دانشنامه علوم قرآن و حدیث

کتاب «من لایحضره الفقیه» یکی از چهار منبع معتبر مجموعه ی حدیثی شیعه است که در قرن چهارم هجری توسط شیخ صدوق نگارش یافته است. این کتاب با باب های فقهی آغاز می شود که بیشتر مباحث کتاب را تشکیل می دهد، و در حقیقت به درخواست یکی از عالمان اهل فن معاصر صدوق بنگارش در آمد تا خواسته ی او را که کتابی در مسائل فقهی در صورت عدم دسترسی به فقیه کفایت کند را، برآورده نماید. مؤلف باب های مختلف فقهی را بر اساس فتوای خود تنظیم نمود که برای بیان نظرات خویش از احادیث معصومان& بهره جسته است. با دقت در این کتاب می توان روش نگارش فتواهای او را دسته بندی کرد. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی پس از جمع آوری اطلاعات مورد نیاز به طریق کتابخانه ای، فیش برداری کرده و با دسته بندی آنها روش فتواهای صدوق را چنین یافته است: 1- به اعتبار درجه ی قبول فتوا؛ 2- نگارش فتوا به صورت بهره مندی از احادیث.

کتاب «من لایحضره الفقیه» یکی از چهار منبع معتبر مجموعه ی حدیثی شیعه است که در قرن چهارم هجری توسط شیخ صدوق نگارش یافته است. این کتاب با باب های فقهی آغاز می شود که بیشتر مباحث کتاب را تشکیل می دهد، و در حقیقت به درخواست یکی از عالمان اهل فن معاصر صدوق بنگارش در آمد تا خواسته ی او را که کتابی در مسائل فقهی در صورت عدم دسترسی به فقیه کفایت کند را، برآورده نماید. مؤلف باب های مختلف فقهی را بر اساس فتوای خود تنظیم نمود که برای بیان نظرات خویش از احادیث معصومان& بهره جسته است. با دقت در این کتاب می توان روش نگارش فتواهای او را دسته بندی کرد. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی پس از جمع آوری اطلاعات مورد نیاز به طریق کتابخانه ای، فیش برداری کرده و با دسته بندی آنها روش فتواهای صدوق را چنین یافته است: 1- به اعتبار درجه ی قبول فتوا؛ 2- نگارش فتوا به صورت بهره مندی از احادیث.

در روش شناسی تفسیر دو روش تفسیر ظاهر و تفسیر باطن وجود دارد که تفسیر ظاهر، مبتنی بر مدلول های عرفی و منطقی است و تفسیر باطن در میان اهل تصوف و عرفان به تفسیر عرفانی مشهور است. در حوزه ی معرفت شناختی، عرفان در کشف حقیقت بیش از عقل و استدلال، بر ذوق و اشراق اعتماد نموده است. عرفان اصطلاحی دارای دو جنبه ی فرهنگی و اجتماعی است که تصوف، ظهور اجتماعی اندیشه ی عرفاست. عرفا، تأویل را به معنای باطن قرآن در مقابل تفسیر که همان معنای ظاهری است، به کار می برند. راه رسیدن به تأویل را نیز نه عقل، بلکه کشف و شهود می دانند، که بر حسب اختلاف احوال و اوقات، و تفاوت درجات سلوک، سالک به فهم ها و تأویل های متفاوتی دست می یابد. جریان صوفیانه و عرفانی در تفسیر قرآن کریم بر اساس اندیشه هایی که بر ذهن، فکر و عمل متصوفه و عرفا در هر دوره ای حاکم بوده، متفاوت است. تفسیرهاى صوفیه هم از نظر محتوا، که بازتابى از اندیشه ها و تصورات آنان است، و هم از نظر تنوع سبک، که مجموعه اى از اندیشه هاى فلسفى تا مواعظ عامیانه و ادبیات روایى و شعر را در بر مى گیرد، از دیگر انواع تفسیر متمایز است. لذا در طول تاریخ، جریان تفسیری صوفیانه و عرفانی از یک سو به جهت پاسخ گویی به نیازهای معرفتی مخاطبان و توجه به جنبه های معنوی و تربیتی آن همواره مورد توجه مفسران قرآن کریم قرار گرفته، و از سوی دیگر به جهت وجود انحرافاتی در تأویلات عرفانی، مخالفانی هم داشته و در حوزه های مبنایی، روش شناختی و غایی دارای آسیب هایی است که در این پژوهش با عنوان «آسیب شناسی تفسیر صوفیانه قرآن کریم» مورد بررسی خواهد گرفت.

