رهیافتی تاریخی به شهرسازی و مجموعه های معماری تبریز عهد ایلخانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بر مبنای اسناد تاریخی، احداث مجموعه های عظیم معماری و شهرک های اقماری در تبریز عهد ایلخانی در سراسر تاریخ معماری و شهرسازی شرق اسلامی بالاخص ایران کم نظیر و کم سابقه بوده است. این توسعه مجموعه های معماری و شهرک های مهندسی ساز ارتباطی مستقیم با افزایش جمعیت و گسترش تجارت بین المللی در قلمرو پادشاهی پهناور ایلخانان داشته است. متأسفانه زلزله های مهیب سال های 997 و 1143 و 1193 ه. ق. تبریز را درهم کوبید؛ و به تلی از خاک تبدیل کرد؛ و از آن چیزی بر جای نگذاشت؛ بنابراین، مسئله اصلی نوشتار حاضر این است که آیا دانش معماری و شهرسازی می تواند بر مبنای اسناد تاریخی، ساختارهای شکل دهنده تبریز عهد ایلخانی را بازشناسی کند؟ نگارنده با استفاده از رهیافت تاریخی و با مراجعه به متون اصلی و دست اول مؤرخان و سیاحان سده های هفتم تا نهم هجری قمری چون آثار خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی و حمدالله مستوفی قزوینی سعی کرده این ساختارها را تا حد امکان بازشناسی کند. بر مبنای اسناد تاریخی، ساختار شهری تبریز عهد ایلخانی از سه ناحیه شهری کاملا برنامه ریزی شده و با کارکردهای تعریف شده شهری و مجموعه های معماری عام المنفعه شکل می گرفته است؛ که در آن، شهر تبریز به عنوان ناحیه مسکونی توده رعایا و مرکز اصلی صنعت و تجارت و نیز مرکز ثقل شبکه بازارهای شرقی ایلخانان؛ شهرک غازانیه به عنوان ارگ حکومتی و مرکز فعالیت های سیاسی و تجارت با اروپا و همچنین ناحیه مسکونی سلطنتی؛ و شهرک رشیدیه نیز با هدف فعالیت های فرهنگی و دینی و ناحیه مسکونی طبقه نخبگان اجتماعی برنامه ریزی، طراحی و احداث شده بودند.