مهندسی صنایع

هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت برنامه های درسی رشته مهندسی صنایع از بعد کارایی برنامه -های درسی به عنوان یکی از عوامل مهم تأثیرگذار در کیفیت بروندادهای نظام آموزش عالی بود. جهت انجام تحقیق از روش توصیفی از نوع پیمایشی استفاده گردیده و از نظر هدف کاربردی بوده است. جهت جمع آوری اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای، نظر صاحبنظران و ابزار پرسشنامه استفاده گردید. جامعه آماری تحقیق متشکل از متخصصان حوزه مهندسی صنایع دانشگاه های تهران، شریف، امیرکبیر، علم و صنعت و انجمن مهندسی صنایع ایران بوده است که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس پس از حذف پرسشنامه های مخدوش، تعداد 135 پرسشنامه جمع آوری گردید. داده های تحقیق پس از تجزیه و تحلیل با استفاده از آمار توصیفی و آمار استنباطی، نشان داده است که برنامه درسی رشته مهندسی صنایع می بایست از نظر محتوای آموزشی، امکانات، گرایش های تحصیلی و روش ارائه در واحدهای دانشی مدیریت سیستم های اطلاعاتی، مدیریت، برنامه ریزی و کنترل پروژه، امکان سنجی و طرح ریزی طرح بازمهندسی شده و متناسب با تحولات دانشگاه های دنیا و همچنین نیازهای دانشجویان و بازارکار طراحی و ارائه گردد.

با توجه به نقش آموزش عالی در پرورش متخصصان، توجه به آموزش محیط زیست در رشته های تخصصی و به ویژه رشته های مرتبط با صنعت از جمله مسئولیت های این نهاد است. اما در آموزش عالی ایران توجه به این گونه آموزش ها در حد مطلوب نیست و در برنامه درسی اکثر رشته ها توجهی به آن نمی شود. لذا هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی و اولویت بندی نیازهای آموزش محیط زیست برای دانشجویان رشته های مهندسی صنایع و مدیریت صنعتی بود. روش پژوهش آمیخته از نوع اکتشافی- متوالی بوده و به منظور این بررسی ابتدا با روش های کیفی به بررسی نیازها و مؤلفه های آموزش محیط زیست رشته های موردنظر از طریق مصاحبه با 9 نفر از اساتید و تحلیل محتوای سرفصل های رشته های موردنظر در 8 دانشگاه در کشورهای دیگر پرداخته شد. سپس مؤلفه های به دست آمده از مرحله کیفی، تلخیص و تلفیق شده و به منظور اولویت بندی در اختیار 60  نفر از خبرگان قرار گرفت. داده های حاصل با استفاده از آزمون کای اسکوئر و آزمون فریدمن مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته و نیازها اولویت بندی شدند. نتایج حاکی از آن است که مؤلفه های دانش و مسائل کلی محیط زیست و صنایع و ملاحظات زیست محیطی در زنجیره تأمین در اولویت بالاتری نسبت به سایر مؤلفه ها قرار دارند.

پیشرفت انقلاب صنعتی چهارم در دو عرصه ی پژوهش و عمل، موضوعات زیادی را از جمله مدیریت عملیات تحت تاثیر قرارداده و مطالعه ی ابعاد آن و فرصت های پیش رو به موضوعی نوظهور و در حال رشد درمیان پژوهشگران تبدیل شده است. هدف این نوشتار نیز، تبیین همین نگرش ها و فرصتهای تحقیقاتی جدید در حوزه مدیریت عملیات است که به کمک مروری بر مطالعات موج چهارم انقلاب صنعتی در میان رشتههای مختلف انجام خواهد شد. بنابراین در ابتدا، به تحلیل مطالعات انجامشده در زمینه انقلاب صنعتی چهارم پرداخته خواهد شد. برای آشنایی با دیدگاه های محققان در این زمینه، در نهمین کنفرانس IFAC MIM برلین در آگوست 2019 از پژوهشگران مهندسی صنایع، مدیریت عملیات، تحقیق در عملیات، کنترل و علم داده یک نظرسنجی گسترده و بینرشته ای در سطح جهانی انجام شده است. با استفاده از یافته های نظرسنجی و تحلیل مبانی نظری، چارچوب های ساختاری و مفهومی قابل درکی ارائه شده است که وضعیت فعلی انقلاب صنعتی را به تصویر کشیده است. درنهایت بر پایه ی این مبانی، فرصت های جذاب پژوهشی را در زمینه مدیریت عملیات استخراج و دراختیار پژوهشگران و علاقه مندان قرار داده است.

