پیشقراول ترور در ایران

  همان شب مرد ناشناسی که خود را عضو گروه فرقان معرفی می‌کرد، در تماس با روزنامه اطلاعات مسؤولیت این ترور را به عهده گرفت. در نزدیکی محل ترور نیز اعلامیه‌ای پیدا شد که در آن، این عبارت به چشم می‌خورد: اعدام انقلابی مرتضی مطهری به وسیله گروه فرقان2 این دومین باری بود که نام این گروه به عنوان عامل ترور به گوش می‌رسید. سوم اردیبهشت ماه نیز سرلشگر ولی‌الله قره‌نی نخستین رئیس ستاد ارتش پس از پیروزی انقلاب در خانه مسکونی‌اش به‌ وسیله همین گروه ترور شد و در دم به قتل رسید.3
هر دوی این افراد، کسانی بودند که با گروه‌های چپ مارکسیستی مخالف بودند. آیت‌الله مطهری سال‌ها در دانشگاه و منابر با تألیف رسالات تحقیقی به رد مکتب مارکسیسم پرداخته بود و سرلشگر قره‌نی از سوی گروه‌های چپ بویژه چریک‌های فدایی خلق به همکاری با رژیم پهلوی در وقایع سال 1332 متهم شده بود.4
امام خمینی(ره) در روز 15 اردیبهشت طی سخنانی در جمع عده‌ای از پاسداران و پرسنل شهربانی گفت: آمریکا بد گمان کرده است که با کشتن و ترور می‌تواند کاری انجام دهد. کمونیست‌های ساختگی بد خیال کرده‌اند. مکتب‌های انحرافی بد گمان کرده‌اند. ریشه‌های گندیده سابق خیال کرده‌اند که می‌توانند با ترور جلوی احساسات ملت ما را بگیرند. احساسات را فزون کرده‌اند. باز حساب‌هایشان باطل شد.5
مهندس مهدی بازرگان، رئیس دولت موقت نیز در پیامی که به مناسبت هفتمین روز ترور آیت‌الله مطهری منتشر کرد، خاطر نشان کرد: آیت‌الله مطهری پیش از آن که آخرین خدمات خود را انجام دهد، به تلافی مبارزات صادقانه چندین ساله‌اش علیه مارکسیسم با گلوله ضد اسلام و ضد انقلاب شهید شد.6
اما تندترین مواضع توسط حجت‌الاسلام هاشمی‌رفسنجانی، عضو شورای انقلاب ابراز شد که در سخنانی گفت: با کمال پررویی بلندگوهایشان فریاد می‌زند و انتخابات و رفراندوم ما را تحریم می‌کنند. اسلحه به دوش گرفته‌اند، مراکز دولتی را قبضه کرده‌اند، آزادانه در خیابان حرکت می‌کنند و ذخایر انقلاب ما را ناجوانمرانه در دل شب به خاک و خون می‌کشند. اینقدر مردم گفتند اسلام پیروز است و کمونیسم نابود است. چرا این شعار را ما بصراحت از تلویزیون نشنیدیم... اگر ما به مردم نصیحت نکنیم، اگر رهبر عظیم‌الشأن ما از مردم نخواهد که آرام بمانند، می‌دانید که در مقابل یک خون با شما چه می‌کنند؟7
با در نظر گرفتن این واقعیت که بسیاری از گروه‌های چپ از مشی مسلحانه برای رسیدن به اهداف خود حمایت می‌کردند در ماه‌ها و سال‌های بعد نیز در برابر جمهوری اسلامی دست به اسلحه بردند. تحقیقات بعدی نشان داد که ترور آیت‌الله مطهری و سرلشگر قره نی به‌وسیله گروه کمتر شناخته شده فرقان با اندیشه‌های التقاطی و به ظاهر اسلامی صورت پذیرفته است. این گروه، آغاز گر تروریسم در تاریخ جمهوری اسلامی بود و موفقیتش در از میان برداشتن چهره‌های مؤثر انقلاب، موجبات روی آوردن دیگر گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی به ترور را فراهم آورد.
ترورهای گروه فرقان که تا نیمه دوم سال 1358 با شدت ادامه پیدا کرد و محکومیت آن از سوی همه جناح‌های سیاسی تأثیری بر سرکردگان این گروه نگذاشت. برای مثال، ترور آیت الله مطهری توسط اکثر قریب به اتفاق گروه‌های سیاسی محکوم شد که از آن جمله می‌توان از حزب جمهوری اسلامی، جامعه روحانیت مبارز تهران، نهضت آزادی، سازمان مجاهدین خلق، چریک‌های فدایی خلق، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، جبهه دموکراتیک ملی، حزب توده، سازمان انقلابی جنبش مسلمانان مبارز، حزب جمهوری خلق مسلمان، حزب جمهوریخواه، حزب پان ایرانیست، کنفدراسیون جهانی محصلین، جبهه ملی ایران و سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر نام برد8که تقریبا تمامی گرایش‌های سیاسی موجود در جامعه را در برمی گرفتند. در واقع، ترورهای فرقان آنچنان بی‌منطق جلوه می‌کرد که هیچ گروهی نمی‌توانست (حتی در صورت موافقت پنهانی) از محکومیت آن خودداری کند.
