روحانیت و مردم، عامل شکست توطئه‌های انگلیس
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
در بر آمدن [یا به تعبیر صحیح‌تر: برآوردن] رضاخان بر سریر سلطنت، قطعا دولت انگلستان نقش مهم و اساسی را برعهده داشت و می‌خواست با روی کارآوردن یک نظامی وابسته به خود، شکست‌های پیشین‌اش را جبران نماید. با قدرت یافتن رضاخان مداخله انگلیس در شئون ایران نیز افزایش یافت و بتدریج رو به گستاخی و جسارت نهاد.متن
سند شماره 1 نشان می دهد که سرپرسی لورن وزیر مختار امپراتوری بریتانیا در ایران از تکذیب یک نامه خود در روزنامه‌ای به خشم آمده و از نخست‌وزیر میخواهد که با آن نشریه برخورد جدی داشته باشد. جالب این که رونوشت این نامه را برای «حضرت اشرف آقای سردار سپه رئیس‌الوزراء و وزیر جنگ» نیز ارسال می‌کند! تا با استفاده از قوه قهریه این عامل سرسپرده خویش، زبان مطبوعات را از حلقوم‌شان بیرون بکشد. ظاهرا حضرات غربی‌ها آزادی بیان و مطبوعات را تا بدانجا بر می‌تابند که به منافع آنان زیان وارد نسازد.
پ از استقرار قدرت رضاخان، وی در اجرای مراحل بعدی سناریوی طراحی شده در وزارت خارجه انگلیس، براندازی سلسله قاجار را در دستور قرارداد و برای تحقق آن نیز شعار ظاهرفریب جمهوریخواهی را مطرح کرد که اصلا مقبولیت نیافت.
سند شماره 2 که طبقه‌بندی «خیلی محرمانه و خیلی خصوصی» را بر خود دارد از سوی رضاخان به یک نظامی (فرمانده لشکر جنوب) ارسال شده و از او میخواهد که زمینه را برای جمهوریخواهی در منطقه آماده سازد و در این راه از گروه‌های تاثیرگذار (همچون بازاریان، روزنامه‌نگاران و ...) بهره بگیرد.
ولی طرح جمهوریخواهی که با شکست روبه‌رو شد ، اردشیر ریپورتر سر جاسوس انگلیس در ایران به تلخی اعتراف می‌کند که این شکست «به واسطه ضدیت علما و امتشان» بوده است. (سند شماره 3)
وقتی طرح جمهوریخواهی برای انقراض قاجاریه و برآمدن پهلوی با شکست مواجه شد، آنان بر آن شدند تا به شکل مستقیم‌تری وارد عمل شوند و با استفاده از اهرم مجلس طرح انقراض را به مجلس ببرند در حالی که این طرح کاملا مغایر قانون اساسی مشروطه بود. برای تحقق این منظور بر آن شدند تا مجلس شورای ملی را در تیول خود درآورند و با انتخاباتی فرمایشی بکوشند اکثریت قاطع مجلس را از میان طرفداران خود از صندوق‌ها بیرون آورند. سند شماره 4 اوج افتضاح در این انتخابات رضاخانی را به نمایش می‌گذارد.
سند شماره 1
آزادی مطبوعات از نوع انگلیسی
24 ژانویه 1924/ 4 دلو 1302
آقای رئیس‌الوزراء
این که دولت ایران نتوانسته‌اند رضایت دوستدار را در موضوع این‌که روزنامه ستاره ایران بی‌‌ادبانه ابلاغیه رسمی دوستدار را تکذیب نموده است تحصیل نمایند مجبورم تصور نمایم که حضرت اشرف نمی‌‌خواهند اطمینان‌هایی را که شخصا به دوستدار دادند - که استرضای کامل به عمل خواهد آمد - مجری دارند بنابراین به محض این که هیات جدید دولت انگلیس مشغول وظیفه خود شدند مساله را به آنها اطلاع خواهیم داد.
