دانشگاه پژوهی

امروز رشد انتظارات از دانشگاهها منجر به شکل گیری دانشگاه هایی شده است که بطور مستمر با محیط پیرامون خود در ارتباط می باشند و سعی می کنند تا انتظارات ذینفعان خود را درک و پاسخ دهند. در راستای شکل گیری این روند، مفهوم دانشگاه پژوهی به عنوان فرایند که ضمن توجه به محیط بیرون، امکان بهبود های درون ی را فراهم می سازد، پدید آمده است. یکی از بهبودهای درون محیطی دانشگاهی می تواند در برنامه درسی نظام آموزش عالی اتفاق بیافتد. در این پژوهش تلاش گردید تا ذهنیت متخصصان برنامه درسی با توجه به تجربیات مختلف آنها درباره دانشگاه پژوهی و ارتباط آن با برنامه درسی در نظام آموزش عالی مورد شناسایی قرار گیرد. برای این منظور از روش کیو استفاده شد. داده های پژوهش از 20 متخصص جمع آوری و براساس روش کیو مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد که متخصصان برنامه درسی با سه رویکرد متفاوت به ارتباط میان دانشگاه پژوهی و برنامه درسی در نظام آموزش عالی نگاه می کنند. در نگاه اول، متخصصان دانشگاه پژوهی را عاملی برای ایجاد مسائل جدید برای برنامه درسی ذکر می کنند. در نگاه دوم، معتقدند که دانشگاه پژوهی می تواند راهبردها و چشم اندازهای برنامه درسی را تحت تاثیر قرار دهد و در نگاه سوم، اعتقاد بر این است که دانشگاه پژوهی موجب تسهیل بکارگیری دانش می شود و می تواند برنامه درسی را به سمت کاربرد بیشتر سوق دهد.

هدف: هدف مطالعه پیش رو، شناسایی و تحلیل مؤلفه های مؤثر و ارائه الگوی تحقق دانشگاه پژوهی در دانشگاه اسلامی بوده است.روش : در این پژوهش به واسطه ماهیت و هدف آن، از روش ترکیبی از نوع اکتشافی، بر مبنای طرح تدوین ابزار در دو بخش کیفی و کمّی استفاده شده است. در بخش کیفی، از نظریه داده بنیاد و از طریق مطالعه مبانی نظری، تحقیقات پیشین، مستندات مربوط و مصاحبه نیمه ساختمند با 12 نفر از صاحب نظران این حوزه در داخل و خارج از دانشگاه، با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و به شیوه گلوله برفی بهره گرفته شد.یافته ها : ابتدا 47 مؤلفه از طریق فرایند کدگذاری باز، شناسایی و سپس، کدهای اولیه بر اساس وجوه تمایز و تشابه و از طریق فرایند کدگذاری محوری و انتخابی، در قالب شش مؤلفه اصلی(فرهنگ دانشگاهی، مدیریتی ساختاری، علمی حرفه ای، مالی اعتباری، قانونی حقوقی و فنّاوری اطلاعات) مفهوم سازی و الگوی مؤلفه های مؤثر بر تحقق دانشگاه پژوهی در دانشگاه اسلامی، تبیین شد. در بخش کمّی، مؤلفه های اصلی، زیرمؤلفه های شناسایی شده و الگوی تدوین شده، از طریق بررسی دیدگاه 225 نفر از اعضای هیئت علمی و مدیران و کارشناسان دانشگاه علامه طباطبایی، با بهره گیری از روشهای تحلیل عاملی تأییدی و معادلات ساختاری، اعتباریابی و تأیید شد.نتیجه گیری : یافته های پژوهش حاضر، بیانگر تأیید مؤلفه های اصلی و زیرمؤلفه های شناسایی شده و همچنین الگوی مؤلفه های مؤثر بر تحقق دانشگاه پژوهی در دانشگاه اسلامی است. همچنین، بررسی برازندگی مدل با بهره گیری از تحلیل عاملی تأییدی، نشانگر برازش مطلوب الگوی تدوین شده است.

