اخلاق مهندسی

زمینه: با توجه به ارتباط و تاثیر ممتاز معماری در زمینه های مختلف انسانی از قبیل فرهنگ، روانشناسی، جامعه شناسی و غیره رعایت معیارهای اخلاقی در طراحی معماری ضروری است. درعین حال، معماری به عنوان یک حرفه و داشتن جنبه مهندسی باید تابع مقررات اخلاق حرفه ای و مهندسی باشد. اخلاقیات معماری در دو زمینه هنری و فناورانه آن قابل بررسی است.روش کار: روش کار بر مبنای بررسی فلسفه اخلاق و مشترکات اخلاقی بین مکاتب و ارتباط آن با اخلاق حرفهای معماری میباشد. همکاری مشترک بین فیلسوفان اخلاق و معماران به عنوان روش مناسبی برای استخراج اصول اخلاقی معماری پیشنهاد میشود. در نتیجه این همکاری دو نوع ارزشهای اخلاقی جهانی و بومی قابل استخراج میباشد. نقش معمار در رعایت معیارهای توسعه پایدار و احترام به محیط زیست به عنوان ارزشهای بین المللی اخلاق مهندسی معماری تشریح میشود. در این پژوهش، مقایسه آموزش معماری نوین و سنتی و تاثیر آن در اخلاقیات بررسی شده و الگوپذیری از معماری سنتی به عنوان روشی مناسب برای تدوین مقررات اخلاقی حرفه معماری پیشنهاد میشود.نتیجه گیری: نتیجه اینکه به دلیل ماهیت خاص رشته معماری و تاثیر آن در اجتماع، تدوین مقررات اخلاقی حرفه معماری به صورت مستقل از سایر رشته های مهندسی ضروری است. با توجه به اهمیت آموزش در گسترش ارزشها، ادای سوگند نامه معماری برای فارغ التحصیلان و تدوین سرفصل مخصوص درس اخلاق معماری در دانشگاهها پیشنهاد میشود. در این راستا الگوپذیری از اخلاقیات معماری سنتی بسیار کارساز بوده و در نهایت استفاده از اصول اخلاق معماری تدوین شده در بازنگری یا تدوین قوانین معماری برای استفاده کارشناسان حقوقی این رشته مفید خواهد بود.

رفاه و آسایش مادی کنونی بشر، مرهون فعالیت های مهندسی است. مهندسی و فناوری مقولاتی در هم تنیده اند که به سختی می توان بین آن دو مرز شفافی را ترسیم کرد. می توان ادعا نمود که کار یک مهندس در نگاه کلان چیزی جز کاری فناورانه نبوده هر چند همه کارهای فناورانه از جنس کارهای مهندسی نمی باشد. توجه به چشم انداز بیست ساله نظام و افق تمدن نوین اسلامی که مبنای برنامه ریزی کلان همه بخش های کشور است، نشان دهنده اهمیت نقش مهندسان در تحقق این آرمان می باشد. از آنجا که می بایست ایران، کشوری باشد که در سطح منطقه برترین جایگاه را در علم و فناوری کسب کند، بی تردید، بار اصلی آن بر دوش متخصصان و به ویژه مهندسان است. مهندس معمولاً ارتباط کلیدی بین نظریه ها و کاربردهای عملی برقرار می کند. مهندس باید علاوه بر دارا بودن دانش نظری، دارای تفکری سازنده و خلاق باشد. همچنین باید ضمن داشتن مهارت در به دست آوردن نتایج کاربردی و معقول، توانایی هدایت گروه را تا رسیدن به هدف داشته باشد. از یک مهندس، انتظاراتی بسیار فراتر از دانستن مجموعه ای از دانش های بنیادین و فناوری های نوین می رود. الگوی کلی نظام آموزش مهندسی باید در راستای ایجاد مجموعه ای از شایستگیهایی باشد که فهرست آنها در بخش های آتی مطرح می گردد . هر چند رسیدن به همه شایستگی های مطرح شده امری غیر ممکن است ولی حداقل می بایست به مجموعه شایستگی های مورد اشتراک نهادها و مؤسسات معتبر در این حوزه توجه وی ژه ای صورت پذیرد. در ضمن پیش نیاز بسیاری از شایستگی ها در دوره تحصیلات مدرسه ای و حتی قبل از آن باید مهیا گردد.

