بررسی و تحلیل آرایه های تزئینی «ابزارهای نجومی غیررصدی» دوره صفوی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
مقدمه: ابزارهای نجومی در ادوار مختلف برای رصد احوال کواکب و ستارگان، جهت اطلاع از زمان و پیش بینی آینده ساخته می شدند. آن ها برای رصدخانه ها در ابعاد بزرگ و برای دانشمندان در ابعاد کوچک و قابل حمل تولید می شدند. با پیشرفت دین اسلام و نیاز به آگاهی از اوقات شرعی و تعیین جهت قبله، ساخت ابزارآلات غیررصدی همچون قبله نما، قطب نما و ساعت های آفتابی با همکاری میان دانشمندان ستاره شناس و هنرمندان فلزکار رونق یافت. از آنجایی که تاکنون عمده پژوهش های انجام شده در این حوزه، بر ابزارآلات رصدی و به صورت ویژه اسطرلاب متمرکز بوده است، در پژوهش حاضر، مطالعه آرایه های «ابزارآلات غیررصدی» دوره صفویه مدنظر قرارگرفت. بررسی فرم، نوع، جنس، به ویژه نقوش و فنون تزئینی ابزارآلات غیررصدی دوره صفویه (به علت پیشرفت قابل ملاحظه علم نجوم و به تبع آن ابزارهای وابسته به آن در این دوره ) هدف پژوهش حاضر است.روش پژوهش: پژوهش حاضر از منظر روش، توصیفی- تحلیلی و تطبیقی بوده و داده های مورد استفاده از طریق منابع کتابخانه ای و بررسی های میدانی در موزه های داخل و یا سایت موزه های خارج از ایران جمع آوری شده است. در پژوهش حاضر، 35 ابزار از دوره یاد شده مورد بررسی قرار گرفته است.یافته ها: داده های پژوهش حاکی از آن است که ابزارآلات نجومی غیررصدی بیشتر در چهار نوع کره های فلکی، قبله نما، قطب نما و ساعت های آفتابی بوده و عمدتاً از جنس برنج ساخته شده اند. در دوره صفوی درکنار اشکال صور فلکی و کتیبه ها، از نقوش گیاهی، ادعیه و اشعار فارسی به خط نسخ و نستعلیق برای تزئین استفاده شده است. همچنین فنون تزئینی به کار رفته در ابزارآلات این دوره، علاوه بر حکاکی، مرصع کاری، نقره کوبی، طلاکوبی و مشبک کاری بوده است.نتیجه گیری: عمده ابزارهای غیررصدی ساخته شده دوره صفوی، کارکرد شخصی داشته و بیشتر جهت راه یابی و تشخیص جهت قبله و اطلاع از اوقات شرعی به کار می رفته اند و به عنوان پیش کشی نیز کاربرد داشته اند. به نظر می رسد دلیل ساخت و تولید این اشیا در دوره صفوی، گسترش قابل ملاحظه روابط تجاری، سیاسی و ازدیاد سفرها و رونق ارتباطات با اروپائیان بود و وجود خط رومی بر روی برخی از این اقلام متأثر از این روابط بوده است.Investigating and Analyzing Decorative Designs of "Non-Observational Astronomical Instruments" of the Safavid Period
Introduction: Astronomical instruments were made in different eras to observe the condition of stars, to identify the time, and to predict the future. They were produced for observatories in large dimensions and for scientists in small and portable sizes. With the development of Islam and the need to know the religious times and determine the direction of Qibla, the production of non-observational instruments such as Qibla compass, compass, and sundials flourished with the cooperation of astronomers and metalworking artists. Since most of the studies conducted in this field have been focused on observational instruments, especially astrolabes, in the present study, the study of designs of "non-observational instruments" of the Safavid period was considered. The purpose of this research is to examine the form, type, material, especially motifs, and decorative techniques of non-observational instruments of the Safavid period (due to the remarkable progress of astronomy and related instruments in this period).Research Method: The current research is descriptive-analytical and comparative. The data collection was conducted through library sources and field surveys in museums inside or on the sites of museums outside Iran. In the current research, 35 instruments from the mentioned period have been examined.Findings: The data of the research indicates that the non-observational astronomical instruments are mostly in four types of celestial spheres, Qibla compass, compass, and sundials, and they are mainly made of brass. In the Safavid period, along with the shapes of constellations and inscriptions, plant motifs, prayers, and Persian poems in Naskh or Nastaliq were used for decoration. Also, the decorative techniques used in the instruments of this period, in addition to carving, were stone loading, silver inlaying, gold inlaying, and perforation.Conclusion: Most of the non-observational instruments made in the Safavid period had a personal function and were mostly used to find the way and recognize the direction of the Qibla and to identify the religious times and were also used as gifts. It seems that the reason for the construction and production of these objects in the Safavid period was the significant expansion of commercial and political relations, the increase in travel and the prosperity of communication with Europeans, and the presence of Roman script on some of these items was influenced by these relations.
تبلیغات