از جمله مباحث مهم در معارف قرآن کریم، اقتصاد و رفتارهای اقتصادی است. با مطالعه و تدقیق در این حوزه، وعده هایی به چشم می خورد که خداوند در قبال انواع رفتارها و تصمیمات اقتصادی داده است. از آنجا که وعده های خداوند قطعی و حق است، می تواند به لحاظ انگیزشی حائز اهمیت فراوان باشد. لذا تحلیل وعده های اقتصادی خداوند در هر دو محور مثبت و منفی آن حاوی نکات و ثمرات رفتاری ارزشمندی است که تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است. این پژوهش با محور قرار دادن تفسیر المیزان و بهره گیری از آراء دقیق علامه ی طباطبایی، به بررسی این وعده ها پرداخته و به این پرسش پاسخ داده است که خداوند در امور اقتصادی چه وعده هایی را در قرآن مطرح فرموده و چه اصول رفتاری ای می توان از این وعده ها استنتاج نمود. طبق بررسی های انجام شده بر اساس روش توصیفی تحلیلی، اهم مصادیق وعده های اقتصادی قرآن عبارتند از: روزی رسانی خداوند، در برابر ترجیح نماز جمعه بر تجارت و لهو، جزای احسن، پاداش ایستادگی مقابل لهو اقتصادی، افزایش مال در قرض الحسنه، نابودی ربا و رشد صدقات، تضمین بهشت در برابر تسلیم جان و مال مؤمنین. اصول رفتاری که از تحلیل وعده های یادشده استنتاج شد نیز از این قرار است: لزوم مدیریت تصمیم در اولویت گذاری ها، محوریت و شاخص بودن رفتارهای اقتصادی نسبت به سایر ابعاد زندگی، اعراض و قهر خداوند در نتیجه ی ترجیح دنیا، پرهیز از غفلت مرتبه ای، تقابل رفتارهای اقتصادی بر اساس ماهیت و غایت، محوریت فطرت در ارزشگذاری رفتارهای اقتصادی.

سیّد مصطفی حسینی طباطبائی متولد سال 1314 است. او یکی از قرآنیان شیعه است؛ قرآنیان کسانی هستند که به انکار افراطی احادیث می پردازند. وی به نقد برخی مبانی شیعه می پردازند که بیانگر متأثر بودن او از اهل تسنن است. ایشان مسائلی مانند: توسل به اهل بیت& و زیارت اهل بیت& را صحیح نمی داند. برخی اعیاد و مناسبتهای شیعی مانند: تولد و شهادت اهل بیت& را ساخته ی مردم می داند. او فقط عید فطر و عید اضحی(قربان) را عید اسلام می داند. وی به فقه اهل تسنن عمل می کند و برخی کتابهای او در عربستان منتشر شده است و برخی وب سایتها متعلق به عربستان و اهل تسنن به نشر الکترونیکی آثار او می پردازند. همه ی موارد ذکر شده بیانگر تأثیر پذیری مصطفی حسینی طباطبایی از اهل تسنن می باشد.

احمدالحسن، اهل بصره و دانش آموخته ی حوزه ی علمیّه ی نجف اشرف در سال 1423 ق/2002 م مدعی نیابت و فرزندی امام زمان عج شد و خود را یمانی موعود دانست که وظیفه دارد حوزه های علمیه را از بی توجهی به قرآن کریم برحذر دارد و حکومت اسلامی بر پا کند. یاران احمدالحسن با استناد نادرست به احادیث مهدویت و با تحریف و فریب کاری، توانسته اند پیروانی برای او جذب کنند. اساس دعوت آن ها روایتی از پیامبر است که اشاره به وجود دوازده مهدی بعد از دوازده امام دارد و احمدالحسن ادعا می کند: اولین مهدی از آن دوازده نفر است در حالی که در روایات شیعه دوازده مهدی، همان دوازده امام هستند.در این مقاله به بررسی این روایت و بعضی از قراین آن پرداخته ایم و بر استناد احمدالحسن به این روایت خط بطلان کشید شده است.