فرزند امت

او تحصیلات ابتدایی را در قزوین تمام کرد و پس از آن به تهران رفت و از روی فقر به کار در جنوب شهر مشغول شد. در 1330 سالگی به آموزشگاه گروهبانی نیروی هوایی رفت و در حین تحصیل با احزاب و گروه‌های سیاسی مخالف شاه (همچون فداییان اسلام) آشنا شد و در جلسات آیت الله طالقانی شرکت می‌کرد. او در این دوران از طرفداران طالقانی بود و ضمن حضور در ارتش مخفیانه با فداییان اسلام هم فعالیت می‌کرد.
رجایی پس از ماجراهایی از ارتش بیرون آمد و یک سال در شهرستان بیجار به معلمی پرداخت و سپس برای ادامه تحصیل به دانشسرای عالی رفت و از آنجا فارغ التحصیل شد. وی با انجمن‌های اسلامی دانشجویان هم همکاری داشت. رجایی پس از اتمام تحصیل به قزوین بازگشت و در جریان فعالیت‌های سیاسی و پخش اعلامیه دستگیر شد. پس از آزادی با جمعیت مؤتلفه اسلامی و کسانی چون باهنر همکاری می‌کرد. مجدداً توسط رژیم شاه دستگیر شد و چهار سال را در زندان گذراند.
او چند ماه قبل از انقلاب از زندان آزاد شد. هنگام آمدن امام خمینی به ایران در کمیته استقبال مردمی از وی، شرکت داشت. پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی, او سمت‌های مختلفی را به عهده گرفت. وی در سال‌های 1357 و 1358 وزیر آموزش و پرورش، نماینده مجلس و نخست وزیر دولت بنی صدر شد.
پس‌ از مدت‌ها کشمکش‌ بین‌ ابوالحسن‌ بنی‌صدر رییس‌جمهور و همفکرانش‌ درجناح‌ موسوم‌ به‌ لیبرال‌ از یک‌ طرف‌ و نیروهای‌ موسوم‌ به‌ خط‌ امام‌(ره‌) از طرف‌ دیگر وبا اوج‌گیری‌ اختلافات‌ و کارشکنی‌ها در شرایط‌ بحرانی‌ که‌ مسایلی‌ از قبیل‌ جنگ‌تحمیلی‌، محاصره‌ اقتصادی‌، مسایل‌ ناشی‌ از انقلاب‌ و غیره‌ که‌ کشور با آن‌ درگیر بود،ابتدا امام‌ خمینی‌(ره‌) در تاریخ‌ 20/3/1360 بنی‌صدر را از فرماندهی‌ کل‌ نیروهای‌مسلح‌ برکنار و ستاد مشترک‌ نیروهای‌ مسلح‌ تا زمان‌ تعیین‌ تکلیف‌ جانشین‌ فرماندهی‌نیروهای‌ مسلح‌، وظیفه‌‌ او را به‌عهده‌ گرفتند. سپس‌ فراکسیون‌ نیروهای‌ خط‌ امام‌(ره‌)در اواخر خرداد ماه‌ طرح‌ عدم‌ کفایت‌ سیاسی‌ رییس‌جمهور را مطرح‌ کردند که‌ درجلسه‌ی‌ مورخه‌ 31/3/1360 مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ در مورد این‌ طرح‌ را‡ی‌گیری‌ به‌عمل‌ آمد و با 177 را‡ی‌ موافق‌، یک‌ را‡ی‌ مخالف‌ و 12 را‡ی‌ ممتنع‌، طرح‌ عدم‌ کفایت‌سیاسی‌ بنی‌صدر تصویب‌ شد. به‌ دنبال‌ این‌ تصمیم‌ مجلس‌، امام‌ خمینی‌(ره‌) به‌ عنوان‌رهبر انقلاب‌، حکم‌ عزل‌ بنی‌صدر را از مقام‌ ریاست‌ جمهوری‌ در تاریخ‌ 1/4/1360 صادر کردند.