هدف از انجام مطالعه حاضر، بررسی زیرساخت های فلسفی آموزش اخلاق حرفه ای در دانشکده های مهندسی همراه با معرفی رویکردهای فلسفی مورد توجه و مغفول در این زمینه بوده است. مکاتب فلسفی علاوه بر اینکه به عنوان لنزهایی برای بررسی آموزش اخلاق مهندسی تلقی می شوند، در تنظیم برنامه های آموزشی مهندسی نیز تأثیرگذار بوده و می توانند بین موارد علمی و غیرعلمی تعادل ایجاد کنند تا دانشکده های مهندسی از این طریق بتوانند مهندسینی هم خبره در علم و دانش و هم مزین به اخلاق مهندسی پرورش دهند. با توجه به مطالعات و نتایج مختلف گزارش شده در این زمینه، پژوهش حاضر با هدف گردآوری و مقایسه پژوهش های انجام شده به روش مرور نظام مند، در پایان سال 2021 میلادی انجام گرفت. به همین منظور موتورهای جستجوی Scopus و مگیران با بررسی عبارات  Philosophy” و  Engineering ethics education” در عنوان، کلیدواژه و چکیده مقالات مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج حاصل از بررسی مطالعات نشان دهنده یک زیرساخت فلسفی غالب مورد توجه و هشت زیرساخت فلسفی مغفول است. 76/82% مقالات مدرنیسم را رویکرد غالب اما ناکارآمد دانسته اند و 65/52% مقالات عدم توجه به رویکرد جامع (مشمول) در آموزش اخلاق مهندسی را  مغفول ترین رویکرد معرفی کردند. جایگاه رویکرد پسامدرنیسم، پدیدارشناسی، انسان محور، جامع، مذهبی، مشارکتی، موقعیتی، انتقادی، ساختن گرایی در پرورش مهندسینی اخلاق مدار و حرفه ای در عصر کنونی خالی است. 

اخلاق حرفه ای، مجموعه ای از آیین نامه ها و مقرراتی است که عمل اخلاقی را برای آن حرفه مشخص و خاص تعریف می کند و اخلاق مهندسی به طور عام، کاربرد اصول اخلاقی و استانداردهای حرفه ای است. آیین نامه های اخلاقی باتوجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هر کشوری متفاوت است و اثرگذاری متفاوتی نیز دارد. از آنجا که در ایران آیین نامه های اخلاق مهندسی مدوّنی مطابق با نیازهای قشر مهندسان تدوین نشده و سوگندنامه مهندسی و آیین اخلاق حرفه ای مهندسان مشاور، تنها اسناد اخلاقی موجود شناخته شده در بین قشر مهندسان است، لذا تدوین آیین نامه اخلاقی در حرفه مهندسی به شرط لحاظ کردن شرایط بومی متناسب با ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور امری ضروری به نظر می رسد. به همین سبب در این تحقیق برای تدوین آیین نامه، پس از مطالعه منابع علمی، به مطالعه و بررسی آیین نامه های اخلاق حرفه ای مهندسان کشورهای مختلفی که در این حوزه فعالیت کرده اند، پرداختیم و سپس با مصاحبه و مشاوره با افراد باتجربه متن اولیه پیش نویس آیین نامه اخلاق را دسته بندی کردیم و پیشنهاد دادیم و برای اعتبارسنجی آن، پیش نویس را به صورت پرسش نامه طراحی کردیم و پس از توزیع و جمع آوری پرسش نامه به تحلیل و بررسی نتایج حاصل از پرسش نامه به وسیله نرم افزار SPSS پرداختیم و سرانجام باتوجه به نتایج پرسش نامه موفق به ارائه آیین نامه اخلاق حرفه ای مهندسان در ایران متناسب با شرایط بومی کشور شدیم.

