تبیین تاریخی مؤلفه های همگرایی از منظر امام جواد (علیه السلام) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

ظهور و حضور اندیشه های متنوع و متعدد فکری و فرهنگی در جهان اسلام پس از رحلت رسول الله(ص) تا به امروز، چالش ﻣﺴﺌﻠﮥ همگرایی امت اسلام را رقم زده است. دوره امامت امام جواد(ع) (203تا220ق/825تا882م) نیز فصل رونق فرقه گرایی، جریان سازی فکری ، قیام ها، شورش های داخلی و تعرض های خارجی علیه خلافت اسلامی بود. فعالیت این گروه ها در شبهه افکنی، امت اسلامی را تهدید می کرد. یکی از تهدیدها، تفرﻗﮥ امت بود. مواﺟﻬﮥ امام جواد(ع) با عوامل تفرقه انگیز، در تقویت و ایجاد همگرایی نقش بسزایی داشت. این مقاله با پرسش چیستی مؤلفه های راهبردی همگرایی از منظر امام جواد(ع)، به شیوه توصیفی تحلیلی و با استناد به کتاب های تاریخی و حدیثی و رجالی، درصدد است با شناخت این مؤلفه ها در سیره امام در موقعیت هایی نظیر مناظره ها و مواجهه با خلفا و جریان های فکری، الگویی از روش های نیل به همگرایی اسلامی ارائه کند. آموزه های حضرت در قالب مؤلفه های تصحیح باورهای کلامی توأم با احترام، نداشتن تنش در مناسبات سیاسی، حُسن خُلق، تمسک به قرآن و سنت و برائت از افراط گرایی اسلامی نمود یافت. فرﺿیﮥ مقاله آن است که امام جواد(ع) بر مبنای اندیشه های بنیادین اسلامی، ریشه های واگرایی را در درک نکردن حقیقت دین و برتری جویی و تمایلات جدایی طلبانه می دانستند. اقدامات امام در راستای همگرایی امت در قالب تدابیر صحیح در تعامل با جریان های مختلف و زدودن شبهات و اجتناب از هرگونه اقدام واگرایانه در برابر یکپارچگی امت اسلامی بوده است.