پژوهشنامه اخلاق

امروزه، رسانه ها زندگی بشر را محصور خویش ساخته اند و مکانیزم تبلیغ رسانه با طراحی شیوه های متعدد متقاعدسازی، پیچیدگی زیادی پیدا کرده و چه بسا با برخی شگردهای ضد اخلاقی همراه شود که کاربست آنها نادرست و به ویژه در تبلیغ دینی ناموجه است؛ به همین جهت تفکیک روش های تأثیرگذاری با رویکرد اخلاقی از شگردهای ضد اخلاقی لازم، و ارائه الگو برای این جداسازی، ضروری است که پژوهش حاضر با روش تحلیل داده بنیاد، الگوی اصول اخلاقی رسانه در تبلیغ دینی را ارائه می دهد. الگوی مذکور که با ارکان سه گانه تبلیغ همسوست و اخلاقی بودن فرایند تبلیغ دینی را از شگردهای ضد اخلاقی تبلیغات متمایز می کند، بر شش اصل استوار است که دو اصل اخلاقی خیرخواهی و صداقت بر محور فرستنده شکل می گیرند، اصول اخلاقی استحکام و شفافیت با توجه به رکن پیام ضرورت می یابند و رعایت سطح فهم و توجه به کرامت انسانی، اصول اخلاقی مرتبط با مخاطب هستند که در تبلیغ دینی توسط رسانه ها باید ملاحظه شوند.

گردشگری دینی، با داشتن ظرفیت عظیم فرهنگ ایرانی-اسلامی و اماکن دینی و بالتبع پذیرایی سالانه از تعداد بی شمار گردشگران، ضرورت پرداختن به بایسته های اخلاقی این عرصه را تأیید می کند. با هدف ارتقاء سطح اخلاق بین کنشگران گردشگری دینی، الگوی احترام به عنوان یکی از شاخص های اخلاقیِ گردشگری دینی، با توجه به قوانین و شرایط موجود در جمهوری اسلامی ایران، مورد بررسی این تحقیق قرار گرفته است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی بود و گردآوری اسناد به روش کتابخانه ای صورت گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش، نشان می دهد: افزایش تعداد گردشگران، عواید اقتصادی برای مقصد، بالا رفتن میزان رضایت مندی تمام کنشگران از فرایند سفر و مشاهده حداکثر آثار مورد انتظار از یک بسته سفر دینی، از نتایج عمل به اصل اخلاقی احترام در گردشگری دینی در لایه های آزادی دین، حفظ آثار طبیعی، قوانین موضوعه، حریم خصوصی، برابری و زیرساخت مناسب است.

اندیشمندان، مصلحان و رهبران دینی، بر ضرورت ترویج و نهادینه سازی اخلاق نیکوی اجتماعی بویژه وجدان کاری اذعان دارند. بدون تردید یکی از مهمترین عوامل سعادت، پیشرفت و تمدن سازی در هر جامعه ای عبارت است از برخورداری مردم آن جامعه از اخلاقیات نیکوی اجتماعی. برخی از جوامع علی رغم محرومیت از آموزه-های دین اسلام (و حتی ادیان آسمانی دیگر)، توانسته اند در ترویج و نهادینه سازی برخی اخلاقیات نیکوی اجتماعی توفیقات چشمگیری کسب کنند. از منظر فلسفی و دینی، همه انسانها از جهات دانش، گرایش و توانش، مفطور به فطرت الهی بوده و دارای استعدادها و زمینه های تخلّق به اخلاق نیکو هستند. اما برای برخورداری واقعی از اخلاقیات نیکوی اجتماعی، این استعدادها کافی نبوده و فعلیت یافتن آنها مستلزم دخالت عوامل متعددی است. در نوشتار پیش رو با روش تحلیلی توصیفی، به تبیین و تحلیل این حقیقت می پردازیم که برای شکوفاسازی استعدادهای فطری اخلاقیات اجتماعی، سه عامل مهم بسیار تأثیرگذارند: الف) مدیریت کارآمد و علمی ب) تربیت مبتنی بر انسان شناسی دقیق و واقع بینانه ج) تقویت بنیانها و ترمیم نقصان های دینداری.

مفهوم اخلاق و سبک زندگی، مفاهیم مستقلی هستند که در مقام ثبوت با یکدیگر ارتباط وثیقی دارند. سبک زندگی مجموعه ای از الگوهای رفتاری است که برآمده از سامانۀ اعتقادی، اخلاقی و هویت فردی و اجتماعی است. غفلت انسان از اصلاح سامانۀ معرفتی حوزۀ اخلاق، موجب بروز و ظهور پیامدهای منفی در شیوۀ زندگی وی می گردد. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به پیامدها و لوازم منطقی پارادایم اخلاقی ملاصدرا و داروینیسم و تاثیر آن بر سبک زندگی با روش اسنادی-تحلیلی انجام گرفته است، تا مخاطب متفکر را با مبانی موثر در سبک زندگی اش مواجه کند، این مواجهه سبب می شود مخاطب متفکر به اصلاح سامانۀ معرفتی اخلاقی خویش همت گمارد. یافته ها حاکی از آن است که اخلاق داروینی نمی تواند بطور کامل استلزامات و پیامدهای خود را در مقام ثبوت پشتیبانی نماید؛ در حالی که پیامدهای پارادایم صدرایی در اخلاق، اصولی قابل دستیابی و اجرا در زندگی بدست می دهد که استدلال پذیرند.