 رشته مهندسی صنایع به عنوان یکی از رشته های نسبتاً جدید در بین رشته های مهندسی در طول سالهای اخیر تغییرات چشمگیری داشته و در شاخه های متنوعی توسعه یافته است. در کشور ایران نیز این رشته از سابقه زیادی برخوردار نیست، ولی در طی دهه اخیر با رشد چشمگیری همراه بوده است. کشف جایگاه ایران در رشته مهندسی صنایع می تواند به تعیین مسیر حرکت آن در آینده کمک کند. بدین منظور تعداد87150 مقاله مرتبط با رشته مهندسی صنایع که در50 سال اخیر در 54 نشریه بین المللی منتشر شده است، تحلیل شد. اطلاعات مقالات در یک بانک اطلاعاتی ذخیره و از آن تعداد 101 نام کشور محل انتشار از داده ها استخراج شد. سپس، با تجزیه و تحلیل روند 50 سال گذشته مقالات سعی شد روند گسترش مقالات در مناطق مختلف جغرافیایی مشخص شود. کشورهای آمریکای شمالی، آسیای شرقی و اروپای غربی بیشترین تعداد انتشار مقاله را به خود اختصاص داده اند. پس از آن جایگاه هر یک از کشورها و به خصوص جایگاه کشور ایران به صورت تجمعی در بین همه کشورها مشخص شد که نتایج نشان می دهد که ایران جایگاه 22 را دارد. پس از آن شمار مقالات منتشر شده 15 سال اخیر کشور ایران با کشورهای همسایه و منطقه خاور میانه مقایسه شد. یافته ها حاکی از آن است که ایران جایگاه دوم را در این سالها کسب کرده است. این در حالی ست که کشور ایران در خصوص رشد تعداد مقالات در سالهای اخیر در منطقه رتبه نخست را دارا ست

در دهه های اخیر حجم پژوهشهای صورت گرفته در رشته مهندسی صنایع به حدی بالا رفته است که یافتن حوزه های کاری جدید در این زمینه نیازمند جست و جوهای گسترده ای در میان انبوهی از مقالات مرتبط است. یکی از اهداف انتشار مقالات مروری شناسایی روندهای پژوهشی و معرفی آنها به پژوهشگران است. تاکنون اغلبمقالات مروری منتشرشده درارتباط با حوزه های پژوهشی مهندسی صنایع بر یک زمینه خاص متمرکز شده اند و مقالات معدودی روندهای پژوهشی را در سطح کلان تر (رشته مهندسی صنایع) بررسی کرده اند.بیشترمقالات مرتبط منتشرشده، تعداد محدودی از مجلات را موردبررسی قرار داده اند. ازاین رو در این مقاله با استفاده از روش جست و جو در منابع و پایگاههای علمی معتبر، سعی شده است که روند تحقیقاتی در این زمینه در سالهای اخیر (ابتدای سال 2012 تا ژانویه سال 2015) تا حدودی مشخص شود. برای دسته بندی بهتر پژوهشها، دو دسته بندی کلی برای طبقه بندی پژوهشهای علمی در نظر گرفته شده است. در انتها نیز روندهای پژوهشی رشته مهندسی صنایع در قالب دسته بندی پیشنهادی، بررسی و تحلیل شده است.نتایج نشانگر حجم بالای مقالات منتشرشده درارتباط با زنجیره تأمین و روند روبه رشد توجه به مدیریت نوآوری در مقالات منتشرشده در رشته مهندسی صنایع است.