  هدف اصلی این پژوهش واکاوی نقش اعتباربخشی در فرایند تضمین کیفیت در آموزش مهندسی است. اعتباربخشی برنامه های دانشگاهی فرایندی است که مجموعه های حرفه ای به منظور بررسی وجود برخی معیارهای بین المللی در آنها انجام می دهند. این فرایند حفظ و تداوم استانداردها، هماهنگی میان مؤسسات گوناگون علمی و معیارهای یکسان درباره نتایح یادگیری و تربیت دانش آموختگان با استانداردهای بالای مهارتی را تضمین می کند. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی است و پس از بررسی تاریخچه پیدایش برنامه های تضمین کیفیت بیرونی و انواع مختلف آنها، موضوع اعتباربخشی و نقش آن در کیفیت آموزش عالی و به طور ویژه آموزش مهندسی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان دادند که برنامه های تضمین کیفیت، کانون توجه خود را از محتوای برنامه ها به یادگیری دانشجویان و از مقیاسهای برونداد به پیامد تغییر داده اند. همچنین اعتباربخشی بر ارزشهای اساسی نظیر مأموریت، استقلال و آزادی دانشگاهی مؤسسات آموزش عالی مبتنی است و به تضمین کیفیت آستانه ای و بهبود آن منجر می شود و منبعی قابل اعتماد از کیفیت برای دانشجویان و جامعه به شمار می رود. بررسی اعتباربخشی در آموزش مهندسی نیز نشان داد که این فرایند بر استانداردهایی چون معیارهای دانشگاهی و مؤسسه ای و اخلاق مهندسی استوار است. در این میان، معیارهایی مانند دانشجویان، هدفهای آموزشی، بروندادهای مورد انتظار از دانشجویان، بهبود مداوم، برنامه درسی، اعضای هیئت علمی، امکانات و تسهیلات، حمایت مؤسسه ای، رهبری اخلاقی، اخلاق مشهود و رفتار اخلاقی، جایگاه ویژه ای در برنامه های اعتباربخشی و تضمین کیفیت آموزش مهندسی دارند.

اخلاق مهندسی از جمله موضوعاتی است که در سالهای اخیر توجه جامعه مهندسی را به خود معطوف کرده است. مهم ترین چالش در تربیت مهندس در کشور، پرورش ارزشهای انسانی و اخلاقی در دانشجویان مهندسی است. لذا با توجه به اهمیت آموزش اخلاق مهندسی، این مطالعه به بررسی مطالعات و مقالات مرتبط با موضوعات آموزش مهندسی، اخلاق مهندسی و آموزش اخلاق مهندسی که در یک بازه زمانی 20 ساله در مجلات ایران چاپ شده است، پرداخته است تا جایگاه اخلاق در آموزش مهندسی در ایران مشخص گردد. در این مطالعه مجلات فارسی زبان به صورت سیستماتیک بررسی شدند. هدف یافتن، طبقه بندی و تحلیل مقالاتی بود که از ابتدای سال 1375 تا پایان سال 1395 در خصوص آموزش مهندسی، اخلاق مهندسی و آموزش اخلاق مهندسی در این مجلات منتشر شده بودند. بر این اساس ابتدا فهرست مجلاتی که دارای مقاله در این زمینه ها بودند، تهیه شد. سپس به صفحه اختصاصی هر مجله و سایر پایگاههای اطلاعات معتبر نشریات مراجعه شد. در نهایت 46 مجله با 232 مقاله مرتبط با موضوع مورد بررسی یافت و انتخاب شدند. می توان نتیجه گیری نمود که جامعه مهندسی کشور به اهمیت اخلاق در رشته های مهندسی پی برده اند ولی متاسفانه در خصوص روش و کیفیت آموزش اخلاق مهندسی برای دانشجویان رشته مهندسی تحقیق و بررسی زیادی انجام نشده است. بنابراین می توان گفت که آموزش اخلاق در رشته های مهندسی مغفول واقع شده است و لازم است تا مطالعاتی در این خصوص انجام شده و راهکارهایی ارائه گردد.

جوامع برای بقای خود به رعایت و توسعه اخلاق نیاز دارند. تأثیر گسترده مهندسی بر سلامت و رفاه انسان ها و بروز بسیاری از اعمال غیراخلاقی در این حوزه سبب شده است که اخلاق مهندسی به یک اولویت تبدیل شود. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و رتبه بندی مؤلفه های اخلاق مهندسی انجام شد. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه های تهیه شده مبتنی بر روش های تصمیم گیری چندشاخصه (روش آزمایش و ارزیابی تصمیم گیری و روش تحلیل شبکه ای) استفاده شد. پرسشنامه ها را پنج نفر از مدیران سازمان های ارائه دهنده خدمات فنی و مهندسی بوشهر با حداقل پنج سال سابقه مدیریت و حضور در این حرفه تکمیل کردند. داده های جمع آوری شده با نرم افزار سوپر دسیژن (Superdeicision) تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد که مؤلفه های پاسخگویی، پایبندی به ضوابط و قوانین و پایبندی به رفاه عمومی و محیط زیست مهم ترین مؤلفه های اخلاق مهندسی هستند. به طورکلی، می توان بیان کرد که مؤلفه های سازمانی به مراتب نسبت به مؤلفه های حرفه ای و فردی اخلاق نقش مهم تری داشته است.

