تبیین عقلی تأثیر فضایل و رذایل بر معرفت (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

ادراک آدمی که مبادی متعدّدی دارد، از عوامل بیرونی و درونی تأثیر می پذیرد. بخشی از این تأثیرات، باعث اعوجاج در معرفت و بخشی دیگر سببِ تسریع و یا باعث ایجاد نوعی جدید از معرفت و بصیرت می شوند. از منظر آیات و روایات و از نگاهِ حکما و علمای اخلاق، فضایل و رذایل، بخشی از عوامل تأثیرگذار بر معرفت بشری به حساب می آیند. این اثرگذاری گاهی در مقام روی آوری و میل به کسب معرفت یا تسریع در فهم یا ایجاد برخی از ادراکات اشراقی به سبب فضیلت مندی و زمانی نیز در اعوجاج یا محرومیت از انواعی از ادراکات به سبب رذیلت مندی قابل اثبات است که البتّه میزان این تأثیرگذاری ها و شدّت و ضعف آن در ادراکات مختلف متفاوت می باشد. مسئله ای که در این مقاله می کوشیم به پاسخ آن دست یابیم آن است که این اثرگذاری را چگونه می توان با روش عقلی تحلیل و بررسی کرد. به گمان نویسندگان مقاله، می توان از طریق «تحلیل مبانی انسان شناختی اخلاق فلسفی»، «لزوم سنخیت بین علّت و معلول»، «وجود ارتباط بین عواطف و معرفت» و بالأخره «عاملیت فضایل و رذایل برای نورانیت و ظُلمانیت نفس»، تبیینی عقلانی از تأثیر فضایل و رذایل بر معرفت بشری را با روش تحلیلی ارائه داد.