابهم ماءا عکرا للصید ولولا فساد السّاسة وأنانیة القادة ما زرحت الدول تحت کابوس ثقیل من الجهل والمرض والحرمان. فیشارک شهریار الأحداث السیاسیة بأشعاره وقد یعتلج فی صمیمها ما یعانی شعبه من ظلم واضطهاد یأتیهما الاستعمار وعملائه فیدعو الشعب إلی المحبة والوحدة. إنّ الجواهری وشهریار یحاولان قدر المستطاع مراعاة سنة القدماء من جهة الشکل والقوافی ومن جهة أخری (المضامین) خلَعا حلة التجدید علی شعرها وسیلة للتعبیر عن أفکارهما المتأثرة بالأحداث المتوتّرة، منها: تشجیع الشّعب إلی دفع الأجانب، و إلی الوحدة والشهادة أو العمل الفدائی، والذی یعطی لنا زاویة نظرتهما فی المناوئة للاستعمار وأذنابهم.
۱۰.

تحلیل پرده های سوزن دوزی خراسان در دوره معاصر از منظر انسان شناسی هنر (بررسی موردی در شهرستان های کاشمر و تربت حیدریه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال چهاردهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۱ 36 - 56

کلید واژه ها: شهرستان های کاشمر و تربت حیدریه سوزن دوزی انسان شناسی هنر طرح و نقش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۵ تعداد دانلود : ۴۷۴
سوزن دوزی در شهرستان های کاشمر و تربت حیدریه نشاًت گرفته، از ذوق و سلیقه مردمان این دیار و برخاسته از باورها و اعتقادات زنان هنرمند این خطه است که دارای فرم ها و نقوش منحصربه فرد هستند. اگرچه این آثار، ﺩﺭ ﻧﮕﺎﻩ ﺍﻭﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﺍﺑﺘﺪﺍیی ﺑﻪ ﻧﻈﺮ می رسند، ﺍﻣﺎ ازلحاظ ﺑﺼﺮی ﺩﺍﺭﺍی ﺳﺎﺧﺘﺎﺭی ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺑﻮﺩﻩ و علاوه بر آن ﺩﺍﺭﺍی ﻣﻌﺎﻧی ﻭ ﻣﻔﺎﻫیﻤی هستند. مقاله به مطالعه آثار سوزن دوزی از منظر انسان شناسی هنر با سه رویکرد زیبایی شناسی، ﮐﺎﺭﮐﺮﺩ ﺷﻨﺎﺳی ﻭ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳی در ﺍیﻦ ﻣﻨﻄﻘه ﻏﻨی ﺍﺯ ارزش های ﻓﺮﻫﻨﮕی پرداخته است. بررسی هدفمند هشت روستا در شهرستان های کاشمر و تربت حیدریه نشان می دهد که این آثار در سه قالب نقوش انسانی، گیاهی، پرندگان و حیوانات قابل تقسیم بندی است. این آثار، تجلی محیطی شاداب و زیبا را در بعد زیباشناختی، احترام به طبیعت و نگاهداشت آن، آرزوی باغ های با طراوت در فضای خشک کویری این خطه و مفاهیم اعتقادی و باورهای مردمی در تجلی حیواناتی مثل بز کوهی و یا تجلی برکت و حاصلخیزی در بعد معناشناسی دارد. در بعد کارکرد باید به بهره گیری از این آثار در قالب های مختلف کاربردی در محیط زندگی ساده ایشان مثل جانماز، بقچه و... اشاره داشت. آنچه شایسته ذکر است روند مسیر خط زندگی و امید خانواده در این خطه است که زن روستایی را به تولید این آثار هرچند پریمیتیو اما معناگرا ترغیب نموده است.
۱۱.

