مدارس شهر یزد در روزگار آل کاکویه و اتابکان: بازشناسی معماری و فهم ماهیت مدارس بر پایه گزارش های تاریخی و شواهد محیطی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
با تشکیل فرمانروایی کاکوییان در منطقه یزد، شهر یزد که پیش از آن به «کثه» معروف بود، رونق یافت و حیات تازه ای را آغاز کرد که بر نحوه توسعه و سرنوشت آینده شهر مؤثر بود. در زمان کاکوییان، آبادانیِ شهر و روستاهای تابعِ آن از سر گرفته شد. «مدرسه» یکی از گونه بناهای شاخصی است که مورخانِ تواریخ یزد به برپایی آن ها در این دوره اشاره کرده اند. اتابکان دنباله کار کاکوییان را گرفتند و علاوه بر ایجاد بناها و توسعه زیرساخت های شهری، مدارسی هم ساختند. کاکوییان و اتابکان چند مدرسه و کجا و با چه هدفی و با چه ویژگی های کالبدی و کارکردی ای ساختند؟ این ها پرسش های پژوهش اند. هدف از پژوهش، پیگیری چیستی و کارکرد این مدارس و ویژگی های معماری است. روش پژوهش «تاریخی تحلیلی» است و داده ها با استناد به گزارش های تاریخی و شواهد معماری و شهری فراهم آمده است. براساس جست وجوهای انجام شده، نُه مدرسه در سده های پنجم تا هشتم هجری در یزد برپا شدند که بانی آن ها اُمرایِ کاکویی و اتابک یا نزدیکانشان بودند. برخی از این مدرسه ها در داخل حصار (محله شهرستان) و برخی بیرون حصار یا متصل به دروازه ها بنا شدند. کارکرد اصلی این مدارس بیشتر آرامگاهی است و از وجه آموزشی این بناها آگاهی روشنی در دست نیست. این گونه بناها آن قدر اهمیت داشتند که با گنبد شاخص و سردر بلند، گاه با دو منار، ساخته می شدند و در منظره شهری چشمگیر بودند. بیشتر مدارس یاد شده از بین رفته اند و درباره وجود آثاری از آن ها، مانند مدرسه سلطان قطب الدین، می توان حدس هایی زد. مدارس این دوره را می توان نیای مدارس سده هایِ بعدی، به ویژه مدارسِ مظفریان و تیموریان، به حساب آورد.Madrasas of Yazd in the Kakuyid and Atabakan Periods: Architecture and Function of Religious Schools Based on Historical Reports and Environmental Evidence
The city of Yazd, previously known as “Kasse,” prospered under the Kakuyid rule in the region which led to a revival in the development of the city and its subordinate villages. Historians of that period have mentioned that the madrasa (religious school) was among the significant types of buildings that were erected during this period. The Atabakans continued the activities of the Kakuyids; they built many buildings including madrasas and also developed urban infrastructure. The questions in this research are: what were the number of madrasas built by the Kakuyids and the Atabakans and where were they constructed?; what were the physical and functional characteristics of the madrasas? The purpose of the research is to trace the function of these madrasas and their architectural features. The historical-analytical research method was employed. The data was collected based on historical reports and architectural evidence. The research showed that nine madrasas were established in Yazd during the fifth to eighth centuries SH by the patronage of the Kakuyid and Atabak rulers or their relatives. They were built inside the hisār (fortification; currently the neighborhood of Šahrestan), while others were built outside of it or connected to the gates. The current function of these madrasas is mainly funerary and there is no clear evidence left of their educational legacy. These types of buildings were so important that they were built with high domes and high portals, sometimes flanked by two minarets, making them significant elements in the townscape. Although most of the mentioned madrasas are now destroyed, we can still speculate about the remnants, such as the Qutb-al-Din Madrasa. They can be regarded as precursors to the madrasas of later centuries, especially those of the Muzaffarid and Timurid periods.
تبلیغات
