مطالب مرتبط با کلیدواژه

تاریخ گذاری


۴۱.

تاریخ گذاری روایات سهو پیامبر (ص) در نماز و تحلیل شرایط اجتماعی - سیاسی جعل و نشر این روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال ۱۷ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۳۴) 53 - 91

کلیدواژه‌ها: سهو پیامبر (ص) تاریخ گذاری تحلیل اِسناد تحلیل اسناد-متن شرایط سیاسی - اجتماعی جعل روایت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۱ تعداد دانلود : ۱۲۳
در منابع روایی فریقین، روایاتی درباره سهو پیامبر (ص) در نماز با طرق متعدد و متون مختلف آمده است. بسیاری از عالمان شیعه با استناد به ادله مختلف این روایت را جعلی دانسته اند. در این پژوهش در گام اول با استفاده از دو روش تحلیل اسناد و تحلیل اسناد_متن درتاریخ گذاری روایات خاستگاه تاریخی و جغرافیایی و سیر تطور این روایات تبیین و سپس با بهره گیری از نتایج گام نخست شرایط اجتماعی_سیاسی جعل و نشر این روایات تحلیل شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که این روایت در ابتدا توسط ابوهُرَیرَه برای توجیه اشتباهات خلفا در نماز جعل و در مدینه منتشر شده است. تحلیل اسناد_متن نشان می دهد که برخی راویان طبقات بعد تغییراتی عامدانه یا غیرعامدانه در آن ایجاد کرده اند. برای نمونه می توان اشاره کرد که در تحریرهای ابن سیرین به طور خاص بر حضور دو خلیفه اول در میان شاهدان سهو نبی تأکید شده است. در روایاتی هم که با اسناد ساختگی به ابن مسعود نسبت داده شده سهو نبی با تأکید بر بشر بودن پیامبر توجیه شده است که می توان هدف آن را پاسخ گویی به عقیده غالب شیعیان در کوفه، یعنی عدم جواز سهو نبی، دانست.
۴۲.

تحلیل روایت «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ ...» با رویکرد تاریخ گذاری إسناد-متن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 41 - 70

کلیدواژه‌ها: تاریخ گذاری روایت إسناد-متن جهاد أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳ تعداد دانلود : ۶۰
خوانش های ناصواب از برخی آیات و روایات، سبب نسبت خشونت به دین صلح و دوستی «اسلام» شده است. ازجمله عوامل بسترساز چنین پندارهایی روایت «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ...» است که در احکام فقهی جهاد به آن استناد می شود. ازآنجاکه تاریخ گذاری احادیث، زمان تقریبی پیدایش احادیث و نیز سیر تحولات تاریخی آن را مشخص می سازد، مقاله حاضر درصدد است با روش تحلیلی و تاریخ گذاری ترکیبی إسناد-متن، روایت مذکور را بررسی نماید. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که این روایت در منابع اهل سنّت، با طرق نقل بسیار و تحریرهای گوناگون آمده و حلقه مشترک این روایات، ابوهریره، مالک بن انس، نعمان بن سالم و اوس بن ابی اوس هستند. روایاتی که حلقه مشترک آن «ابوهریره» است، بیانگر قدیمی ترین کاربرد فقهی این روایت است که تحریرهای مختلفی دارد و ناظر به جنگ های ردّه است. شبکه إسناد روایاتی که علاوه بر قید لا اله الا الله، دربردارنده گزاره های دیگری نیز هستند، دارای طرق نقل منفرد است و حلقه مشترک این روایات «قتیبه بن سعید» نزدیک ترین راوی به صاحبان جوامع حدیثی است. شبکه إسناد در این دسته از روایات، ساختاری عنکبوتی دارد که حاکی از ضعف این روایت است. روایت «امرت ان اقاتل ...» در منابع شیعی دارای نقل منفرد است.
۴۳.

تاریخ گذاری روایت «النساء نواقص العقول» در خطبه 80 نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۱ 35 - 78