قراءه لروایه "أسطوره النداهه" لأحمد خالد توفیق فی ضوء المنهج البنیوی التکوینی لغولدمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اضاءات نقدیه سال نهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳۵ 95 - 80

کلید واژه ها: النقد الاجتماعی الروایه أحمد خالد توفیق أسطوره النداهه المنهج البنیوی التکوینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۳ تعداد دانلود : ۱۰۶۴
یعتبر النقد الاجتماعی محاوله لإبراز العلاقه بین المجتمع والأدب، فهناک علاقه متبادله بین الأثر الأدبی وبین المجتمع من حیث التأثیر والتأثر. "أحمد خالد توفیق" من رواد أدب الخوف فی الأدب العربی. إنه کتب فی التسعینات من القرن الماضی مجموعه ضخمه سمیت "ماوراء الطبیعه" فی هذا المجال. ومن الناحیه الاجتماعیه، اهتم توفیق فی مجموعه ماوراء الطبیعه خاصه فی روایته "أسطوره النداهه" ببعض القضایا الاجتماعیه المتعلقه بالأریاف المصریه فی القرن الماضی بصبغه من الرعب. ومن هذا المنطلق یرمی هذا المقال إلی قراءه أحداث الروایه اعتماداً علی المنهج البنیوی التکوینی النقدی لغولدمان مستخدماً الوصف والتحلیل لمناقشه الموضوع هادفًا الکشف عن معرفه الجوانب الاجتماعیه المکنونه فیها. سعى غولدمان فی طریقته النقدیه لإقامه علاقه ذات مغزى بین الشکل الأدبی وأهم جوانب الحیاه الاجتماعیه. ومن أهم النتائج التی توصلنا إلیها فی دراستنا هذه، أن الروائی أحمد خالد توفیق یبحث فی روایته عن سر تخلف المصریین وکیفیه مواجهتهم بالعلوم فی عصر تقدم العلوم البشریه ویعتقد أن أهم المشاکل الاجتماعیه فی الأریاف المصریه وهی القضایا المتعلقه بالفقر والعادات الخرافیه والحرمان من التعلیم. فعلی الرغم أن روایه أسطوره النداهه هی روایه خیالیه ولکن تعالج مشاکل المجتمع المصری الریفی فی التسعینات، بما فی ذلک وجود ظاهره الخرافه فی الأریاف المصریه، والفقر، والحرمان، ومخاوف تکنولوجیا، وما إلى ذلک وهذا ینطبق علیه الکثیر من المکونات وعناصر المنهج البنیوی التکوینی لغولدمان.
۱۲.

بازخوانی کارکرد اسطوره در اشعار فارسی و عربی با تکیه بر اشعار شاملو و البیاتی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات تطبیقی سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۴ 239 - 268

کلید واژه ها: اسطوره شعر معاصر فارسی شعر معاصر عربی شاملو البیاتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۷ تعداد دانلود : ۳۱۳
اسطوره و ادبیات به سبب دارا بودن خاستگاه مشترک؛ یعنی نشأت گرفتن از ناخودآگاه آدمی، با یکدیگر پیوندی ناگسستنی دارند. همانگونه که اسطوره از ظرفیت ادبیات به ویژه شعر برای استمرار حیات خود استفاده می کند، شاعران نیز از ظرفیت اسطوره اغلب برای غنا و زیبایی اشعار خویش بهره می گیرند؛ اما کارکرد اسطوره در ادبیات تنها معطوف به عنصر زیبایی شناختی نیست. شاملو در شعر فارسی و البیاتی در شعر عرب نمونه دو شاعری هستند که با آگاهی از ظرفیت اسطوره ها، با تکیه بر تجربه های زیستی مشترک به کارکرد سیاسی و اجتماعی اسطوره ها، در کنار کارکرد زیبایی و ساختاری در شعر نیز توجه کردند. این مقاله به شیوه توصیفی – تحلیلی به کارکرد اساطیر در شعر این دو شاعر می پردازد. از نتایج این پژوهش تطبیقی برمی آید که اگرچه این دو شاعر معاصر در کاربرد اساطیر همانندی هایی دارند، اساطیر در اشعار شاملو از کمیت و کارکرد متنوع تری در قیاس با اشعار البیاتی برخوردار است. نوآوری های شاملو در بازآفرینی اسطوره ها در مقایسه با اشعار البیاتی آشکار است؛ درحالی که البیاتی بیشتر از اسطوره برای بازنمایی جامعه عرب و موقعیت خود در آن جامعه استفاده کرده است؛ شاملو با بازخوانی اسطوره ها، به ماهیت یا کارکرد معرفت شناسانه اساطیر توجه کرده و تلاش کرده از رهگذر آن، جهان بینی ایرانی و انسان معاصر را بازنمایی کند.
۱۳.