برخورداری والدین از نگرش مثبت و ارزشی به فرزند آوری، می تواند در همه ساحت های مرتبط با فرزند سایه افکنده و تلاش های والدین را در یک ریل مناسب قرار دهد. هدف پژوهش پیش رو ارزش شناسی فرزند آوری از چشم انداز اسلامی و تبیین آثار معنوی، اجتماعی و روان شناختی فرزند آوری است. سئوال اساسی این است که در چشم انداز اسلامی چه نگاه ارزشی به فرزندآوری وجود دارد و فرزند آوری چه آثار معنوی، اجتماعی و روان شناختی می تواند در پی داشته باشد؟در پژوهش حاضر از روش توصیفی-تحلیلی بهره گرفته شده و آموزه های اسلامی و روان شناختی مرتبط بررسی شده است.یافته های پژوهش پیش رو نشان می دهد که از چشم انداز اسلامی، فرزند آوری امری مقدس و دارای فواید مختلف معنوی و روان شناختی می باشد. فرزندآوری زمینه ساز استحکام خانواده خانواده، شادکامی والدین، شکوفایی ظرفیت های روانی، افزایش رزق، باعث امنیت و قدرت اجتماعی و زمینه ساز تحوّل معنوی والدین، است.

واژه اصل اخلاقی یکی از پرکاربردترین واژگان در عرصه پژوهش های اخلاقی است. با وجود چنین دامنه استعمال وسیعی، این واژه از ابهام برخوردار است. تلاش بر آن است که با روش اسنادی-تحلیلی اولا اصل اخلاقی تعریف شود، درثانی جایگاه اصل در نظام اخلاقی آشکار گردد، سوم این که نسبت اصل اخلاقی از یک سو با نظریه ارزش اخلاقی مشخص شود و از سوی دیگر با قواعد اخلاقی نشان داده شود، چهارم این که نمونه هایی از اصول اخلاقی به تصویر کشیده شود و در پایان راه ساخته شدن یک اصل اخلاقی معرفی گردد. در تعریف اصل اخلاقی گفته شده است که سلسله قواعد اخلاقی ای (چه از سنخ باید و نبایدها و چه از سنخ خوب ها و بدها) هستند پایه ای و اساسی، که متناسب با مبانی اخلاق و نیز، مبتنی بر نظریه ارزش سامان یافته اند و سرچشمه سایر قواعد اخلاقی در سامانه و نظام اخلاقی می گردند.

یکی از مؤلفه های مهم تمدن اسلامی معنویت و اخلاق است، که حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در بیانیۀ گام دوم انقلاب بدان پرداخته است. کسب معنویت و اخلاق و نیز تقویت روحیۀ معنوی و اخلاقیِ جامعه جز با ارائۀ نقشۀ راه و مدل عملیاتی ممکن نیست. با توجه به اهداف کوتاه مدت و بلندمدت انقلاب اسلامی، می توان راهبرد نظام اسلامی را به دو مرحلۀ اصلی و فرعی (دم دستی و دوردست) تقسیم کرد. راهبرد کلان و اصلی نظام اسلامی برای ارتقای معنویت و اخلاق در جامعۀ اسلامی گفتمان سازی معنویت است، که در پنج گام شناسایی و شناساندن ارزش، تبدیل آگاهی به معرفت عمومی، تبدیل معرفت به باور عمومی، و تبدیل باور به رفتار امکان اجرا دارد. راهبردهای فرعی برای ارتقای معنویت عبارت است از: تقویت بنیۀ دینی با خودسازی و کادرسازی و تقویت نظام آموزشی با ترسیم نقشۀ جامع آموزش و پرورش. برآمده از این راهبردها و برای رسیدن به اهداف فرهنگی و معنوی انقلاب اسلامی راهکارهایی چند ارائه می شود: نبرد نامتقارن فرهنگی، جوشش معنویت از بالادست، ارائۀ الگوی عملی معنویت اصیل، انقلاب مستمر، حذف عوامل مخلّ و شاخص سازی مفاهیم معنوی.

ارزش ها سلسلۀ امور تجویزی هستند که مبتنی بر مجموعه ای از باور ها با هدف عینیت بخشیدن به مفاد آن باور ها تنطیم و ارایه می گردند. باورها به مثابۀ مبانی و ارزش ها به منزلۀ بایدها و نبایدها در واقع دو رکن اصلی یک مکتب فکری به شمار می روند. یکی از مسایل بنیادین در قلمرو ارزش ها کشف معیارهای سنجش مفاهیم ارزشی می باشد. مقالۀ حاضر با تمرکز بر انجام چنین رسالتی در صدد است ضمن مراجعه به آثار علامه مصباح یزدی، با روش توصیفی-تحلیلی و در مواردی نقلی-روایی با تکیه بر رویکرد استنتاجی، به هدف تبیین معیارهای مزبور از منظر علامه مصباح بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد عناصری چون نظام مندی، اصالت، عقلانیت، پایداری، انتقال پذیری، عمق، همسویی با هدف آفرینش، استحکام، اشراف ولایت الهی و انگیزه مندی نمونه معیارهای سنجش ارزش ها از منظر علامه مصباح به شمار می روند. مجموعه آثار و در مواردی سیرۀ رفتاری علامه مصباح از جمله ابزار و منابع این پژوهش خواهد بود.