کلیدواژه‌ها: تاریخ گذاری نقصان عقل زنان نهج البلاغه عایشه المسترشد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷ تعداد دانلود : ۲۲
روایت نقصان عقل زنان در نهج البلاغه یکی موضوعات چالش برانگیز در روایات زنان است که شایسته است ازطریق روش های نوین حدیث پژوهی آن را بازخوانی نمود. این مقاله با روش تحلیلی توصیفی و براساس تاریخ گذاری اسناد و متن و تعیین حلقه مشترک و ترسیم شبکه اسناد انجام شده است. بنابر یافته های پژوهش، این روایت پیش از ورود در نهج البلاغه در منابع روایی اهل سنت به گستردگی وجود داشته و از نیمه اول قرن دوم در مدینه توسط یزید بن عبدالله بن الهاد از راویان اهل سنت مطرح گردیده و تا قرن سوم در مناطق کوفه، بغداد و مصر با متون متفاوت و بسط متن، بازتاب یافته است. همین مضمون بدون سند با دو تحریر متفاوت به منابع روایی شیعه راه یافته است. در تحریر اول، متنِ اهل سنت را تداعی می کند و تحریر دوم متن نهج البلاغه است که با نام عایشه جمع گردیده است. پیش تر از نهج البلاغه این متن در قرن سوم در المسترشد طبری شیعی با عنوان «بعد از جنگ نهروان» به شکل ادراج آمده است. به نظر می رسد متن نهج البلاغه تقطیع سید رضی از متن المسترشد است که با اضافاتی در حکم یک خطبه مستقل در مذمت عایشه بعد از جنگ جمل عنوان یافته است. با این توصیف، پیش تر در کتاب هایی که در تاریخ جنگ جمل نیز نگارش شده و مربوط به قرن اول تا سوم بوده اند، به این روایت هیچ اشاره ای نشده است و لذا این روایت در متون شیعه تاریخ ظهور متأخری را در قرن سوم هجری نشان می دهد.
۴۴.

خاستگاه تاریخی جغرافیایی روایات نهی از شرکت در قتال بین مسلمانان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال ۱۶ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۱ 333 - 366

کلیدواژه‌ها: قتال بین مسلمانان روایات نهی تاریخ گذاری کهن ترین منبع حلقه مشترک تحلیل اسناد-متن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۲۸
 در منابع روایی سه قرن نخست اهل سنت، روایاتی درباره نهی از شرکت در قتال بین مسلمانان با طرق متعدد و متون مختلف نقل شده است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و شیوه های مختلف تاریخ گذاری احادیث (یافتن در کهن ترین منبع، تحلیل سندی، تحلیل سندی-متنی)، خاستگاه تاریخی و جغرافیایی و سیر تطور تدریجی این روایات تبیین می شود. یافته های پژوهش حاکی از این است که این روایات ابتدا توسط ابوبکره صحابی (م ۵0 ۵2)، یکی از مراجع این روایات و تنها حلقه مشترک آن در طبقه صحابه در بصره ساخته و نقل شده است. انگیزه وی که از کناره گیران در جنگ جمل بود، توجیه کار خود بوده و روایت را بین سال های 3۶ (وقوع جنگ جمل) تا ۵2 قمری جعل کرده است. سپس در طبقه بعد توسط حسن بصری (م 110) اولین حلقه مشترک فرعی به صورت گسترده نشر یافته است. دو مرجع دیگر این روایات، ابوموسی اشعری (م ۴9 ۵3) و انس بن مالک (م 90 93) هستند که به احتمال زیاد، راوی یا قائل این روایات نبوده اند و روایت به آن ها نسبت داده شده است.
۴۵.

تاریخ گذاری روایت «إذا کانت...أمورکم الی نساءکم فبطن الأرض خیر من ظهرها»بر مبنای تحلیل اسناد و متن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۱ پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳ (پیاپی ۸۱) 25 - 50

کلیدواژه‌ها: تاریخ گذاری حلقه مشترک تحلیل متن و سند صالح مری بصره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵ تعداد دانلود : ۱۳
طرفداران عدم حضور اجتماعی زنان به حدیث «اذا کانت ... امورکم الی نساءکم فبطن الارض خیرٌ من ظهرها» - که فقط در دو منبع سنن الترمذ ی و تاریخ بغداد آمده و در دیگر کتب روایی رواج یافته است - استناد کرده اند. این روایت از طریق صالح مُرّی بصری - که علمای رجال او را تضعیف نموده اند - نقل گردیده است و برگردانی از کلام یک شاعر است که در ضرب المثل های عربی قرن دوم وجود داشته و صالح مری از آن استفاده کرده است. بصره بستر ظهور چنین روایاتی بوده است و تاریخ پیدایش این روایت نیمه میانی قرن دوم هجری است و بسیار متأخر از صدر اسلام است، ولی با وجودضعف سندی و متنی آن، در برخی متون فقهی معاصر شیعه و سنی بدان استناد گردیده و دلیلی بر ممنوعیت شرعی و عدم توانایی زنان در اداره جامعه تلقی شده است.  
۴۶.

