در جست وجوی مزارع مسکون اربابی دوره قاجار در نیاسر (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

موضوع تحقیق، مزارع مسکون تاریخی است که با مزارع غیرمسکون و کشاورزی، تفاوت اساسی دارد. کاشان (قاسان) در گذشته مزارع و روستاهای متعددی داشته؛ ازجمله نیاسر که نام آن در اسناد تاریخی، جزو یکی از ضیعات قاسان آمده است. این پژوهش توانست 27 باب مزرعه مسکون را براساس این اسناد شناسایی کند. مطالعات در سه قالب نگرش سنجی، مطالعات کالبدی و سندپژوهی بر روی مزارع شناسایی شده، ادامه یافت و معیارهای شش گانه ای نیز برای تدقیق، ملموس سازی و جهت دهی به تحقیق تعیین شد؛ و با اتکا به آن ها مزارع مسکون تاریخی اربابی نظیر سورآباد، بالاعباس آباد، بارونق، خنچه، اتابکی، خاتون و لنگان انتخاب شدند. هفت مزرعه مطالعه شده در حومه و درون حریم نیاسر واقع شده اند و دارای شباهت ها و تفاوت هایی با یکدیگرند. پاسخ به سؤالاتی همچون زمان ظهور و نضج مزارع و همچنین میزان تأثیرگذاری آن ها بر امور مختلف جاری در قرون مختلف، نیازمند تحقیق و پژوهش کامل تری است اما پاسخ به مواردی چون نحوه تمیز مزارع مسکون اربابی با سایر مزارع و مجتمع های زیستی نیاسر، در این مقاله مورد چالش قرار گرفته است. نتیجه مطالعات پیش رو نشان می دهد که این مزارع قابل تمیز و شناخت هستند و در اقصی نقاط کشور براساس نیاز اربابان و رعیت ها برای پاسخگویی به مسائل اقتصادی و امنیتی کشور برپا می شدند و شکل گیری و حفاظت و اضمحلال آن ها نیز تابعی از مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی، زیست محیطی و اقلیمی بود. همه موضوعات اشاره شده مانند سرفصلی کوچک، از یک موضوع پژوهشی بزرگ است که نیازمند مکاشفه و تفسیر بیشتر اسناد تاریخی، حقوقی و قضایی در کنار بررسی میدانی و نگرش سنجی است.