محمدرضا خانی

در قرآن کریم حکم تعدد زوجات در آیه 3 سوره نساء بیان شده است. برخی با استناد به این آیه تک همسری را اصل دانسته و چند همسری را مربوط به ضرورت های فردی و اجتماعی می دانند. در مقابل گروهی معتقد به رجحان تعدد زوجات بر تک همسری هستند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی پس از بیان رابطه شرط و جواب شرط در صدر آیه، به بررسی دلالت این آیه بر اصل تک همسری یا چند همسری پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که تعبیر «ذَلِکَ أَدْنىَ أَلَّا تَعُولُوا» به خاطر وجود دو احتمال در مشار الیه (ذلک) دلالتی بر رجحان تک همسری ندارد. همچنین فعل امر«فَانکِحُواْ» در مقام توهم حظر است و بر رجحان تعدد زوجات دلالت نمی کند چنان که تقدیم تعبیر«فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاءِ مَثْنىَ وَ...» بر تعبیر «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَهً» نیز دلالتی بر رجحان تعدد زوجات ندارد. از این رو آیه شریفه بیانگر اصل تک همسری یا اصل چند همسری نیست بلکه تنها بر جواز و اباحه تعددزوجات دلالت دارد.  

یکی از مباحث مرتبط با موضوع قرآن و فرهنگ زمانه، پنداره ی وجود آیاتی مطابق با باورداشت مخاطبان عصر نزول اما مخالف با علم، در قرآن کریم است. پذیرش این پنداره بر صلاحیت و مرجعیت علمی قرآن بر دیگر حوزه های دانش بشری، از جمله علوم تجربی و علوم انسانی تأثیر مستقیمی دارد. برخی قرآن پژوهان بر این اندیشه اند که استفاده از باورهای مخاطبان عصر نزول(هرچند بر خلاف علم باشند) بدون تأیید یا تکذیب آن باورها یک روش عقلائی و یک انتخاب آگاهانه برای هدایت است و نقصی بر قرآن محسوب نمی شود. از نظر آنان قرآن به قصد تربیت و هدایت عرب جاهلی و با توجه به قدرت درک و فهم آنان، با آگاهی و به عمد آموزه هایی را که منطبق با فهم عرب حجاز از جهان و طبیعیات بوده انعکاس داده است. از این رو نمی توان از قرآن انتظار داشت به عنوان منبعی برای معرفت درباره چگونگی کیهان و انسان سخن بگوید و گزاره های آن واقع نما باشد. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی انتقادی به بررسی این پنداره پرداخته و در نهایت به این نتیجه رسیده است که قرآن کریم با سه رویکرد نکوهشی، پیرایشی و پذیرشی با باورهای عصری برخورد کرده است و التفات قرآن به هدایت و ارشاد مخاطب خود به گونه ای نبوده که مضامین باطل و باورهای خرافیِ برخاسته از جهل در درون مایه وحیانی آن راه یابد. همچنین آیاتی که به عنوان شاهدی بر تعارض قرآن و علم مطرح شده است، چیزی جز تفسیر قرآن بدون توجه به معیارهای صحیح تفسیر و تحمیل فرضیات علمی غیر قطعی بر آیات قرآن نیست. استشهاد به تفاسیر مطابق با باورهای عصری برای دفاع از این نظریه نیز ناشی از مغالطه قرآن و کلام مفسّران است. همچنین این نظریه با جاودانگی و قداست قرآن منافات دارد و موجب بی اعتباری مضامین قرآن و بی اعتمادی مخاطبین قرآن می شود.

علامه طباطبایی با تمسک به آیاتی از قرآن کریم به تشریح دوگانه ای هستی شناسانه در تقسیم عوالم با عنوان دوگانه امر و خلق می پردازند. از منظر ایشان عالم خلق، همان عالم ماده است و عالم امر که باطن عالم ماده است شامل عالم مثال و عالم عقل می شود. از سوی دیگر در عرفان اسلامی دوگانه ای با عنوان جهت حقی و جهت خلقی مطرح است که مشابهت قابل توجهی با دوگانه امر و خلق در قرآن دارد و در آن از حیثیت غیر استقلالی و عین الربطی ظهورات ذات الهی، تعبیر به «جهت حقی» و از انتساب وجود به موجوداتِ عوالم سه گانه (عقل، مثال و ماده) تعبیر به «جهت خلقی» می شود. در عین حال تفاوت هایی در تقسیم عوالم از منظر علامه طباطبایی و عرفان اسلامی وجود دارد؛ زیرا طبق دوگانه امر و خلق در بیان علامه طباطبایی، عالم مثال و عالم عقل از عوالم امری محسوب می شوند ولی طبق دوگانه جهت حقی و خلقی در عرفان اسلامی، این دو عالم از عوالم خلقی هستند. حال در این مقاله تلاش شده است پس از تشریح تفصیلی دوگانه قرآنی امر و خلق و دوگانه عرفانی جهت حقی و جهت خلقی نشان داده شود که به رغم تفاوت ظاهری در تقسیم عوالم طبق این دو نظر، تفاوتی بنیادین میان آنها نیست و می توان با تکیه بر ابزار مفهومی جدیدی که در هر دو نظام فکری مستتر است ولی به آن تصریح نشده است یعنی مفهوم «غلبه جهت حقی» و «غلبه جهت خلقی» دستاورد ها و دقت های هستی شناسانه هر دو نظریه را به طور توامان با یکدیگر محل توجه قرار داد.