نقد و بررسی روایات تفسیری در حوزه تاریخ گذاری آیه 85 سوره قصص(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۳ پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۸۹) 3 - 26

کلیدواژه‌ها: سوره قصص لرادُّ ک الی معاد هجرت نزول پیوسته تاریخ گذاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۴
سوره قصص، به اتفاق آرای مفسران، در سال های میانی حضور پیامبر 9 در مکه به طور پیوسته نزول یافته است؛ اما برخی با تکیه بر اسباب نزول و روایات تفسیری، تاریخ گذاری آیه 85 این سوره را به آستانه هجرت، زمانی که پیامبر در جحفه (سرزمینی میان مکه و مدینه) دلتنگ مکه بود، رسانده اند که طبق آن خداوند وعده بازگشت به مکه را به پیامبرش داده است. این درحالی است که روایات اسباب نزول تنها در منابع متأخر به صورت موقوف نقل شده و با انبوهی از روایات تفسیری ذیل این آیه در تعارض است. در مقابل قراینی همچون امتداد آیه 85 - که خطاب به مشرکان اتمام حجت نموده - سیاق پیوسته این آیه با آیات همجوارش که در برای تأکید بر وقوع قیامت نازل شده و روایات تفسیری متعددی که مراد از عبارت «لَرادُّ کَ اِلی مَعادٍ» را بازگشت به سرای آخرت (بهشت) معنا کرده، تاریخ گذاری مکی این آیه در سال های میانی بعثت و در نتیجه، نزول پیوسته آن همراه با دیگر آیات سوره قصص قابل اثبات است. 
۴۷.

تاریخ گذاری روایات معجزه براساس روش تحلیلی متن و إسناد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۵ تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۹۶) 48 - 72

کلیدواژه‌ها: تاریخ گذاری روایت معجزه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲
«معجزه» از مباحث مهم علوم قرآنی است که همواره کانون توجه عالمان دینی و متالّهان بوده و تفسیرهای مختلفی از حیث مفهوم، شروط و امکان تحقّق آن مطرح است. لذا با عنایت به عدم کاربرد این واژه در قرآن و اختلاف نظر در مورد استعمال آن در لسان احادیث، بحث در کیفیت پیدایش اندیشه ی اعجاز و استعمال واژه ی معجزه، ضرورتی انکار ناپذیر است. این مقاله با روش تاریخ گذاری تحلیلی متن و إسناد، روایات حاوی کلمه ی «معجزه» را بررسی نموده است. تاریخ گذاری متن، حاکی از وجود تفاوت هایی در تحریرهای گوناگون روایات است و تاریخ گذاری سندی نشان می دهد «شیخ صدوق» به عنوان «حلقه ی مشترک» روایات «معجزه»، این کلمه را در کتب حدیثی خود آورده است. تاریخ گذاری ترکیبی متن و إسناد نیز حاکی از آن است که نمی توان ائمّه(ع) را ایده پرداز اصطلاح «معجزه» دانست، لذا ایشان به تأسّی از قرآن، در احادیث گوناگونی واژه های «آیات، بیّنات و براهین» را در این زمینه بکار برده اند. 
۴۸.

تحلیل اندیشه های رجالی شیخ محمد عاملی در استقصاء الاعتبار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۵ تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۹۶) 124 - 146

کلیدواژه‌ها: راوی ضمنی وکیل امام استقصاء الاعتبار طرق شیخ طوسی استثنائات ابن ولید تاریخ گذاری روایت معجزه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۳
بی تردید، مباحث رجالی سهم بسزایی در اعتبارسنجی روایات دارند، اما اختلاف دیدگاه های عالمان در برداشت از تعابیر رجالیان متقدم، گاه نیل به حقیقت را دشوار ساخته است. تبیین اندیشه های رجالی شیخ محمد عاملی نواده شهید ثانی که از مدققان فن است، می تواند در این زمینه راهگشا باشد. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی، به تبیین برخی دیدگاه های خاص وی در حوزه اعتبارسنجی روایات و علم رجال می پردازد. بنا به یافته های پژوهش، شیخ عاملی توصیفاتی را که در کتب رجالی متقدم، ذیل نام راوی فرعی مطرح شده، به راوی اصلی برمی گرداند؛ طرق شیخ طوسی به احمد بن محمد اشعری را معتبر می داند؛ وکالت را فقط در شرایط خاص دال بر وثاقت وکیل دانسته، درحالی که برای متأخران، احراز این شرایط اغلب امکان پذیر نیست؛ قائل به تفصیل در معنای «خیر» شده و آن را مفیدِ مدح می داند؛ همچنین، با اقامه شواهد و مدارک، استثنائات ابن ولید را در نوادر الحکمه موجب قدح راوی نمی انگارد؛ که دو دیدگاه آخر ایشان قابل نقد هستند.
۴۹.