همکاری های علمی بین المللی در فرایند بین المللی شدن دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی عاملی مهم و اثرگذار محسوب می شود. شاخص کمّی اندازه گیری این نوع تعاملات، انتشارات علمی بین المللی است. مقالات علمی منتشر شده به صورت بین المللی یکی از مهم ترین شاخص ها در این زمینه است. در این مطالعه انتشارات علمی بین المللی مهندسی صنایع در جهان و ایران با رویکرد رقابت پذیری از طریق شاخص ضریب مکانی با تمرکز  بر انتشارات علمی مهندسی صنایع ایران تحلیل شده است. مبنای داده ای این مطالعه تعداد148240 رکورد اطلاعات کتابشناختی مقالات منتشر شده در 55 نشریه در زمینه مهندسی صنایع و تمرکز ویژه به 3424 مقاله تولید شده توسط محققان ایرانی در 50 سال گذشته با روش پیمایشی   توصیفی بود. نتایج حکایت از آن دارد که تولیدات مهندسی صنایع در دهه های اخیر رشد فزاینده  و جهشی داشته است. در بررسی کشورهای برتر در انتشار مقالات بین المللی در این زمینه کشورهای آمریکا، چین و انگلستان هستند. مقایسه کمّی انتشارات علمی بین المللی کشور ایران با دیگر کشورها در این زمینه نشان می دهد که جایگاه پانزدهم جهان و نخست منطقه را دارد. بررسی مزیت رقابتی انتشارات علمی بین المللی مهندسی صنایع ایران با همکاری دیگر کشورها  با  استفاده از شاخص ضریب مکانی نشان می دهد که از نظر کمّیت و کیفیت در قیاس با کل انتشارات علمی   بین المللی مهندسی صنایع در جهان و کل انتشارات علمی مهندسی در ایران از مزیت رقابتی نسبی نسبتاً بالایی برخوردار است. 

: امروزه پیشرفت و توسعه کشورها در گرو بخش های صنعتی و تولیدی است و پیشتازی این بخش ها مرهون منابع انسانی توانمند است. از طرفی توجه به مقوله کیفیت، عامل مهم و راهبردی پیشرفت در صنعت به شمار می رود و مسئول نظارت و کنترل کیفیت در واحدهای تولید، بر عهده مدیران کنترل کیفیت است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی انتظارات مهارتی مدیران کنترل کیفیت، با توجه به نقش و وظایف آنها در تعالی واحدهای صنعتی و تحلیل برنامه آموزشی رشته مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی در رفع این نیازها با رویکرد آسیب شناسی است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه گردآوری داده های اکتشافی، به صورت کیفی و کمّی است. جهت شناسایی انتظارات مهارتی مدیران کنترل کیفیت، بر اساس شرح وظایف مدیران کنترل کیفیت و مطالعه اسنادی و کتابخانه ای، نیازهای مهارتی به کمک نظرخواهی از خبرگان تبیین و جهت تلفیق نیازهای مهارتی با دروس تخصصی کارشناسی مهندسی صنایع و تعیین اهمیت و میزان پوشش آنها و درک خلأها از تکنیک گسترش مشخصه های کیفی استفاده شده است. نتایج تحلیل نشان می دهد که درس های مدیریت کیفیت و بهره وری، کنترل کیفیت آماری، سامانه های اطلاعات مدیریت، روش های تولید و برنامه ریزی تولید بیشترین تأثیر و دروس طراحی ایجاد صنایع، اقتصاد مهندسی، برنامه ریزی حمل ونقل و تحقیق در عملیات نقش کمتری در تقویت مهارت های مدیران کنترل کیفیت دارند. همچنین خلأهای آموزشی در زمینه های آشنایی با قوانین و مقررات دولتی بخش تولید، مباحث استانداردسازی، پایش مستمر کیفیت محصولات در برنامه آموزشی مهندسی صنایع در دانشگاه ها وجود دارد که نیاز به توجه سیاست گذاران این حوزه دارد.