سنجش تاریخی و تطبیقی ویژگی های فنی و نقش پردازی دَرهای چوبی موزه بزرگ خراسان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره بهار ۱۳۹۷ شماره ۴۵ 104 - 115

کلید واژه ها: تیموری موزه بزرگ خراسان آثار چوبی کاشیکاری کتیبه نگاری نقش و تزیین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۶ تعداد دانلود : ۹۱۰
در میان آثار تاریخی چوبی مجموعه حرم رضوی، درهایی وجود داشته که با اجرای طرح گسترش و توسعه حرم، در دوره معاصر به انبار سازمان میراث فرهنگی خراسان در آرامگاه فردوسی منتقل شده است. این درها، در اثر آتش سوزی انبار، در سال 1391 و سوختن قسمتی از آنها، به مجموعه مصلی و در طی سال اخیر به مخزن موزه بزرگ خراسان راه یافته است. بررسی ها نشان از آن دارد که از چهار دَرِ مورد مطالعه، یک دَر، دارای کتیبهٔ شعر بوده و با استناد به یافته های برنارد اوکین متعلق به مدرسه بالاسر است و سه دیگر، فقط دارای تزیینات است. دَرها، کتیبه تاریخی ندارد و سوال اصلی، پیرامون سنجش تاریخی دَرهای چوبی محفوظ در موزه خراسان بزرگ با تکیه بر اطلاعات فنی و هنری ای آثار است. با مطالعات تطبیقی در اسناد و مدارک تاریخی و تزئینات وابسته به معماری دارای تاریخ (به ویژه کاشی، از آن جهت که شیوهٔ طراحی، با آثار چوبی همانندی داشته و تاریخ ساخت مشخص دارد) ، فرضیه پژوهش بر این امر بنیان گرفته است که ساخت آثار مذکور به دوران شاهرخ تیموری برمی گردد. پس از بررسی های دقیق روشن شد که شباهت بین شیوهٔ منبت جَست، در آثار مورد بررسی با سایر آثار چوبی منتخب در خراسان و مازندران دوره تیموری،حروف و پیکره بندی کتیبهٔ روی دَرِ مدرسه بالاسر (دَرِ شماره 1) و عناصر تزئینی دَرِ مذکور، به همراه سه دَرِ دیگر، با کتیبه ها و عناصر تزئینی کاشیکاری مسجد گوهرشاد، مسجد شاه، مدرسه غیاثیه خرگرد، آرامگاه شیخ ابوبکر تایبادی و همچنین دَرِ مسجد جامع طرقبه، صندوق موزه ویرانی مشهد، دَرِ مسجد بالاسر، به عنوان آثار شاخص دارای تاریخ، در حوزه تزئینات وابسته به معماری عصر تیموری، به یافتن جواب در تایید فرضیه کمک می کند. گردآوری اطلاعات عمدتا بر شیوه میدانی استوار و عکس ها توسط نگارنده جمع آوری شده است. تدوین مقاله به روش توصیفی، تطبیقی و تحلیلی در دو بخش است:پس از معرفی و مطالعه نوع روسازی و شیوهٔ منبت آثار،به بررسی و تطبیق نوع نوشتار کتیبه دَرِ مدرسه بالاسر پرداخته شد و سپس مطالعه اشتراکات عناصر تزیینی چهار دَرِ مذکور با تزئینات وابسته به معماری، در حوزه کاشی و چوب در آثار شاخص دارای تاریخ دوره شاهرخ تیموری، مدّ نظر قرار گرفت با مطالعه تطبیقی این سه بخش، نوشتار به این منتج شد که تاریخ دَرهای چوبی مدرسه بالاسر، محفوظ در موزه کوهسنگی، به سه دهه اول قرن نهم هجری برمی گردد.
۱۴.

