یکی از مؤلفه های سنجش ظرفیت تمدنی و رشد علمی و معنوی و نقش آن در هدایت جامعه به سوی سعادت و برون رفت از بحران ها، بررسی ساختار و وضعیت کمی و کیفی نظام آموزشی است. نظام آموزشی در هر مذهبی با یک ساختاری فعالیت ادامه حیات می دهد و به تدوام نقش خود می پردازد. شیعیان نیز همانند دیگر مذاهب دارای نظام آموزشی مخصوص بوده و برای ادامه حیات و هویت خویش فعالیت های گسترده ای را به صورت سازمان یافته انجام داده است. برای بررسی این نقش برآن شدیم تا در یکی از بحرانی ترین دوران های عصر ائمه اطهار(ع) یعنی عصر امامین کاظمین(ع) که هر دو و اصحاب آنان در فضای تقیه سیاسی به سر می بردند، به بررسی فعالیت های آموزشی آنان بپردازیم. در این ارزیابی به این نتایج رسیدیم که آنان با کمک اصحاب خود فعالیت علمی و آموزشی را ادامه داده و مایه حیات و هویت شیعه و تمایز این مذهب از دیگران بوده و از ممزوج شدن آنان جلوگیری کردند.