می‌دانم که حضرت اشرف قصد دارند اقداماتی برای جلوگیری از این قبیل وقایع بنمایند و امیدوارم که به زودی این اقدام [را] موکدا و تعجیلا به موقع اجرا گذارند. مع‌هذا این مساله به حمله[ای] که ستاره ایران مستقیما به دوستدار نموده و از آن بابت ترضیه خواسته نشده و ترمیمی - به طوری که از حضرت اشرف خواسته بودم - به عمل نیامده است مربوط نمی‌شود.
موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه را تجدید می‌نمایند.
[پرسی لورن]
[گیرنده:] حضرت اشرف آقای سردار سپه رئیس‌الوزراء و وزیر جنگ
سند شماره 2
دخالت نظامیان در سیاست وزارت جلیله جنگ
خیلی محرمانه و خصوصی است
تاریخ 3 برج حوت ... ئیل 1302
امیرلشگر جنوب
البته از آهنگ جراید مرکز نسبت به تغییر رژیم مملکت و شدت عملی که در این باب دارند مستحضر شده‌اید. برای آن که دنباله امر به یک انقلاب خونینی منتهی نشود و سلب امنیت از عامه نگردد همه از من تقاضا کرده‌اند که قبول پیشنهادات آنها را کرده و من هم برای این که افتخار جدیدی برای عموم نظامیان تحصیل گردد به آنها قول مساعدت داده و این است که در ضمن این مختصر شما را متوجه می‌سازم که ملتفت امر بوده بلافاصله شروع به اقدام [نمایید] و ضمنا بدانید که موضوع جمهوریت، یک امری است ملی و باید با دست مردم و صدای خود ملت صورت انجام یابد.
در میان مردم سه طبقه هستند که مدخلیت تام در پیشرفت کار دارند: اول تجار و کسبه و اصناف بازار که در موقع لزوم، اقدام به بستن بازار کرده، دویم روزنامه‌نگاران و احزاب سیاسی که معایب قاجاریه و سلطنت مطلقه و محاسن جمهوریت را با کمال آزادی و بدون ترس و بیم پروپاگاند کرده عامه را بیدار نمایند، سوم سلسله علماء و روحانیون که فتواهای لازم در این مورد داده و تمام مردم را بر تغییر رژیم و تثبیت جمهوریت تهییج کنند.
شما باید بدون آن که کسی بفهمد از طرف نظامیان مداخله مستقیمی می‌شود خیلی محرمانه، اما با کمال جدیت سه طبقه فوق را در تمام خطه جنوب اعم از شیراز و اصفهان و بوشهر و نواحی و توابع و غیره تشویق و حاضر کار نموده به طوری که همه متحدالکلمه باشند تا به مجرد آن که تلگراف رمز من به شما رسید فوری یک صدای هماهنگ از تمام صفحه جنوب بلند شده پس از دادن میتینگ و غیره به وسیله نمایندگان خود به مجلس شورای ملی فشار آورده و به وکلای همین مجلس اختیار تام و تمام بدهند که قانون اساسی را تغییر داده و رژیم مملکت را از مشروطیت به جمهوریت تبدیل نمایند.
در این صورت به شما تاکید می‌کنم که این امر باید طوری عاقلانه و ماهرانه و ملی باید صورت بگیرد که کمترین توهمی از طرف من و شما در انظار عامه در کار نباشد و باید ضمنا خیلی فوری و جدی و بلافاصله با تمام معنی زمینه کار را حاضر داشته باشید که عن‌قریب دستور تلگرافی من به شما خواهد رسید.