تأثیر «تصحیف» و «إدراج» در معنای متن روایات (مطالعه موردی سه روایت زنان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۵ زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۹۸) 112 - 140

کلیدواژه‌ها: تصحیف إدراج تفلات مِخدع ثیاب الرّقاق تاریخ گذاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۱۳
«تصحیف» و «إدراج» از نمونه های اضطراب حدیث و موجب آسیب فهم متن در روایات است. «تصحیف» به معنای تغییر یافتن بخشی از حدیث به کلمه یا عبارت دیگر و «ادراج» به معنای آمیختن کلام راوی با سخنان معصوم۷ است. این عوامل موجب ابهام در معنای روایت و محل اختلاف و تعارض در اخبار گردیده و شنونده یا خواننده را از مراد جدی متکلم باز می دارد و بر حدیث پژوه لازم است با شناسایی این آسیب ها از پیامدهای استنتاجات غلط یا جانبدارانه در متن روایات جلوگیری نموده و مقصود از کلام معصوم را بازخوانی نماید. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی از طریق تاریخ گذاری متن و اسناد روایات، سه روایت را از منابع اهل سنت و شیعه در بحث «عدم خروج زنان از خانه» بررسی نموده و با شناسایی تصیحف و ادراج واژگان «متلفعّات» به «تفلات»، «مسجد» به «مِخدَع» و «ثیابَ الرّقاق» به «ثیابِ الرّقاق» خلط معنای موجود را با رفع تصحیف و ادراج آن ها به موضع مخالف آن در «جواز خروج زنان از خانه» تبدیل نموده است.
۵۰.

اعتبارسنجی انتساب روایت «حد مفتری» به علی بن ابی طالب (ع): جریان شناسی، بوم شناسی، تاریخ گذاری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۸ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۹) 130 - 159

کلیدواژه‌ها: علی بن ابی طالب‏‫ ‏‫(ع) خلفا روایت حد مفتری جریان شناسی بوم شناسی تاریخ گذاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹ تعداد دانلود : ۲۰
روایتی منسوب به امام علی بن ابی طالب (ع) حکایت از آن دارد که ایشان در دوران حکومتشان فرموده اند: «لَا یُفَضِّلُنِی أَحَدٌ عَلَى أَبِی-بَکْرٍ و عُمَرَ إِلَّا جَلَدْتُهُ حَدَّ الْمُفْتَرِی». با این حال روایات دیگری از ایشان در تعارض با این موضع قرار دارد. نظر به این اختلاف، مسئله پژوهش حاضر اعتبارسنجی انتساب روایت حد مفتری به علی (ع) است. بدین منظور سعی شده با استفاده از قرائن مختلف سندی و تاریخی، این روایت خارج از چارچوب کلامی، با رویکردی تاریخی مورد اعتبارسنجی قرار گرفته و ظرف زمانی و مکانی پیدایش و خاستگاه گفتمانی و جریانی آن تبیین گردد. این پژوهش از جمله نشان می دهد که به احتمال بسیار، تحریر ناظر به تفضیل این روایت در دهه 90 قرن نخست هجری در بوم کوفه تکوین یافته و سپس تحریری دیگر از آن حداکثر در طی نیمه نخست قرن دوم تطور یافته است. علاوه بر این، به لحاظ گفتمانی بستر اولیه پیدایش این خبر مسئله «رتبه بندی خلفا» بوده است.
۵۱.

تاریخ نگاری روایت «للمراه ستران ...» بر مبنای روش تحلیلی اسناد - متن و کارکرد آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۸ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۹) 226 - 250

کلیدواژه‌ها: تاریخ گذاری ستر زنان قبر همسر روایات وهن زنان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۹
عوامل متعددی در جوامع مختلف بر وضعیت زنان اثر گذاشته است. برهه ای از این زمان، سده اول و دوم هجری است که با ظهور اسلام، وضعیت زنان، ابتدا در منطقه حجاز و با فتوحات، در بخشی از غرب آسیا تحت تاثیر قرار گرفت. فرهنگ های مختلف با قوانین جدید اسلام درآمیخت و وضعیتی جدید را برای زنان به وجود آورد که بخشی از آن مربوط به قبل از اسلام و بخشی مربوط به بعد از اسلام بود. از جمله، خرده فرهنگ زنده در گور کردن زنان که قبل از اسلام وجود داشت و بعد از اسلام ممنوع شد. این پژوهش به بررسی یکی از گزارههای این فرهنگ میپردازد که در قالب روایت از پیامبرص آمده است. در این تعبیر قبر و همسر برای زن به عنوان پوشش در نظر گرفته شده و قبر برای پوشاندن او برتر از همسر است. براساس روش تاریخ گذاری تحلیلی اسناد - متن و تعیین حلقه مشترک که اصالت متنی این روایت به قبل از اسلام و ایجاد سند آن به دوره بعد از اسلام برمی گردد. کارکرد این تعبیر جاهلی، کنترل و محدویت زنان در مسائل اقتصادی و کاهش نفوذ در مناصب حاکمیتی است. اگرچه این روایت در جریان فقهی احکام زنان نیز اثر گذاشته است.