 تاریخچه فعالیت های مهندسی شامل نمونه های زیادی از توسعه است که بخشی از آن منجر به تخریب محیط زیست شده است. از این رو اخلاق زیست محیطی در آموزش مهندسی جایگاه ویژه ای دارد. مقاله حاضر در زمینه اخلاق مهندسی است که به صورت اختصاصی بر امر آموزش اخلاق زیست محیطی تمرکز دارد. عدم وجود دوره آموزشی مرتبط با اخلاق زیست محیطی در حقیقت یک حلقه مفقوده در آموزش کارشناسان مهندسی است که نیاز به توجه ویژه جهت مرتفع کردن مشکلات آتی دارد. در همین راستا مسئولین باید به فکر ایجاد یک تغییر الگو در عرصه آموزش وپرورش در مهندسی باشند، زیرا این امر به تعامل میان مهندسین و محیط زیست مربوط می شود. در نتیجه آموزش اخلاق زیست محیطی باید به عنوان یک مهارت ضروری در کلیه برنامه های مهندسی در نظر گرفته شود. به این منظور، این مقاله یک برنامه درسی برای دوره اخلاق زیست محیطی را پیشنهاد می دهد.

پیشروی مشاغل به سمت حرفه ای شدن، اهمیت مقابله با تعارض های اخلاقی و اخذ تصمیمات منطبق با اخلاق مهندسی را دوچندان می نماید. پایبندی به اخلاق مهندسی با تعیین عوامل شایستگی حرفه ای و تبعیت از آن ها میسر می شود. از این رو هدف پژوهش حاضر، شناسایی و اولویت بندی مؤلفه های شایستگی حرفه ای مبتنی بر اخلاق مهندسی با رویکرد دلفی فازی به روش آمیخته اکتشافی است. در مرحله نخست شایستگی های حرفه ای مهندسی از ادبیات پژوهش مرتبط و 9 آیین نامه در حوزه اخلاق مهندسی در قالب 14 مؤلفه استخراج گردید. شایستگی های حرفه ای مهندسی صنایع از طریق تحلیل محتوا و مصاحبه با نظر 15 خبره جامعه مهندسین صنایع شناسایی گردید. رویکرد دلفی فازی دومرحله ای جهت دستیابی به توافق گروهی خبرگان استفاده شد. یافته ها نشان داد که میزان اختلاف نظر خبرگان برای تمامی شایستگی های حرفه ای مهندسی صنایع شناسایی شده مطلوب و قابل قبول است. نتایج نشان داد که «ایمنی، سلامت و رفاه جامعه، مدیریت پایدار منابع، مسئولیت پذیری، عرضه خدمات در حد شایستگی خویش، اجتناب از تضاد منافع، صداقت و بی طرف، عدالت و انصاف، تجربه، حفظ و توسعه دانش و مهارت، درک فناوری، اهتمام به یاد گیری و بالندگی، افزایش منزلت حرفه مهندسی، احترام به شخصیت افراد، حمایت از انجمن های حرفه ای» به ترتیب، دارای بالاترین اولویت بوده است. نتایج این پژوهش در تدوین آیین نامه های اخلاقی مهندسین صنایع تأثیرگذار است.