[امضا: رضاخان]
سند شماره 3
روحانیت، سدی در برابر مطامع انگلستان
تهران 10آپریل 1924 مطابق 21 حمل 1303
به خدمت ذی‌شرافت جناب اجل آقای اعتلاء‌الملک (نصرالله خلعتبری) دام اقباله العالی معروض این‌که ... خود بنده تا یک ماه دیگر از راه روسیه عازم لندنم و شاید زود برگردم. از اوضاع مملکت البته تلگرافا مستحضرید. حکومت جمهوری که به روز عید نوروز خواستند دایر کنند به واسطه ضدیت علما و امتشان ممکن نشده قدری اوضاع درهم برهم گردید و سردار سپه قهرا استعفاء داده. مجلس و مملکت و ملت خیلی اندیشناک شده‌اند. مجلس برخلاف میل اعلی‌حضرت، رای اعتماد به آقای سردار سپه داده است و مشغول مذاکرات با معزی‌الیه است. به روزهای عید نوروز که تولد صاحب زمان یا امام غایب نیز بود مجلس رسمی سلام به عمل نیامد و ایضا به روز تولد و تاجگذاری شاه نیز دلیل سلطنت، روشن و مکشوف نبود. می‌گویند جمهوری، مطلوب اینگلیش (انگلیس) است. خوب مشاهده کردیم که دخالت روس باعث تشجیع علما و مردم شده یک دفعه اوضاع دگرگون گردید و الان که نه سلطنت است و نه جمهوری آثار روزگار بر این می‌باشد که دیکتاتوری نظامی سردار سپه مقبول افتد قوه و قدرت سلطنت تقریبا معدوم است و جمهوری ایرانی هم معلوم است جمهوری فردی بوده، روزگار ممکن است صورت ثالثه دیکتاتوری را ترجیح دهد و بپذیراند ...
(ناخوانا) اردشیر جی
سند شماره 4
انتخابات فرمایشی
نمره 1561 3 سرطان 1302
ایالت جلیله فارس، شخصا کشف فرمایید: مقتضی است در عوض ضیاء‌الواعظین (سیدابراهیم ضیاء قشقایی) و ضیاءالادباء1 اقدام فرمایید حاجی‌آقا و سلطان العلماء2 رئیس معارف انتخاب شوند والا خاتمه خوش ندارد. 3
وزیر جنگ و فرمانده کل قشون، رضا
[پاسخ والی فارس:]
مقام منیع حضرت اشرف وزیر جنگ دامت شوکته
در جواب نمره 1561 عرض می‌نماید انتخابات خاتمه یافته چند روز دیگر از قرائت آرا فراغت حاصل می‌نمایند و هیچ‌گونه اقدامی مقدور نیست.
اکبر
1 . نماینده دوره‌های چهارم و پنجم مجلس شورای ملی از شیراز
2. حاج سیدمحمد سلطانی (سلطان‌العلماء) نماینده دوره پنجم مجلس شورای ملی از شیراز
3. تهدید رضاخان موثر واقع شد و افراد مذکور به رغم خاتمه یافتن انتخابات و اظهارات والی فارس به مجلس دوره پنجم راه پیدا کردند.
به کوشش فرزانه بابایی
پنجشنبه 09 آبان 1387
پ از استقرار قدرت رضاخان، وی در اجرای مراحل بعدی سناریوی طراحی شده در وزارت خارجه انگلیس، براندازی سلسله قاجار را در دستور قرارداد و برای تحقق آن نیز شعار ظاهرفریب جمهوریخواهی را مطرح کرد که اصلا مقبولیت نیافت.
سند شماره 2 که طبقه‌بندی «خیلی محرمانه و خیلی خصوصی» را بر خود دارد از سوی رضاخان به یک نظامی (فرمانده لشکر جنوب) ارسال شده و از او میخواهد که زمینه را برای جمهوریخواهی در منطقه آماده سازد و در این راه از گروه‌های تاثیرگذار (همچون بازاریان، روزنامه‌نگاران و ...) بهره بگیرد.
ولی طرح جمهوریخواهی که با شکست روبه‌رو شد ، اردشیر ریپورتر سر جاسوس انگلیس در ایران به تلخی اعتراف می‌کند که این شکست «به واسطه ضدیت علما و امتشان» بوده است. (سند شماره 3)
وقتی طرح جمهوریخواهی برای انقراض قاجاریه و برآمدن پهلوی با شکست مواجه شد، آنان بر آن شدند تا به شکل مستقیم‌تری وارد عمل شوند و با استفاده از اهرم مجلس طرح انقراض را به مجلس ببرند در حالی که این طرح کاملا مغایر قانون اساسی مشروطه بود. برای تحقق این منظور بر آن شدند تا مجلس شورای ملی را در تیول خود درآورند و با انتخاباتی فرمایشی بکوشند اکثریت قاطع مجلس را از میان طرفداران خود از صندوق‌ها بیرون آورند. سند شماره 4 اوج افتضاح در این انتخابات رضاخانی را به نمایش می‌گذارد.