واکاوی اصول جوانمردی و فتوت در دو نگاره هارون الرشید در حمام متعلق به مکاتب نگارگری هرات و مشهد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال نهم بهار ۱۳۹۷ شماره ۳۰ 105-122

کلید واژه ها: مکتب های هرات و مشهد نگاره هارون الرشید در حمام اهل فتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۲ تعداد دانلود : ۴۴۷
نگارگران تحت تأثیر فرهنگ و طبقه مسلط اجتماعی یعنی اهل فتی، نگاره هایی خلق کرده اند همچون دو نگاره هارون الرشید در حمام اثر بهزاد و هنرمند گمنام از مکتب مشهد. هدف این پژوهش تحلیل اصول اهل فتی در دو نگاره یادشده است. جمع آوری داده ها با روش کتابخانه ای و روش تحقیق تحلیل جامعه شناسی است. یافته ها گویاست که نگارگر با نگاه خاصی که در جامعه جاری بوده، اشاره ای نمادین به اهل جوانمردی و آئین تشرف داشته است. در نگاره هرات با نشان دادن لنگ های بسیار، اختصاص بخش عمده ای از نگاره به آن که سروال دلاکان بوده و حقیر جلوه دادن خلیفه در گوشه کادر، مخاطب را رهنمون ساخته و در نگاره مکتب مشهد، موضوع جوانمردان در لفافه ارائه شده است. در این نگاره اشاره به آب، مراحل تشرف به فتی شدن در سه قسمت سمت چپ نگاره و موقعیت والای لنگ، و در سمت راست اشاره ای کاملا پنهان به خلیفه در کنار مردم عادی و حلق کردن خلیفه نشان از پایین آوردن جایگاه او و در مقابل، مبارک داشتن مراحل فتی شدن است.
۱۵.

بررسی کارکردهای خوش نویسی سه بعدی با رویکرد مبلمان شهری (مطالعه موردی: آثار حجمی نوشتاری شهرستان های تهران و مشهد، از سال 1390 تا 1394هجری شمسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جلوه هنر سال دوازدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۶) 21-32

کلید واژه ها: خوش نویسی تایپوگرافی سه بعدی مبلمان شهری تهران مشهد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۸ تعداد دانلود : ۳۲۶
ترکیب و چینش حروف، با هدف اثربخشی به محتوای متن، از ارکان خوش نویسی شهری است. با تبدیل تایپوگرافی دوبُعدی به سه بُعدی، شدت اثربخشی نوشتار بیش تر می شود و چنان چه این آثار در فضاهای عمومی نصب شوند، باید علاوه بر رعایت خصوصیات ذاتی تایپوگرافی، معیارهای مبلمان شهری نیز در نظر گرفته شود. هدفِ پژوهش بررسی ویژگی های بصری و تجسمی آثار نوشتاری سه بعدیِ اجراشده در شهرستان های تهران و مشهد، در فاصله سال های 1390 تا 1394هجری شمسی است ؛ و در پی پاسخ به این پرسش است: ویژگی بصری و تجسمی آثار مذکور چیست و چطور دسته بندی می شوند؟ رویکرد پژوهش، کمی و کاربردی و روش پژوهش، تحلیلی و تطبیقی است. جمع آوری اطلاعات، کتاب خانه ای و میدانی بوده و جامعه آماری، آثار تایپوگرافی سه بعدی اجراشده در تهران و مشهد است. نمونه گیری برای دست یابی به بیش ترین داده های آماری، هدفمند است. به این معنا که موارد با حداکثر اختلاف انتخاب شده اند. مبنای انتخاب، آمار آثار خوش نویسی شهری در شهرهای تهران و مشهد است که توسط سازمان زیباسازی شهرداری ها اجراشده و در سطح شهر نصب گردیده است. تامل در این آثار، نشان می دهد که به خصوص در مشهد، گرایش سفارش دهندگان و هنرمندان، بیش تر به استفاده از مضامین مذهبی است. نتیجه آن سبب پدیدآمدن آثار تکراری است که کم تر می توان در آن خلاقیتی یافت. یا با محیط خود تناسب ندارند و یا خوانش سریع و ساده آن ها برای مخاطبِ عام میسر نیست. این نشان می دهد که توجه به ویژگی های بنیادین تایپوگرافی، رعایت معیارهای گرافیک محیطی و مبلمان شهری، دقت در شیوه جانمایی و مکان یابی آثار، خلاقیت در ایده پردازی و استفاده از فونت مناسب، می تواند به تناسب حداکثری اثر با محیط کمک کند.
۱۶.

