گونه شناسی فضایی -کالبدی مساجد تاریخی استان فارس (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
فارس همواره به عنوان یکی از مراکز مهم سیاسی، اجتماعی و مذهبی در ایران شناخته شده و بناهای متعددی با کاربری های مختلف در آن شکل گرفته اند. در دوران اسلامی نیز ساخت مسجد به عنوان یک پایگاه مذهبی در این منطقه جایگاه ویژه ای یافته که سبب تبدیل برخی آتشکده های آن به مسجد یا ساخت مساجدی با الگوهای ساده تا پیچیده شده است. با گذر زمان و رسیدگی نکردن به این بناها، برخی از آن ها ویران شده یا با مرمت غیراصولی، بنیان اولیه خود را از دست داده اند؛ اما تعدادی از آن ها همچنان حفظ شده و به ثبت رسیده اند. هدف نوشتار پیش رو، معرفی مساجد تاریخی ثبت شده در استان و گونه شناسی آن هاست. ازاین رو با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و استدلال منطقی با بررسی 63 مورد از مساجد ثبتی استان، به گونه بندی نمونه ها براساس عناصر فضایی تشکیل دهنده و نوع آن ها به لحاظ محصوریت فضایی (بسته، باز و نیمه باز) پرداخته شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که مساجد فارس به سه گونه اصلی شامل مساجد فاقد فضای باز و نیمه باز «تک شبستانه»، مساجد دارای فضای بسته و باز «شبستان و حیاط» و مساجد دارای فضای بسته و باز و نیمه باز «شبستان، حیاط و رواق ایوان » قابل تفکیک اند. علاوه بر این سه گونه ، شش مورد از مساجد مورد مطالعه نیز به دلیل برخی ویژگی های منحصربه فرد، جزء نمونه های خاص در نظر گرفته شده است که ازجمله آن ها به مسجد سنگی ایج، سنگی داراب، جامع داراب، ایزدخواست، شیدان بوانات و خان جهرم می توان اشاره کرد.Physical-Spatial Typology of Historical Mosques in Fars Province
Fars Province has always been known as one of the important political, social, and religious centers in Iran with many buildings with different uses constructed in it. In the Islamic era, the construction of mosques as religious foundations proliferated in the region. This even caused the conversion of some fire temples into mosques or the construction of mosques with simple to complicated layouts. With the passage of time and the lack of care for these buildings, some of them were either destroyed or lost their original formation due to inappropriate restoration, while some others are still preserved and registered. The purpose of the following article is to introduce and formulate a typology for the historical mosques registered in the province. Therefore, by using the descriptive-analytical method and logical reasoning, 63 registered mosques were examined. The samples were classified based on their constituent spatial elements and their type in terms of enclosure (closed, open, and semi-open). The findings of this research show that there are three main types of mosques in Fars, including mosques without open or semi-open spaces or “single shabestan,” mosques with closed and open spaces or “shabestan and courtyard,” and mosques with closed, open and semi-open spaces or “shabestan, courtyard and ravaq-iwan.” In addition to these three types, six of the studied mosques are considered exceptions due to their unique features, among them the Īj Mosque, Sangi Mosque in Darab, Jami‘ Mosque of Darab, Izad-khast, Sheedan Bowanat, and Khan Jahrom.
تبلیغات