پس‌ از عزل‌ بنی‌صدر، دومین‌ انتخابات‌ ریاست‌جمهوری‌ در دوم‌ مرداد 1360 برگزار گردید. روز پنجم‌مرداد ماه‌ با شمارش‌ آراء داخل‌ کشور، محرز و مسلم‌ شد که‌ رجایی‌ اکثریت‌ مطلق‌ را‡ی‌مردم‌ را به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌.
روز یازدهم‌ مرداد همزمان‌ با عید فطر در حسینیه‌ جماران‌، امام‌ خمینی‌(ره‌) حکم‌ریاست‌جمهوری‌ رجایی‌ را تنفیذ کرد. پس‌ از تنفیذ حکم‌، رجایی‌ نیز طی‌ یک‌ سخنرانی‌به‌ دیدگاه‌های‌ خود اشاره‌ و تأکید کرد که‌ در پاسخ‌ به‌ را‡ی‌ قاطع‌ و اعتماد بالای‌ مردم‌ به‌وی‌ که‌ در واقع‌ را‡ی‌ به‌ اسلام‌ است‌، در جهت‌ جامه‌ی‌ عمل‌ پوشاندن‌ به‌ خواست‌های‌اسلامی‌ و انقلابی‌ مردم‌ و ایجاد یک‌ جامعه‌ی‌ اسلامی‌، تمام‌ تلاش‌ خود را به‌کار خواهدگرفت‌ و نخست‌وزیر را نیز از بین‌ مطمئن‌ترین‌ و با سابقه‌ترین‌ عناصر انقلابی‌ انتخاب‌خواهد کرد.
وی‌ در دوازدهم‌ مرداد 1360 در جلسه‌ علنی‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌، مراسم‌تحلیف‌ را به‌ جا آورد و بدین‌ترتیب‌ با انجام‌ تمام‌ مراحل‌ مقرر در قانون‌، رسماًرئیس‌جمهور شد و از این‌ روز به‌ بعد در مقام‌ ریاست‌جمهوری‌ انجام‌ وظیفه‌ کرد.
رجایی‌ در دوره‌ی‌ کوتاه‌ مدت‌ ریاست‌جمهوری‌ خود (28 روز)، راه‌ و خط‌ و مشی‌انقلابی‌ و مکتبی‌ را که‌ در دوره‌ نخست‌وزیری‌ در پیش‌ گرفته‌ بود، ادامه‌ داد. تنها فرق ِمسأله‌ در این‌ بود که‌ در دوره‌‌ ریاست‌جمهوری‌، نخست‌وزیر و کابینه‌اش‌ نیز، هم‌فکر وهم‌را‡ی‌ با او بودند و برخلاف‌ دوره‌‌ ریاست‌جمهوری‌ بنی‌صدر، این‌ دوره‌ از انسجام‌ وهماهنگی‌ بسیار بالایی‌ برخوردار بود. به‌ عبارت‌ دیگر تغییر رجایی‌ از نخست‌وزیری‌ به‌ریاست‌جمهوری‌ و باهنر از وزارت‌ آموزش‌ و پرورش‌ به‌ نخست‌وزیری‌، تغییرات‌ اساسی‌در کابینه‌ دولت‌ و خط‌ و مشی‌ و برنامه‌های‌ قوه‌ مجریه‌ به‌ دنبال‌ نداشت‌ و تغییرات‌بیشتر شکلی‌ بود تا ماهوی‌. در نهایت روز یکشنبه‌ هشتم‌ شهریور ماه‌ 1360، محمد علی رجایی در به همراه نخست وزیر محمد جواد باهنر در حادثه انفجار ‌ ساختمان‌ نخست‌وزیری‌ به شهادت رسید.
زندگی نامه سیاسی شهید رجایی، سجاد راعی گلوجه ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بهمن 1382

 
پنجشنبه 26 شهریور 1388