بررسی صفحه آرایی نگاره های منسوب به کمال الدین بهزاد در نسخه بوستان سعدی (893- 894 هجری) به مثابه یک الگو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱۵ 13 - 28

کلید واژه ها: نگارگری ایرانی مکتب هرات کمال الدین بهزاد صفحه آرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۶ تعداد دانلود : ۷۵۰
ظهور و بروز مداوم سبک ها و الگوهای متنوع برای صفحه آرایی در همه رده های سنی اتفاقی مداوم است که هرروزه شاهد آن هستیم. فرهنگ کهن ایرانی در بطن خود، آثار هنری ماندگاری چون آثار بهزاد دارد که می تواند الگوی مناسبی برای مقاصد تبلیغاتی و اجتماعی باشد. باید دقت کرد، همان قدر که زبان و نوع گویش در یک نشریه مهم است، به همان میزان باید الگویی برای آراستن صفحات انتخاب شود که دارای اصالت فرهنگی باشد. هدف عمده این تحقیق بررسی اصول صفح هآرایی آثار بهزاد در مکتب هرات است. سؤال این است که آیا می توان بر اساس ویژگی های یک نگاره به ظرفی تهایی برای معرفی یک الگوی ایرانی در حوزه صفحه آرایی دست یافت؟ نگاره های نسخه بوستان سعدی موجود موزه ملی قاهره، الگویی برای معرفی یک روش هدفمند در حوزه گرافیک هستند. پژوهشگران حوزه نگارگری نگاره های این نسخه را منتسب به بهزاد م یدانند. روش تحقیق مقاله توصیفی و تحلیلی است که با توجه به ظرفیت نگاره ها برداشت های تخصصی حوزه صفح هآرایی مانند مارژین، گرید، ستو نبندی و جا یگذاری تصویر و نوشته مدنظر است. یافته ها نشان م یدهد نگاره های نسخه یادشده، این توانایی را دارد که الگوی مناسبی برای یک صفح هآرایی عملی باشد. بر اساس نظام ستو نبندی همین نگار هها، می توان ستون بندی معرفی نمود. همین طور جای گذاری ها و مارژین رعایت شده در صفحات، راهنمای صفح هآرا در همین حوز ه ها هستند.
۱۷.

تحلیل تطبیقی نقش اسطوره ای لیلی در آثار نظامی و جامی و بازنمود آن در نقاشی ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هنرهای صناعی اسلامی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۵) 39-52