سند شماره 1
آزادی مطبوعات از نوع انگلیسی
24 ژانویه 1924/ 4 دلو 1302
آقای رئیس‌الوزراء
این که دولت ایران نتوانسته‌اند رضایت دوستدار را در موضوع این‌که روزنامه ستاره ایران بی‌‌ادبانه ابلاغیه رسمی دوستدار را تکذیب نموده است تحصیل نمایند مجبورم تصور نمایم که حضرت اشرف نمی‌‌خواهند اطمینان‌هایی را که شخصا به دوستدار دادند - که استرضای کامل به عمل خواهد آمد - مجری دارند بنابراین به محض این که هیات جدید دولت انگلیس مشغول وظیفه خود شدند مساله را به آنها اطلاع خواهیم داد.
می‌دانم که حضرت اشرف قصد دارند اقداماتی برای جلوگیری از این قبیل وقایع بنمایند و امیدوارم که به زودی این اقدام [را] موکدا و تعجیلا به موقع اجرا گذارند. مع‌هذا این مساله به حمله[ای] که ستاره ایران مستقیما به دوستدار نموده و از آن بابت ترضیه خواسته نشده و ترمیمی - به طوری که از حضرت اشرف خواسته بودم - به عمل نیامده است مربوط نمی‌شود.
موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه را تجدید می‌نمایند.
[پرسی لورن]
[گیرنده:] حضرت اشرف آقای سردار سپه رئیس‌الوزراء و وزیر جنگ
سند شماره 2
دخالت نظامیان در سیاست وزارت جلیله جنگ
خیلی محرمانه و خصوصی است
تاریخ 3 برج حوت ... ئیل 1302
امیرلشگر جنوب
البته از آهنگ جراید مرکز نسبت به تغییر رژیم مملکت و شدت عملی که در این باب دارند مستحضر شده‌اید. برای آن که دنباله امر به یک انقلاب خونینی منتهی نشود و سلب امنیت از عامه نگردد همه از من تقاضا کرده‌اند که قبول پیشنهادات آنها را کرده و من هم برای این که افتخار جدیدی برای عموم نظامیان تحصیل گردد به آنها قول مساعدت داده و این است که در ضمن این مختصر شما را متوجه می‌سازم که ملتفت امر بوده بلافاصله شروع به اقدام [نمایید] و ضمنا بدانید که موضوع جمهوریت، یک امری است ملی و باید با دست مردم و صدای خود ملت صورت انجام یابد.
در میان مردم سه طبقه هستند که مدخلیت تام در پیشرفت کار دارند: اول تجار و کسبه و اصناف بازار که در موقع لزوم، اقدام به بستن بازار کرده، دویم روزنامه‌نگاران و احزاب سیاسی که معایب قاجاریه و سلطنت مطلقه و محاسن جمهوریت را با کمال آزادی و بدون ترس و بیم پروپاگاند کرده عامه را بیدار نمایند، سوم سلسله علماء و روحانیون که فتواهای لازم در این مورد داده و تمام مردم را بر تغییر رژیم و تثبیت جمهوریت تهییج کنند.
شما باید بدون آن که کسی بفهمد از طرف نظامیان مداخله مستقیمی می‌شود خیلی محرمانه، اما با کمال جدیت سه طبقه فوق را در تمام خطه جنوب اعم از شیراز و اصفهان و بوشهر و نواحی و توابع و غیره تشویق و حاضر کار نموده به طوری که همه متحدالکلمه باشند تا به مجرد آن که تلگراف رمز من به شما رسید فوری یک صدای هماهنگ از تمام صفحه جنوب بلند شده پس از دادن میتینگ و غیره به وسیله نمایندگان خود به مجلس شورای ملی فشار آورده و به وکلای همین مجلس اختیار تام و تمام بدهند که قانون اساسی را تغییر داده و رژیم مملکت را از مشروطیت به جمهوریت تبدیل نمایند.