یک ماه بعد در 14 خرداد 1358 سومین ترور گروه فرقان با سوءقصد به جان حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی رقم خورد. اما وی با وجود برداشتن جراحت از این حادثه جان سالم به در برد.9 بار دیگر موجی از محکومیت جامعه را فراگرفت و چون خطر فرقان بسیار جدی تلقی می‌شد، امام خمینی در پیامی از پاسداران انقلاب خواست که به محافظت از جان شخصیت‌های انقلابی بپردازند و رفت و آمدهای مشکوک را زیر نظر بگیرند.10
باز هم یک ماه و چند روز بعد در 16 تیر 1358 ترور دیگری از گروه فرقان رخ داد. این بار محمد تقی حاج طرخانی از بنیانگذاران مسجد قبای تهران و از مبارزان قدیمی ترور و شهید شد. عاملان این ترورپس از دستگیری انگیزه ترور حاج طرخانی را مسائل سرمایه داری، ارتباط وی با محافل ارتجاعی و استفاده از سرمایه برای وجیه‌المله شدن اعلام کردند11 با وجود این، دو روز پس از ترور، اطلاعیه‌هایی نزدیک خانه حاج‌طرخانی با آرم گروه فرقان پیدا شد که در آن نوشته شده بود ترور حاج‌طرخانی به اشتباه صورت گرفته و هدف شخص دیگری به نام علی‌اصغر حاج‌طرخانی بوده است، کسی که اموالش از سوی دولت موقت، ملی اعلام شده بود.12
در هفته‌ها و ماه‌های بعد، ترورهای دیگری به‌دست گروه فرقان صورت پذیرفت. 20 تیرماه یک گروه سه نفره که اقدام به شناسایی خانه عباس امیرانتظام، معاون نخست وزیر دولت موقت کره بودند، دستگیر شدند و اعتراف کردند که از سوی گروه فرقان مامور ترور وی بوده‌اند. 13 24 تیرماه حجت‌الاسلام سید رضی شیرازی ترور شد اما خودش بر این باور بود که به اشتباه و به جای فرد دیگری (که احتمالا از مسوولان کمیته و عضو جامعه روحانیت مبارز بوده) ترور شده است.14 30 تیر 58 سید محسن بهبهانی از مجریان برنامه‌های مذهبی رادیو تلویزیون در دوره پهلوی به اتهام همکاری با رژیم گذشته و طرفداری از آیت‌الله ابوالقاسم کاشانی ترور و در دم کشته شد.15 17 مردادماه احمد لاجوردی رئیس گروه صنعتی بهشهر با انگیزه مبارزه با سرمایه‌داران، ترور و به شدت مجروح شد.16
و در چهارم شهریور ماه حاج مهدی عراقی از مبارزان پیش از انقلاب و رئیس امور مالی روزنامه کیهان هدف قرار گرفت. او و پسرش حسام که همراه هم بودند، در دم شهید شدند و دیگر همراهشان حسین مهدیان (مدیر موسسه کیهان) مجروح شد. اطلاعیه‌ای که درباره این ترور از سوی فرقان منتشر شد، روشن ساخت که هدف ترور نه عراقی که مهدیان بوده است اما چون عراقی و فرزندش نیز با مهدیان بوده‌اند، هدف گلوله قرار گرفته‌اند. 17 اما عاملان ترور پس از دستگیری، ترور عراقی را نیز جزیی از برنامه خود دانستند. آنها مدعی بودند که مهدیان را به عنوان سرمایه‌داری که با آخوندیسم همکاری دارد و عراقی را به اتهام وابستگی به محافل ارتجاعی و همکاری شدید با نظام جمهوری اسلامی ترور کرده بودند.18
هفدهم مهرماه حجت‌الاسلام محمد باقر دشتیانه، سرپرست کمیته انقلاب اسلامی منطقه 13 تهران ترور شد و جراحت برداشت19 و در 22 همان ماه هانس یوآخیم (تبعه آلمان) رئیس حسابداری و معاون مدیرعامل شرکت داروسازی ایران مرک به قتل رسید. فرقان در اطلاعیه خود، او را به جاسوسی برای دولت آلمان متهم کرده بود.20
همه این ترورها در تهران صورت پذیرفتند و در شرایطی که گمان می‌رفت گروه فرقان نفوذ و امکاناتی خارج از تهران ندارد، در 10 آذر 1358 آیت‌الله سید محمد قاضی طباطبایی نماینده امام خمینی و امام جمعه تبریز، در این شهر هدف حمله ضاربان مسلح وابسته به گروه فرقان قرار گرفت و جان باخت.21