کلید واژه ها: تیموری صفوی خمسه نظامی هفت اورنگ جامی لیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۳ تعداد دانلود : ۱۳۲۳
شهرت داستان لیلی و مجنون و مثل شدن آن ها در عشق و عاشقی، درواقع از دولت سر شاعران ایرانی حاصل آمده است. نقاشی ایرانی با شعر و ادب فارسی الفت دیرینه دارد و به مرورزمان با حکمت کهن ایرانی و عرفان اسلامی درآمیخته است. در هر اثر تجسمی، هنرمند نحوه نگرش خود را به موضوعی خاص به تصویر می کشد و مجموعه پیام های تصویری باعث ایجاد ارتباط بصری می شود. نقش لیلی همواره در طول تاریخ هنر و ادب ایران به عنوان یکی از اسطوره های زنانه مطرح بوده است. ازجمله در آثار کمال الدین بهزاد، میر خلیل نقاش، مظفر علی تربتی و قاسم علی، به عنوان مفهومی مهم، سیما و سرشت خاصی دارد. هدف این پژوهش تحلیل بصری نقش لیلی و همخوانی متن و تصویر این شخصیت در نگاره های کتب خمسه نظامی و هفت اورنگ جامی در دوره های تیموری و صفوی است. با تحلیل و بررسی نگاره های موجود در دوران مذکور به جایگاه لیلی در این کتب پرداخته شده و سپس با نگاهی تطبیقی به نقش لیلی و استخراج نقاط افتراق و اشتراک آن و همخوانی متن و تصویرسازی پرداخته شده و تلاش شده است تا به این سؤالات پاسخ داده شود که نخست ویژگی های تجسمی لیلی در خمسه نظامی و هفت اورنگ جامی در عصر تیموری و صفوی چیست؟ و همچنین انطباق متن و تصویر تا چه اندازه بوده است؟ در نگاره های عصر تیموری و صفوی لیلی زنی نجیب و افسونگر بارنگ پوستی روشن و دست های باریک و کشیده به تصویر کشیده شده که عمدتاً در مرکز توجه بوده ولی خودش به بیرون از تصویر نگاه می کرده است. در دوران مذکور با توجه به تعدد فرقه های عرفانی اغلب نقاشان برداشت شخصی خود را از متن به تصویر درآورده اند که درنتیجه در برخی موارد هنرمند تعهد کمی به متن توصیفی داشته است.
۱۸.

مطالعه وتعامل کتیبه ها و مرغان نقش بسته بر رواق الله وردیخان در مجموعه حرم امام رضا(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره پاییز ۱۳۹۹ شماره ۵۵ 5 - 19

کلید واژه ها: حرم رضوی صفوی رواق الله وردیخان نقش مرغ کتیبه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۴ تعداد دانلود : ۴۱۴
هنرمندان دوره صفوی از نمادها و نشانه ها در آثار خود استفاده کرده اند که با گذشت زمان بر معانی این نمادها غباری نشسته است. در این پژوهش نقوش و کتیبه های رواق الله وردی خان و تعامل این دو عنصر با یکدیگر در حرم مطهّر رضوی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف مقاله بازخوانی و رابطه کتیبه ها و مرغانی است که در لابلای نقوش اسلیمی و ختایی کاشی کاری این رواق به کار رفته اند. لذا سوال ها این است 1. مضامین کتیبه های به کار رفته در این رواق چیست؟ 2. مرغان نقش شده، نماد چه موضوعی هستند و3. آیا بین این دو عنصر رابطه ای وجود دارد؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات بر مبنای اسناد کتابخانه ای و میدانی استوار است. یافته ها نشان می دهد بانی بنا  با هدف گسترش و ترویج فرهنگ شیعی، کتیبه و نقش پرنده را هدفمند انتخاب و با نقوش و رنگارنگ مرغان، تصویری از بهشت ارایه نموده است.. قرقاول، طوطی، طاوس، سیمرغ و مرغابی نمادی از پرواز، فضایی روحانی و معنوی در بین عناصر گیاهی خاطرنشان ساخته اند. مضامین کتیبه ها با خط ثلث و نستعلیق به تاریخ ولادت، شهادت و فضیلت زیارت امام رضا(ع)، آیه تطهیر، سلام بر اهل بیت و توصیف بنا اختصاص یافته است. مرغان از نظر نمادین، تعداد و رنگ با مفاهیمی چون بهشت، عقل انسان کامل، نام امامان معصوم وحضرت مهدی(عج) با کتیبه ها هماهنگ و در تعامل هستند.  
۱۹.