در این صورت به شما تاکید می‌کنم که این امر باید طوری عاقلانه و ماهرانه و ملی باید صورت بگیرد که کمترین توهمی از طرف من و شما در انظار عامه در کار نباشد و باید ضمنا خیلی فوری و جدی و بلافاصله با تمام معنی زمینه کار را حاضر داشته باشید که عن‌قریب دستور تلگرافی من به شما خواهد رسید.
[امضا: رضاخان]
سند شماره 3
روحانیت، سدی در برابر مطامع انگلستان
تهران 10آپریل 1924 مطابق 21 حمل 1303
به خدمت ذی‌شرافت جناب اجل آقای اعتلاء‌الملک (نصرالله خلعتبری) دام اقباله العالی معروض این‌که ... خود بنده تا یک ماه دیگر از راه روسیه عازم لندنم و شاید زود برگردم. از اوضاع مملکت البته تلگرافا مستحضرید. حکومت جمهوری که به روز عید نوروز خواستند دایر کنند به واسطه ضدیت علما و امتشان ممکن نشده قدری اوضاع درهم برهم گردید و سردار سپه قهرا استعفاء داده. مجلس و مملکت و ملت خیلی اندیشناک شده‌اند. مجلس برخلاف میل اعلی‌حضرت، رای اعتماد به آقای سردار سپه داده است و مشغول مذاکرات با معزی‌الیه است. به روزهای عید نوروز که تولد صاحب زمان یا امام غایب نیز بود مجلس رسمی سلام به عمل نیامد و ایضا به روز تولد و تاجگذاری شاه نیز دلیل سلطنت، روشن و مکشوف نبود. می‌گویند جمهوری، مطلوب اینگلیش (انگلیس) است. خوب مشاهده کردیم که دخالت روس باعث تشجیع علما و مردم شده یک دفعه اوضاع دگرگون گردید و الان که نه سلطنت است و نه جمهوری آثار روزگار بر این می‌باشد که دیکتاتوری نظامی سردار سپه مقبول افتد قوه و قدرت سلطنت تقریبا معدوم است و جمهوری ایرانی هم معلوم است جمهوری فردی بوده، روزگار ممکن است صورت ثالثه دیکتاتوری را ترجیح دهد و بپذیراند ...
(ناخوانا) اردشیر جی
سند شماره 4
انتخابات فرمایشی
نمره 1561 3 سرطان 1302
ایالت جلیله فارس، شخصا کشف فرمایید: مقتضی است در عوض ضیاء‌الواعظین (سیدابراهیم ضیاء قشقایی) و ضیاءالادباء1 اقدام فرمایید حاجی‌آقا و سلطان العلماء2 رئیس معارف انتخاب شوند والا خاتمه خوش ندارد. 3
وزیر جنگ و فرمانده کل قشون، رضا
[پاسخ والی فارس:]
مقام منیع حضرت اشرف وزیر جنگ دامت شوکته
در جواب نمره 1561 عرض می‌نماید انتخابات خاتمه یافته چند روز دیگر از قرائت آرا فراغت حاصل می‌نمایند و هیچ‌گونه اقدامی مقدور نیست.
اکبر
1 . نماینده دوره‌های چهارم و پنجم مجلس شورای ملی از شیراز
2. حاج سیدمحمد سلطانی (سلطان‌العلماء) نماینده دوره پنجم مجلس شورای ملی از شیراز
3. تهدید رضاخان موثر واقع شد و افراد مذکور به رغم خاتمه یافتن انتخابات و اظهارات والی فارس به مجلس دوره پنجم راه پیدا کردند.
به کوشش فرزانه بابایی
پنجشنبه 09 آبان 1387
تبلیغات