در 27 آذر 58 یکی از مهم‌ترین ترورهای گروه فرقان اتفاق افتاد و بر اثر آن، حجت‌الاسلام محمد مفتح استاد و رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران همراه با دو محافظ خود به طرز فجیعی در محل این دانشکده به شهادت رسید.22 ترور مفتح بار دیگر گروه‌های سیاسی با گرایش‌های مختلف را در محکومیت اقدام گروه فرقان بسیج کرد.23 دیگر مهم نبود که گروه فرقان چه انگیزه‌ای را برای این ترور مشخص کند، زیرا مشخص بود که کوچک‌ترین سوءظن یا حتی سوءتفاهم این گروه نسبت به اشخاص موجب ترورشان در اولین فرصت ممکن خواهد شد. در 14 دی، فقیه ایمانی از روحانیان اصفهانی به‌وسیله گروه فرقان ترور شد.24 آنگاه پس از یک وقفه نسبتا طولانی حجت‌الاسلام قاسم روحانی، روحانی منتقد و مخالف سرسخت دکتر علی شریعتی، در 59/5/5 هدف سوء قصد فرقان قرار گرفت و به قتل رسید. 25 در 2 دی 59 آیت‌الله موسوی‌اردبیلی، دادستان کل کشور و عضو برجسته حزب جمهوری اسلامی ترور شد اما جان سالم به در برد. این نخستین ترور فرقان بود که بر اثر انفجار بمب صورت می‌گرفت26 و تحقیق چندانی نیز درخصوص آن صورت نپذیرفت. با توجه به این که بعدها در سال 1360 گروه موسوم به مجاهدین خلق (منافقین) آیت‌الله خامنه‌ای را ترور کردند و سپس به دروغ اطلاعیه‌هایی با امضای فرقان منتشر ساختند و مسؤولیت ترور را به عهده گرفتند، دور از نظر نیست که ترور آیت‌الله اردبیلی نیز کار این گروه بوده باشد.
این شاید واپسین ترور گروه فرقان بود و با دستگیری اعضای این گروه، عملیات ترور آن کاهش یافت. با وجود این فرقان توانست جوی از هراس و نامنی را در نخستین ماه‌های پس از انقلاب اسلامی به وجود آورد و پیشقراول ترور در تاریخ جمهوری اسلامی باشد. بویژه آن که اثرات برخی ترورهای این گروه همچون ترور آیت‌الله مطهری و آیت‌الله مفتح تا امروز جبران‌ناپذیر است.
رضا حسینی
پی نوشت:
1ـ روزنامه اطلاعات، 12/2/58، ص 2
2ـ همان جا
3ـ روزنامه اطلاعات، 4/2/58، ص 8
4ـ روزنامه اطلاعات، 17/1/58، ص 2
5ـ روزنامه کیهان، 12/2/58، ص2
6 ـ بازرگان، مهدی: مسائل و مشکلات اولین سال انقلاب از زبان مهندس بازرگان، گردآورنده و ناشر مهندس عبدالعلی بازرگان، تهران، 1362، ص 36
7ـ اطلاعیه سازمان چریک‌های فدایی خلق با عنوان پاسخ مستدل به نطق حجت‌الاسلام رفسنجانی 22/2/58
8ـ روزنامه کیهان، 12/2/58، ص2
9ـ روزنامه اطلاعات، 5/3/58، ص2
10ـ صحیفه نور، ج6، ص 284
11ـ روزنامه انقلاب اسلامی، 17/4/58، ص یک و آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سند شماره 344
12ـ روزنامه اطلاعات، 17/4/58، ص2
13ـ روزنامه اطلاعات، 24/4/58، ص یک
14ـ روزنامه اطلاعات، 25/4/58، ص15
15ـ روزنامه کیهان، 30/4/58، ص یک
16ـ روزنامه انقلاب اسلامی، 18/5/58، ص 11
17ـ روزنامه انقلاب اسلامی، 5/6/58، ص 3
18ـ آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سند شماره 344
19ـ روزنامه اطلاعات، 18/7/58، ص 2ـ1
20ـ همان منبع، 30/7/58، ص 2
21ـ همان منبع، 13/8/58، ص 2
22ـ روزنامه کیهان، 27/9/58، ص2
23ـ همان جا، ص 3
24ـ روزنامه اطلاعات، 17/10/58، ص11
25ـ روزنامه کیهان، 6/5/59، ص3
26ـ روزنامه کیهان، 2/10/59، ص8

  پنجشنبه 30 اردیبهشت 1389