کاوشی در ترجمه عربی مؤلفه های فرهنگی رمان «خریدار عشق» براساس نظریه نیومارک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیات عربی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۵ 199 - 224

کلید واژه ها: ترجمه عربی مؤلفه های فرهنگی خریدار عشق پیتر نیومارک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۷ تعداد دانلود : ۱۷۹
عناصر فرهنگی به عنوان یکی از اجزای مهم هر متن، نقش مهمی در انتقال و القای مفاهیم اصلی به خواننده دارند. درک و دریافت این مفاهیم، دغدغه اصلی مترجمان متون مختلف است. بنابراین، مترجم می تواند با بهره گیری از معادل های دقیق فرهنگی، معنای متن و افزون بر آن حالات و احساسات نویسنده را نیز به مخاطب منتقل کند. در همین راستا، جستار حاضر بر آن است تا به بررسی رمان «خریدار عشق» اثر محمد علی بهزادراد، براساس الگوی فرهنگی پیتر نیومارک بپردازد و چگونگی مواجهه مترجم در برخورد با مؤلفه های فرهنگی موجود در رمان نامبرده و نیز شیوه برابریابی اصطلاحات فرهنگی در زبان عربی و فارسی را کنکاش کند. بیان اهمیت توجه مترجم به عناصر فرهنگی متن برای القای معنا و تجربه نویسنده، هدفی است که این پژوهش می کوشد با روش توصیفی- تحلیلی و با معادل یابی اصطلاحات و مفاهیم زبان مبدأ به آن بپردازد. برخی از یافته ها نشان داد که مترجم این اثر، بیشتر در پی القای معنا بوده و توجهی به احساسات نویسنده نداشته است و در موارد بسیاری به دلیل ترجمه تحت اللفظی عبارات، سبب ابهام ترجمه شده و در مواردی دیگر معنای اصطلاحات یا کنایه ها به درستی درک نشده و یا معادلی نامناسب برای ترجمه انتخاب شده است. همچنین از میان مؤلفه های فرهنگی نیومارک به ترتیب مواد و فرآورده های فرهنگی، ضرب المثل ها و بوم شناسی پربسامدترین مؤلفه فرهنگی در رمان «خریدار عشق» است.
۲۰.

گونه شناسی و تحلیل نقوش قوم بلوچ در بلوچی دوزی سرحد و مکران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی دوره چهارم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۲) 59 - 74

کلید واژه ها: بلوچستان زن بلوچی سوزن دوزی تکنیک و نقوش سوزن دوزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۸ تعداد دانلود : ۱۰۳۱
سوزن دوزی یا بلوچی دوزی هنری است با قدمتی به بلندای تاریخ سیستان و بلوچستان. این هنر، ریشه در تاروپود زندگی عشیره ای، بازتاب ذوق زنان در آیینه طرح های جاودانه دارد. هدف مقاله معرفی، دسته بندی، تحلیل صوری و معنایی نقوش و تکنیک های اصلی دوخت سوزن دوزی بلوچیست. بنابراین متداول ترین طرح ها و نقوش به کاربرده در سوزن دوزی چیست؟ و عوامل مؤثر در ایجاد آنها کدام ست؟ نگارندگان ابتدا به بررسی و معرفی نقوش سوزن دوزی بلوچ پرداخته، سپس به لحاظ فرمی، دسته بندی و از نظر محتوایی مورد مطالعه قرار داده اند. به دلیل کمبود منابع کتابخانه ای، روستاها و شهرهای مورد نظر تحقیق در منطقه مکران و سرحد سیستان و بلوچستان از جمله چابهار، نیکشهر، ایرانشهر، قاسم آباد بمپور، ایرندگان، مارندگان، سراوان، خاش و زاهدان با مشاهده میدانی شامل مصاحبه و طرح پرسش از هنرمندان سوزن دوز فعال در خصوص نام گذاری و دسته بندی نقوش به تحلیل موضوع دست یازیده شده است. نتایج به دست آمده نشان دارد که زنان سوزن دوز بلوچ در طراحی نقوش آثارشان از عوامل طبیعی پیرامون خود شامل نقوش حیوانی، گیاهی، هندسی و کیهانی، الهام گرفته است. لازم به ذکر است شرایط زندگی که همانا باورهای دینی، آرزوها، عقاید و اعتقادات قومی و تخیل زن بلوچ است، تأثیر بسزایی در خلق طراحی نقوش داشته است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان