احسان پوراسماعیل

کتاب «من لایحضره الفقیه» یکی از چهار منبع معتبر مجموعه ی حدیثی شیعه است که در قرن چهارم هجری توسط شیخ صدوق نگارش یافته است. این کتاب با باب های فقهی آغاز می شود که بیشتر مباحث کتاب را تشکیل می دهد، و در حقیقت به درخواست یکی از عالمان اهل فن معاصر صدوق بنگارش در آمد تا خواسته ی او را که کتابی در مسائل فقهی در صورت عدم دسترسی به فقیه کفایت کند را، برآورده نماید. مؤلف باب های مختلف فقهی را بر اساس فتوای خود تنظیم نمود که برای بیان نظرات خویش از احادیث معصومان& بهره جسته است. با دقت در این کتاب می توان روش نگارش فتواهای او را دسته بندی کرد. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی پس از جمع آوری اطلاعات مورد نیاز به طریق کتابخانه ای، فیش برداری کرده و با دسته بندی آنها روش فتواهای صدوق را چنین یافته است: 1- به اعتبار درجه ی قبول فتوا؛ 2- نگارش فتوا به صورت بهره مندی از احادیث.

مباهله به عنوان سندی گویا در فضیلت امیرالمؤمنین(علیه السلام) همواره مورد تأکید شیعه بوده است. با این که مسلم نیشابوری در صحیح خود و بسیاری از دانشوران اهل تسنن در آثار خود از این حقیقت یاد کرده اند، ابن قیّم جوزی به خود این اجازه را داده است که به حذف نام امام علی(علیه السلام) به عنوان نفس پیامبر(صلی الله علیه و آله) در آیه ی مباهله بپردازد. این سبک از تحریف، رویکردی است که در بسیاری از دانشوران اهل تسنن همواره به چشم می خورد؛ در حالی که پرسشی برای هر پژوهشگر آزاد اندیشی پیش می آید: آیا وی بر این باور است در منابع دسته اولِ اهل تسنن نیز تحریف صورت گرفته است یا این که او خلاف رویکرد سلف به خود اجازه ی چنین تحریف آشکاری را داده است؟ این همه در حالی است که به دلیل جایگاه علمی خود، با این اقدام، پایه گذار سایر تحریف ها و تفسیر به رأی ها در میان میان دانشوران اهل تسنن شده است.

عبارت «اللهم وال مَن والاه و عاد مَن عاداه» در حدیث متواتر غدیر، صادره از پیامبر صلی الله علیه و آله در یکی از مهم ترین روزهای سرنوشت ساز اسلام حاکی از دو فرع تبری و تولی در عقاید شیعه است که اهل تسنن واکنش های متفاوتی بدان نشان داده اند؛ برخی آن را در ادامه ی حدیث غدیر نقل کرده اند و برخی از نقل آن پرهیز کرده اند؛ اما متفاوت ترین واکنش توسط ابن تیمیّه مطرح شده است که می گوید: به اتفاق اهل معرفت به حدیث این عبارت دروغ است؛ مدعایی که در این مقاله بر اساس تراث اهل تسنن هرگز اثبات نمی شود. اگر بخواهیم همه ی ناقلان این عبارت را به دروغ متهم کنیم از منابع حدیثی اهل تسنن اثری باقی نمی ماند چه اینکه بسیاری از علما به نقل آن اهتمام داشته اند

ارتباط دوسویه میان «قرآن و اهل بیت علیهم السلام » نشان می دهد آگاه ترین انسان ها به حقایق وحی، اهل بیت علیهم السلام می باشند. در این میان، با توجه به اینکه از یک سو، حجم فراوانی از روایات تفسیری به صادق آل محمد(ص) منسوب می باشد و از سوی دیگر، برخی از این روایات، به شیوه ی قرآن به قرآن اختصاص یافته، لذا شناخت روش ها و شیوه های تفسیری گوناگون ایشان و نیز مطالعه ی ژرف و تحلیل گونه ی روایات تفسیرى وی، گامی اساسی برای فهم مراد الهی است. از گونه های تفسیر قرآن به قرآن در کلام امام صادق(ع) مواردی مانند: تخصیص عام، تقیید مطلق، ارجاع محکم به متشابه و تبیین مجملات قرآن با استفاده از قرآن قابل بررسی است. یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد روش تفسیری قرآن به قرآن، تنها در موارد صادره از معصوم قابل اعتناست و می تواند متقن ترین راه در جهت فهم و تفسیر آیات الهی به شمار آید؛ در این صورت شاهد پیوند میان قرآن و عترت به عنوان دو میراث گرانسنگ مورد اشاره ی پیامبراکرم(ص) در حدیث ثقلین هستیم.

شیعه بر این باور است که ساخت بنا بر مزار اولیای الهی، نه تنها حرمت ندارد بلکه نشان دهنده تعظیم شعائر مکتب و احترام و ابزار محبّت به صاحب مزار است در برابر این نگرش، سلفیّه بر اساس روایتی از امام علی (علیه السلام) به نقل از ابی الهیّاج در کتاب مسلم نیشابوری، بنای بر قبور را حرام می دانند. در این مقاله با نقد این حدیث، بر اساس آیات قرآن، سیره معصومان(ع) و عملکرد صحابه، مدّعای سلفیه مورد بررسی قرار گرفته و به این نتیجه می رسیم که سیره مسلمانان در تمام بلاد اسلامی بر این مبنا بوده که بر قبور بزرگان دین بارگاه بسازند.

عبدالله بن مسعود از شخصیّت های به نام تاریخ صدر اسلام، قاری و دارای مصحف است که ارزیابی شخصیّت او از آن رو دارای اهمیّت است که مکاتب اسلامی از نظر آشنایی وی با علوم قرآن و حدیث، قرائت و تفسیر، بیشتر زبان به تأییدش گشوده اند. عملکرد او قبل از شهادت پیامبر(صلی الله علیه وآله) با عنوان شاگرد مکتب وحی و بعد از فقدان ایشان به عنوان مدافعِ اسلام اصیل قابل تأمل است. ابن مسعود از جمله صحابه ای است که در طیّ حیات خود حتّی اگر پیروی از مکتب حق به ظاهر موجب صدمه دیدن جایگاه اجتماعی او شد، موضع خود را کاملاً به صورت روشن بارها و بارها اعلام کرد؛ همین صراحت است که از اندیشه عبدالله بن مسعود مکتبی مستقل می سازد و این مکتب پایه فعالیّت های امام علی (علیه السلام) در زمان حکومت ظاهری ایشان در کوفه است. همکاری او در زمان خلیفه دوم که بیشتر در حوزه فعالیّت های فرهنگی است از یک سو و موضع گیری های صریح او در برابر عملکرد خلفای سه گانه بعد از پیامبر(صلی الله علیه وآله) به ویژه عثمان، نظرات متفاوتی را پیرامون وی رقم زده است که با توجیه اذن امام علی(علیه السلام) به وی در جهت همکاری با دستگاه خلافت می توان کلیّات عملکرد او رامثبت ارزیابی کرد؛ چه این که تنها نقد جدی اهل بیت(علیهم السلام) در منابع مختلف مربوط به حذف معوذتین ازمصحف اش می شود از این رو می توان سایر تهمت ها را به سبب دفاع او از امام علی(علیه السلام) ترسیم کرد.