موضوع حقوق محیط زیست و حفاظت از آن ظاهراً موضوعی جدی است که پس از مواجهه انسان دوران صنعت با بروز مشکلات ناشی از استفاده بی رویه از منابع طبیعی و تخلیه انواع آلودگی ها در محیط زیست، مورد توجه متفکران و قانونگذاران و دولت ها قرار گرفته است. متعاقب توجه جهان صنعتی غرب به این موضوعات، ممالک جهان سوم نیز به تدریج به قافله طرفداران حفاظت پیوسته اند. از آنجایی که وضعیت حاضر چیزی جز تجلی عینی اصول حاکم بر جهان بینی مغرب زمین، غفلت از مبانی معنوی علوم مهندسی، بی اعتنایی به اخلاق مهندسی، استفاده بی رویه از منابع طبیعی و تخریب محیط زیست طبیعی نیست، توجه به وضعیت حاضر و شناخت آن و همچنین، توجه به مبانی فرهنگ ایرانی در مورد محیط زیست (که می تواند و باید مور توجه جملگی متخصصان و مهندسان که به هر حال با مواد طبیعی سرو کار دارند و حاصل فعالیت آنها تغییر در محیط زیست است) یکی از مهمترین گامهاست. در واقع، سخن در این است که بدون توجه به جهان بینی و فرهنگ و نحوه نگرش انسان به عالم هستی امکان تبیین، تدوین، ارزیابی و نقد حقوق حفاظت از محیط زیست ممکن نیست. مقاله حاضر که به منظور وضوح مباحث مربوط نگاشته شده است، تجزیه و تحلیل خود را با عناوین زیر مطرح کرده است: مقدمه و کلیات، مقام طبیعت در جهان بینی اسلامی و فرهنگ ایرانی، تفاوت های نگرش به طبیعت، اجمالی از وضعیت امروز و نتیجه گیری و پیشنهادها.

مهندسان در دنیای صنعتی امروز از نظر مسئولیت، تعهد، خدمت و کار در جامعه از جایگاه ویژه ای برخوردارند و اگر همراه با تخصص های فنی و کاربردی، درایت، تفکر، اندیشه به معنی خرد داشته باشند و نیز قانونمندی، عدالت، حفظ منافع همگانی با تکیه بر باورهای انسانی و الهی؛ یعنی اخلاق را در عمل رعایت کنند، مقبولیت آنها ، پیشرفت آنها و ارزش آنها یقیناً در جامعه افزون می شود و در انجام دادن رسالت موفق تر خواهند بود. این نوشته برگرفته از سخنان بزرگان در باره شایستگی خرد و اخلاق است که برای دانش آوزختگان و به خصوص مهندسان در جهان کنونی نگاشته شده است.

در این مقاله پیشینه تاریخی "اخلاق در مهندسی" و ضرورت توجه به اخلاق و استفاده از آیین نامه های اخلاقی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. پس از تعریف پاره ای از مفاهیم اخلاق حرفه ای، الگوهای مسئولیت و مراحل تصمیم سازی در مسائل اخلاقی و چالش های آن تشریح می شود. همچنین، آیین نامه اخلاقی انجمن مهندسان برق و الکترونیک(IEEE) به عنوان نمونه آورده شده است.

 آموزش مهندسان یک سیستم دو بعدی از تعلیم و تربیت است که نادیده گرفتن هر یک به ترتیب، به پرورش نیروی کار بهره وری مادی و معنوی منجر خواهد شد. بعد تربیتی آموزش، مهندس را قادر می سازد تا به بهترین نحو ارتباط بر قرار سازد، استدلال کند و بهترین تصمیمات را با در نظر گرفتن ضوابط اخلاقی و معنوی بگیرد؛ لذا، آموزش و مطالعه اخلاق مهندسی در قالب یک واحد درسی، دانش پژوهان را برای زندگی و آینده حرفه ای آماده خواهد ساخت. نیل به این مهم زمانی ممکن می شود که آموزش بر مبنای الگویی صحیح و منظم صورت گیرد. در مقاله حاضر الگویی سازمان یافته به منظور آموزش مؤثر اخلاق مهندسی و حرفه ای ارائه شده است. این الگو متشکل از چهار بخش: اهداف، سرفصلها، نحوه تدریس و نتایج مورد انتظار است که در چهار سطح تنظیم شده است. بخشهای چهارگانه یاد شده با ارتقای سطوح تدریس تغییر می کند و از مبانی اولیه و آشنایی با وظایف مهندسان به ارزیابیها و انتقادات اخلاقی تکامل می یابد.

 مهم ترین چالش در تربیت مهندس در کشور پرورش ارزشهای انسانی و اخلاق مهندسی در دانشجویان مهندسی است. اگر م یخواهیم به عن وان یک کشور کهن در جه ان سرافراز باشیم و حتی ادامه حیات بدهیم، راهی جز آموزش و پرورش اخلاق در جامعه نداریم. لازم است اصول اخلاقیِ مهندسی را در دانشکده های مهندسی آموزش و مهم تر از آن اینکه این اصول را در دانشجویان مهندسی پرورش دهیم. الگوی اخلاقی بودن استادان مهندسی بهترین روش برای پرورش اخلاق مهندسی در این جوانان است. همان طور که معلم ان اخلاقمند بهترین الگ و برای پرورش اخلاق در دانش آموزان هستند، مهندسان اخلاقمند بهترین الگو برای پرورش اخلاق در همکاران خود در صنایع و مؤسسات خدمات مهندسی اند و استادان مهندسیِ هر چه بیشتر اخلاقمند بهترین الگ و برای پرورش اخلاق در دانشجویان مهندسی هستند. ما استادان مهندسی میتوانیم با مراعات اخلاق در آموزش و پژوهش در حرفه خود برای جوانانی که چند سال از بهترین سالهای عمر خود را با ما می گذرانند، الگوهای اخلاقی بسیار خوبی باشیم. ما می توانیم امیدوار باشیم که آنان نیز به عنوان مهندسان اخلاقمند الگوهایی برای همکاران خود در مؤسسات تولیدی و خدماتی کشور باشند. با این اقدامات م ی توانیم امیدوار باشیم تا در جه ان اعتلای اخلاق ی و در نتیجه آن اعتلای علم ی، اجتماعی، اقتص ادی، سیاسی، فرهنگی و صنعتی یابیم. در این مقاله پیش نویس یک منشور اخلاقیِ استادان مهندسی پیشنهاد شده است تا اعضای هیئت علمی هر یک از دانشکده های مهندسی کشور بتوانند با توجه به آن و استفاده احتمالی از آن برای خود یک منشور اخلاقی تدوین کنند و با امضای آن خود را نسبت به اجرای مفاد آن متعهد سازند.

 بار اصلی پیشرفت اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی مردم، بر دوش متخصصان و به خصوص مهندسان است. از یک مهندس انتظاراتی بسیار فراتر از دانستن مجموعه ای از دانشهای بنیادین و فناوریهای نوین است و الگوی کلی نظام آموزش مهندسی باید در خصوص ایجاد مجموعه ای از شایستگیهایی باشد که فهرست آنها به صورت متنوع در متون مرتبط و اسناد بین المللی یافت می شود. هر چند رسیدن به همه شایستگیهای مطرح شده امری نا ممکن می نماید، ولی حداقل باید به مجموعه شایستگیهای مورد اشتراک نهادها و مؤسسات معتبر در این حوزه توجه وی ژه ای صورت پذیرد. اجتماع این ویژگیها در یک فرد او را به جایگاه مهندس شایسته نزدیک می سازد. این ترکیب از شایستگیها، الگوی شایستگی مهندسان را شکل می دهد. هر چند مهندسان در سازمانهای مختلف مسئولیتهای بسیار متفاوت و بعضاً غیر همسنخ را بر عهده می گیرند، ولی جوهره مشترک این مسئولیتها این امکان را فراهم می آورد که برای عموم مهندسان، فارغ از رشته تحصیلی و رسته شغلی آنها، الگوی شایستگی مهندسان تدوین شود. این الگو ابتدا از یک فرایند پژوهش کیفی به روش دلفی حاصل شد و سپس، در یک نظر سنجی از خبرگان این حوزه، مورد تأیید کلی قرار گرفت و در نهایت، در یک پژوهش پیمایشی ارزیابی شد و از این طریق، الگوی نهایی که مشتمل بر 4 شایستگی کلان، 7 شایستگی اصلی و 28 شایستگی فرعی است، به دست آمد. چهار شایستگی کلان عبارت اند از: انگیزه متعالی، تخصص علمی، توانمندی عملی و اهتمام به رشد و بالندگی. هفت شایستگی اصلی یک مهندس شایسته عبارت است از: انگیزه متعالی در ارائه خدمت مهندسی، توانایی حل خلاق و نظام مند مسئله های مهندسی، تسلط بر حجم وسیعی از دانش پایه و مهندسی، مهارت در یکی از عرصه های کاربرد مهندسی، مهارت در انجام دادن کار گروهی در ضمن تعهد فردی، اهتمام به یادگیری مادام العمر و در نهایت، اهتمام به یاددهی خودانگیخته. در ضمن در فهرست شایستگیهای نهایی، بر خلاف معمول، عنوان " اخلاق مهندسی" وجود ندارد و در عوض، متعالی بودن انگیزه یک مهندس، آنچه از یک مهندس اخلاقمند مورد توقع است، را تأمین می کند.

 به دلیل گسترش و توسعه صنعت و فناوری، تصمیمات یک مهندس می تواند به طور مستقیم بر زندگی روزمره انسانها اثر بگذارد. از آنجا که مشاغل به سمت حرفه ای شدن پیش می روند، مقابله با تعارضهای اخلاقی و گرفتن تصمیمات منطبق با اخلاق مهندسی در حرفه ای بودن یک مهندس بسیار مهم است. مهندسان معمولاً به صورت گروهی با مهندسان دیگر یا وابسته به سازمانها یا شرکتها کار می کنند و کمتر به صورت فردی فعالیت دارند؛ به همین دلیل، باید از یک سری قواعد و قوانین سازمانی پیروی کنند که پایبندی به اخلاق سازمانی را برای مهندسان لازم می کند. پایبندی و تعهد به اخلاق حرفه ای و سازمانی افراد نسبت به یکدیگر تفاوت دارد و به همین دلیل است که با وجود برخی قوانین و مقررات حرفه ای یکسان در یک رشته، آثار و تبعات عملکرد حرفه ای یا سازمانی مجریان در جوامع مختلف تفاوت دارد؛ یعنی با وجود آنکه الگوی عمل مهندسان یکسان است، ولی بسته به نوع تفکرات و پایبندی یک فرد به ارزشها و مبانی اخلاقی عملکرد و نتایج مهندسان تفاوت پیدا می کند و اختلاف در اصول و مبانی اخلاقی و تربیتی افراد در عملکرد حرفه ای و سازمانی آنان تأثیر می گذارد، به طوری که نمی توان منکر باورهای عقیدتی و اجتماعی و سازمانی یک مهندس در عملکرد نهایی وی بود. بنابراین، علاوه بر اخلاق حرفه ای و اخلاق سازمانی، مبانی اخلاق که در مذهب، فلسفه، فرهنگ بومی، سنت، خانواده و ملیت ریشه دارد، در اخلاق مهندسی تاثیر مستقیم دارد و از ارکان آن محسوب می شود.

هدف: این پژوهش با هدف تعیین اثر عناصر برنامه درسی پنهان بر مولفه های اخلاق حرفه ای دانشجویان تحصیلات تکمیلی مهندسی انجام شده است.روش پژوهش: روش این پژوهش از نوع همبستگی بوده و جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان مقطع دکتری دانشکده های مهندسی دانشگاه شهید بهشتی در سال 1400 به تعداد321  نفر بود. از این جامعه به روش نمونه گیری تصادفی کوکران تعداد 176 نفر نمونه در نظر گرفته شد. داده های پژوهش از طریق پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری گردید. تجزیه تحلیل آماری با استفاده از نرم افزار SPSS-26 انجام گرفت. داده ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه و تحلیل مسیر تحلیل شدند.یافته ها: نتایج مطالعه نشان دهنده رابطه مثبت و معنی دار(0.01>p) بین عناصر برنامه درسی پنهان (شامل آموزشگر، شرکای یادگیری، میدان عمل و سیستم آموزشی) و بعد مسئولیت پذیری اخلاق مهندسی  بوده، همچنین میان تمامی مؤلفه های برنامه درسی پنهان بجز شرکای یادگیری با اخلاق مهندسی رابطه مثبت و معنی داری(0.01>p) وجود دارد و سهم آموزشگر و میدان عمل در پیشبینی میزان اخلاق مهندسی دانشجویان معنی دار است.نتیجه گیری: توجه به این عناصر و مولفه ها می تواند امکان بهبود برنامه درسی پنهان اخلاق مهندسی را فراهم سازد و سهم به سزایی در ارتقای اخلاق حرفه ای دانشجویان مهندسی ایفا کند؛ لذا متولیان آموزش در سطح آموزش عالی مهندسی با برنامه درسی پنهان آگاهانه نقش مهمی می توانند داشته باشند. پژوهش های بیشتر در زمینه برنامه های درسی مهندسی، آینده ای روشن برای این حرفه و جامعه خواهد ساخت.