پیشروی مشاغل به سمت حرفه ای شدن، اهمیت مقابله با تعارض های اخلاقی و اخذ تصمیمات منطبق با اخلاق مهندسی را دوچندان می نماید. پایبندی به اخلاق مهندسی با تعیین عوامل شایستگی حرفه ای و تبعیت از آن ها میسر می شود. از این رو هدف پژوهش حاضر، شناسایی و اولویت بندی مؤلفه های شایستگی حرفه ای مبتنی بر اخلاق مهندسی با رویکرد دلفی فازی به روش آمیخته اکتشافی است. در مرحله نخست شایستگی های حرفه ای مهندسی از ادبیات پژوهش مرتبط و 9 آیین نامه در حوزه اخلاق مهندسی در قالب 14 مؤلفه استخراج گردید. شایستگی های حرفه ای مهندسی صنایع از طریق تحلیل محتوا و مصاحبه با نظر 15 خبره جامعه مهندسین صنایع شناسایی گردید. رویکرد دلفی فازی دومرحله ای جهت دستیابی به توافق گروهی خبرگان استفاده شد. یافته ها نشان داد که میزان اختلاف نظر خبرگان برای تمامی شایستگی های حرفه ای مهندسی صنایع شناسایی شده مطلوب و قابل قبول است. نتایج نشان داد که «ایمنی، سلامت و رفاه جامعه، مدیریت پایدار منابع، مسئولیت پذیری، عرضه خدمات در حد شایستگی خویش، اجتناب از تضاد منافع، صداقت و بی طرف، عدالت و انصاف، تجربه، حفظ و توسعه دانش و مهارت، درک فناوری، اهتمام به یاد گیری و بالندگی، افزایش منزلت حرفه مهندسی، احترام به شخصیت افراد، حمایت از انجمن های حرفه ای» به ترتیب، دارای بالاترین اولویت بوده است. نتایج این پژوهش در تدوین آیین نامه های اخلاقی مهندسین صنایع تأثیرگذار است.

امروزه، با توجه به پیشرفتهای گسترده علوم و فنون توجه به منابع انسانی به عنوان یک سرمایه بسیار با ارزش در سازمانها برای همگان به اثبات رسیده است. در هر سازمان رأس هرم تصمیم گیرنده و پیش برنده سازمان مدیران هستند که در صورت توانمند بودن و داشتن مهارتهای ویژه، نقش مؤثری در موفقیت و پیشرفت سازمان خواهند داشت. در این پژوهش با توجه به تعاریف توانمندسازی و نقش آن در تعالی کارکنان و مدیران، چالشها و مشکلات پیش روی مدیران در بخش صنعت معرفی و در ادامه برنامه درسی مهندسی صنایع و نقش هرکدام از دروس این رشته در رفع نیازهای مدیران صنعتی ارائه شده است. برای تلفیق نیازهای مدیران بخش صنعت و دروس رشته مهندسی صنایع و تعیین اهمیت و میزان پوشش آنها از روش QFD استفاده شد. در نهایت، مشخص شد که درسهای برنامه ریزی تولید، طرح ریزی واحدهای صنعتی، ارزیابی کار و زمان، طراحی ایجاد صنایع و نظامهای پرداخت و حقوق و دستمزد بیشترین تأثیر و دروس تئوری صف، برنامه ریزی حمل و نقل، اصول شبیه سازی و ایمنی و بهداشت صنعتی نقش کمتری را در توانمندسازی مدیران دارند. همچنین، مشخص شد خلأ های آموزشی در زمینه های آشنایی با قوانین(دولتی و بخشهای خصوصی)، دسترسی به تسهیلات بانکی، نوسانات نرخ ارز و موانع ایجاد سرمایه گذاری جدید در برنامه درسی مهندسی صنایع وجود دارد