یکی از اساسی ترین مسائل مرتبط با روش تفسیری قرآن به قرآن، بررسی جایگاه روایات تفسیری در این روش تفسیری است. علامه طباطبایی و استاد صادقی تهرانی از مفسران شیعی و مشهور در این روش تفسیری هستند. برخی از پژوهشگران بر این باورند که این دو اندیشمند با تکیه بر روش تفسیر قرآن به قرآن، منکر رجوع به سنت در تفسیر قرآن هستند. اگر چه ظاهر ابتدایی برخی عبارات این دو تفسیر موهم چنین مطلبی است ولی توجه به قرائن موجود در کلام ایشان و توجه به مشی عملی آنان در تفسیر قرآن، خلاف این مطلب را ثابت می کند. از منظر علامه، قرآن کریم در دلالت لفظی و در بیان مرادات واقعی مستقل است و نقش سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) تنها نقش تعلیمی و هدایتی است در فهم آنچه قرآن بنفسه و مستقلاً دلالت بر آن دارد. استاد صادقی تهرانی نیز قرآن کریم را در بیان مرادات واقعی خود مستقل می داند به طوری که معصوم می تواند آیات قرآن را با تکیه بر خود قرآن تفسیر کند. اما قاصرین با توجه به درجه قصورشان در رسیدن به مقاصد قرآن کریم، نیازمند بیان معصوم بوده به طوری که در پناه بیان معصوم به همان چیزی می رسند که قرآن بنفسه و مستقلاً دلالت بر آن داشت. این نوشتار با روش تطبیقی به جایگاه سنت در تفسیر قرآن به قرآن از منظر دو تفسیر المیزان و الفرقان اشاره کرده است و پس از آن به بررسی تطبیقی نمونه هایی از آیات قرآن در این دو تفسیر پرداخته است

با توجه به سوءمدیریتهای واقع شده در حوزه استفاده، احیا و تخصیص منابع آب، بازگشت و استفاده از فن آوری ها و دانش های بومی و به روزآوری آنها و بومی کردن فناوری های مدرن امری اجتناب ناپذیر است. از آنجاکه یکی از رکن های مهم برنامه ریزی و مدیریت در حوزه منابع آب شناسایی مناسبترین معیارها یا عوامل موثر در آن می باشد در این پژوهش با مرور وسیع منابع داخلی و خارجی در حوزه دانش بومی و همچنین استفاده از نظر متخصصان و خبرگان استان یزد با روش دلفی متغیرها شناسایی و پرسشنامه تهیه شد، سپس متغیرهای تاثیرگذار با استفاده از روش های مناسب مانند تحلیل عامل اکتشافی و تجزیه به مولفه های اصلی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان می دهد که شش عامل اصلی محافظت و ﭘﺎیﺪﺍﺭی، مدیریت، کل نگری، مقرون به صرفه بودن، ﺳﺎﺯﮔﺎﺭی، پویایی از جمله عوامل و معیار های دانش بومی در مدیریت و برنامه ریزی منابع آب استان یزد بوده است، همچنین متغیرهایی چون حفظ تنوع زیستی، مدیریت صحیح و اصولی، مقرون به صرفه بودن و حفظ حیات وحش نیز از اهمیت بیشتری برخودار بوده اند

