خیرخواه مردم

گزارش سفارت انگلیس، مشیرالسلطنه را شخصیتی «معروف به نفرت از اروپاییها» قلمداد می‌کند. 5 در ماجرای فتح تهران هم که محمدعلیشاه و یارانش به سفارت روس گریختند، او پناهنده به سفارت عثمانی شد که جنبه اسلامی داشت.6 در دوران موسوم به استبداد صغیر، سفرای روس و انگلیس پافشاری داشتند که شاه او را از صدارت خلع کند و شدت فشار آنان در حدی بود که شاه ناگزیر به تسلیم شد.7
عزیزالسلطان، از رجال قاجار، در 28 ذی قعده 1326 ق خبر از درگیری شدید مشیرالسلطنه با مترجم سفارت روس می‌دهد: «دیشب هم بارونسکی مترجم سفارت روس با چرچیل مترجم سفارت انگلیس رفته بودند پیش صدراعظم =(‌‌مشیرالسلطنه) خیلی گفتگو کرده بودند. گفته بودند که بایستی حکماً مشروطه بدهید. نزدیک بوده است که صدراعظم با بارونسکی دعوایشان بشود، چیزی نمانده بوده است که تو سر هم بزنند! باری صبح هم صدراعظم رفته بوده است که استعفا بکند، حضرت اقدس =(‌کامران میرزا نایب السلطنه) نگذارده بوده است.»8 مشیرالسلطنه سر در حلقه ارادت و اطاعت شیخ [فضل‌الله] داشت9 و در تقسیم وجوهِ خیریه و درآمد اوقاف خود و دوستانش در بین مردم و علمای ایران و عراق، از شیخ کمک می‌گرفت.10

پی‌نوشت‌ها:
1ــ ر.ک، تراز سیاست؛ جلوه هایی از «سیاست» و «مدیریت» شیخ انصاری قدس سره، علی ابوالحسنی، صص 184-161 و 214-210. 2ــ یادداشتهای ملک‌المورخین، ص 335 و 338؛ روزنامه خاطرات عین السلطنه، 2/ 1675. 3ــ همان: ص 337؛ خاطرات... نظام السلطنه...، باب دوم و سوم: اسناد، ص 405. نیز باید از مخالفتش با ولخرجیهای مظفرالدین شاه یاد کرد (روزنامه خاطرات عین السلطنه، 2/ 1298.) 4ــ اسناد مشروطه...، گردآوری ابراهیم صفایی، ص 77 و 151. 5ــ تاریخ استقرار مشروطیت در ایران، ترجمه حسن معاصر، ص 440. 6ــ خاطرات و اسناد ظهیر الدوله، به کوشش ایرج افشار، ص 427. 7ــ تاریخ استقرار مشروطیت در ایران، صفحات 883 ، 954، 962، 972، 1009 و...؛ انقلاب مشروطیت ایران، زینویف، ترجمه ابوالقاسم اعتصامی، ص 134؛ تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ملکزاده، 5 /1134؛ تاریخ هجده ساله آذربایجان، کسروی، ص 29. 8ــ 28 هزار روز تاریخ ایران و جهان، ضمیمه روزنامه اطلاعات، ص 433 و نیز ر.ک، تاریخ استقرار مشروطیت در ایران، صص 1009-1008.  9ــ روزنامه خاطرات شرف الدوله، ص 347. 10ــ ر.ک، تراز سیاست...، همان، صص 164-161 و 174-170.


  پنجشنبه 08 مرداد 1388