حسین ملک؛ ملاک‌زاده فرهنگ‌پرور

حسین ملک چنان که خود همواره می‌گفت، ترقی مملکت و سعادت مردم را در دو چیز می‌دانست: حفظ الصحه عمومی و ترقی معارف هم از این رو بخش عمده موقوفات وی یا مراکز درمانی اختصاص دارد که در خراسان بنیان نهاد یا از آن کتابخانه و موزه بزرگ او در شهر تهران است. او کتابخانه‌اش را احتمالا در دهه 1290 خورشیدی بنیان نهاد و جالب این که کتابخانه و موزه‌اش را 4 ماه پیش از گشایش موزه ملی ایران برای استفاده عموم مردم وقف بر آستان قدس رضوی کرد.
حاج حسین ملاک‌زاده بود. پدر او محمدکاظم ملک‌التجار بازرگان و ملاک بزرگی بود که هم در تجارت دست داشت، هم با سیاستمداران و دیوانسالاران نشست و برخاست می‌کرد و هم اهل شعر و ادب بود. او در دوره ناصری صاحب املاک وسیعی در خراسان شد و فرزند بزرگش حسین را به اداره آنها گماشت. بنابراین منشأ ثروت حاج حسین ملک وراثت بود. او خود نیز شم اقتصادی بالایی داشت و در اواخر دهه 1340 خورشیدی ثروت خانوادگی را به اندازه‌ای رسانده بود که روزنامه‌ها از وی به عنوان یک میلیاردر یاد می‌کردند.
منشأ علقه‌های فرهنگی حاج حسین ملک به اندازه ثروت او شناخت شده نیست. این که پدرش دستی در شعر و ادب داشت و در محیط زندگی‌اش کتاب‌هایی از قدما یافت می‌شد، می‌تواند یک دلیل عمده در گرایش‌های فرهنگی حسین باشد. او تحصیلات مقدماتی خود را دو مدرسه علمیه مهم تهران یعنی دارالشفاء و صدر گذراند و در آن جا با میرزا ابوالحسن جلوه حکیم بزرگ عصر ناصری مرافقت پیدا کرد. یک چند هم به مدرسه فرانسوی آلیانس رفت تا زبان فرانسه را بیاموزد.
چنان‌که خود گفته است، نخستین علاقه‌اش به خرید کتاب‌های خطی در سفری که همراه پدر به مشهد رفت، به وجود آمد، در آنجا به راهنمایی یکی از دوستان پدر با پاره‌ای نفایس حرم رضوی آشنا شد و بعدتر وقتی در نیشابور نسخه‌ای از دیوان ابن یمین فریومدی (شاعر سده 6 هجری) را به‌دست آورد، فکر بنیاد یک کتابخانه بزرگ به ذهنش خطور کرد. در این زمان 28 ساله بود. ملک 73 سال بعدی زندگی خود را صرف گسترش کمی و کیفی این کتابخانه و نیز گردآوری و وقف مجموعه‌های بزرگ تاریخی و فرهنگی کرد تا سرانجام در چهارم مرداد سال 1351 در 101 سالگی چشم از جهان فروبست.

  پنجشنبه 26 آذر 1388