یکی از مسائل اختلافی در علم اصول، مسئله استعمال لفظ در بیش از یک معنا (چندمعنایی) است. خاستگاه این مسئله بیشتر مربوط به الفاظ قرآن کریم است. آیت الله معرفت و آیت الله فاضل به امکان و جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا معتقد هستند. در بحث ظهر و بطن آیات قرآن کریم، آیت الله معرفت، مفهوم عام برگرفته از آیه را با رعایت سه شرط، معنای باطنی آیه می داند. به عقیده ایشان، معانی باطنی در عرض معنای ظاهری و از مصادیق چندمعنایی هستند. دیدگاه آیت الله معرفت درباره معنای باطنی قرآن طرداً و عکساً محل تأمل است. از آن جمله، کشف مفهوم عام که شامل معنای ظاهری و معنای باطنیِ مذکور در روایات است که در برخی آیات متصور نیست. آیت الله فاضل ذو وجوه بودن آیات قرآن «فإن القرآن حمال ذو وجوه» را به مثابه احتمالی در ارتباط بطون قرآن معرفی می کند و بطون هفت گانه را از سنخ معانی گوناگون یک آیه نمی داند. ازاین رو ظاهر و باطن قرآن را از مصادیق بحث چندمعنایی نمی داند. از مهم ترین وجوه تأمل نسبت به دیدگاه ایشان این است که حمل باطن قرآن بر وجوه مختلفی که مفسران با بی توجهی به معنای لغوی، قرائن متصل و منفصل، یا تحمیل یک اعتقاد باطل بر آیات قرآن بیان کرده اند، بسیار بعید است و از محسنات قرآن به شمار نمی آید. در این نوشتار با روش تطبیقی به بررسی دیدگاه آیت الله معرفت و آیت الله فاضل درباره چندمعنایی و ارتباط آن با ظهر و بطن آیات قرآن کریم خواهیم پرداخت.

«نفوذ حکم قاضى » از مقولات مهم در باب قضا ، و شایسته پژوهش از زوایای گوناگون است. یکی از این زوایا، بحث از نفوذ حکم قاضی در موارد اختلاف فتوای قاضی با وظیفه عملی متخاصمین است. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی فقهی نفوذ حکم قاضی پرداخته، و وظیفه شخصی متخاصمین را در موارد اختلاف بین حکم قاضی و فتوای مجتهدی که متخاصمین مقلد وی هستند، بررسی می کند. درصورتی که قاضی جامع شرایط، براساس اجتهاد صحیح و رعایت موازین باب قضا، حکمی صادر کند که با وظیفه تقلیدی متخاصمین سازگار نباشد، حکم قاضی نافذ، و به واسطه آن، خصومت رفع و فصل می شود و متخاصمین حق ندارند خواستار رسیدگی مجدد شکایت شوند. همچنین وظیفه شخصی متخاصمین براساس حکم قاضی تغییر می کند؛ حتی اگر حکم قاضی باعث تحلیل حرام نسبت به وظیفه شخصی متخاصمین باشد. البته این تغییر، محدود به اثری است که مستقیماً به مورد مخاصمه مربوط است، و متخاصمین نمی توانند به پشتوانه حکم قاضی در آثاری که خصومت در آنها جاری نیست، خلاف وظیفه شخصی خود عمل کنند.

هدف: هدف از نگارش این مقاله، تبیین ماهیت «جریان تحریف» در قرآن کریم بود. روش: پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی انجام شد. یافته ها: تحریف و وارونه جلوه دادن واقعیتها به عنوان یکی از ابزارهای جنگ نرم، کُنشی فرهنگی- رسانه ای و دارای ماهیت نرم افزارانه است. رهبر انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب، به امید و نگاه خوشبینانه به آینده، سیاست دشمن در برابر امیدآفرینی را تولید خبرهای دروغ، تحلیلهای مغرضانه و وارونه نشان دادن واقعیتها دانسته اند. تحریف نه به عنوان یک واقعیت، بلکه به عنوان یک جریان، جورچین جریان تحریم است؛ به طوری که شکست جریان تحریف، مستلزم شکست قطعی جریان تحریم است. نتیجه گیری: قرآن کریم از واژگون سازی واقعیتها به مثابه یک فتنه سخن گفته است و اهداف جریان تحریم را اختلال در دستگاه محاسباتی مخاطب، تضعیف روحیه خودباوری و تغییر الگوی کُنش جامعه دانسته است. تمسخر، ترور شخصیت رهبر جامعه، شایعه پراکنی، شخصیت سازی و تحریف با شیوه خیرخواهی، به عنوان ابزارها و شیوه های تحریف واقعیات در قرآن کریم مطرح شده اند. همچنین تنظیم زاویه نگاه با نگاه رهبر جامعه، روشنگری، مقابله به مثل، نمایش قدرت در مقابل دشمن و حصر و تبعید تحریف کنندگان، به عنوان پنج راهکار مبارزه با جریان تحریف در آیات قرآن کریم مطرح شده است.