مقدمه: دانشگاه ها در مسیر بقا، توسعه و تعالی، ناگزیر از هماهنگی مستمر با تحولات محیطی پیچیده، مبهم و متلاطم می باشند که این امر جز از طریق مدیریت، برنامه ریزی و تصمیم گیری علمی، پژوهش محور و مبتنی بر اطلاعات دقیق، به روز وکارامد محقق نخواهدگردید. هدف این پژوهش، طراحی و روانسنجی ابزار ارزیابی کارکردهای دانشگاه پژوهی بوده است. روش: این پژوهش ترکیبی درسال 1397درجامعه پژوهش اعضای هیأت علمی و مدیران دانشگاه صنعتی نوشیروانی انجام گرفت. ابزار اولیه از طریق مطالعه گسترده مبانی نظری، تحقیقات پیشین مقالات مرتبط،کارکردهای دانشگاه پژوهی دانشگاه های برتر، با70 گویه طراحی شد که دردو مرحله دلفی (10نفر)به 58 گویه تقلیل یافت. روایی صوری و محتوایی کمی و کیفی بررسی و پایایی آن به روش آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی تعیین شد. نهایتاً از تحلیل عامل تأییدی ابزار مذکور با استفاده از نرم افزار Smart pls3 موردتایید قرار گرفت. یافته ها: پس از طی مراحل تعیین روایی و پایایی، پرسشنامه ای با 6 بعد و37 گویه طراحی شد. مقدار شاخص روایی محتوایی همه گویه ها بالای 7/0به دست آمد. در بررسی روایی سازه، مقدار بار عاملی تمام گویه ها، مقادیر مناسبی عمدتا بالاتر از 7/0،پایایی هر دو ملاک(آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی)تمام ابعاد بالای 7/0، میانگین واریانس استخراج شده( (AVE در همه ابعاد بیشتر از 5/0 را نشان داد. نتیجه گیری : ابزار طراحی شده اعتبار و پایایی خوبی دارد و می توان از آن به عنوان ابزاری مناسب جهت ارزیابی کارکردهای دانشگاه پژوهی در دانشگاه ها استفاده نمود.

پژوهش حاضر باهدف تبیین وضعیت موجود و مطلوب کارکردهای مشابه با کارکرد دانشگاه پژوهی در دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل انجام شد. این پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری شامل 70 نفر از خبرگان دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل بودند که تعداد 60 نفر با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. ابزار مورداستفاده در این پژوهش، پرسشنامه استاندارد سنجش کارکردهای دانشگاه پژوهی مشتمل بر 37 جفت پرسش متناظر بوده است که بر پایه مقیاس پنج درجه ای لیکرت طراحی شد. جهت تحلیل داده ها از آزمون های ویلکاکسون، همبستگی اسپیرمن استفاده شده است. یافته ها نشان داد که در همه ی ابعاد و گویه های دانشگاه پژوهی شکاف وجود دارد. در ابعاد، به ترتیب از بیشترین تا کمترین شکاف مربوط به تحلیل سیاست ها، مرجعیت اطلاعات، پاسخگویی، ارزشیابی، پژوهشگری و تصمیم سازی، ارتباطات و  از میان گویه ها، بیشترین شکاف مربوط به گویه ارزیابی میزان و روند موفقیت فارغ التحصیلان در کاریابی و کارآفرینی از بعد ارزشیابی و کمترین شکاف مربوط به گویه ارتباط با دانشگاه ها و مؤسسات بین المللی از بعد ارتباطات بوده است. بین شکاف تمامی ابعاد، همبستگی مثبت مشاهده شده است. وضعیت موجود کارکردهای دانشگاه پژوهی ازنظر خبرگان دانشگاه صنعتی نوشیروانی برآورده کننده انتظارات نیست. با توجه به تأثیرات و برهم کنش شکاف ها بر یکدیگر، اتخاذ رویکرد تصمیم گیری چندوجهی جهت مدیریت و کاهش و رفع فاصله های موجود، اجتناب ناپذیر است. در این راستای ایجاد دفتر دانشگاه پژوهی می تواند راهکار مناسبی در جهت تحقق اهداف باشد.

هدف از این پژوهش بررسی تحلیلی نوشته های علمی صاحب نظران آموزش عالی در شناسایی و مفهوم سازی ابعاد و مؤلفه های دانشگاه پژوهی و ارائه یک الگوی تلفیقی مبتنی بر رویکرد کارکردی است. دانشگاه پژوهی مجموعه فعالیت هایی است که به منظور پشتیبانی از سیاست گذاری و برنامه ریزی توسعه دانشگاهی با مرکزیت یک واحد رسمی در نظر گرفته می شود. در این پژوهش از طریق طبقه بندی تحلیلی محتوای اسناد و مدارک، به شناسایی و استخراج سازه های دانشگاه پژوهی پرداخته شد. مفاهیم استخراج شده از متون در سه مرحله کدگذاری بازاولیه، کدگذاری باز ثانوی و کدگذاری محوری طبقه بندی و تحلیل گردید. نمونه های مورد مطالعه مشتمل بر 58 مقاله بود؛ شامل 52 نمونه از مقالات مرتبط خارج کشور که در سال های 1980 تا 2015 به چاپ رسیده است و 6 نمونه از مقالات مرتبط به چاپ رسیده در مجلات داخل کشور. یافته ها حاکی از وجود چهار مقوله محوری، شامل مرجعیت اطلاعات، سیاست پژوهی، تصمیم سازی و پاسخگویی و دوازده مقوله فرعی است. براساس یافته های حاصل از این پژوهش، الگوی تلفیقی دانشگاه پژوهی توسعه داده شد. این الگو می تواند چهارچوب کلی راهنمای تفکر و اقدام در شکل گیری دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور باشد.

مطالعه حاضردر راستای شناسایی الزامات تحقق دانشگاه پژوهی در دانشگاه های تهران انجام شده است. در این زمینه، ابتدا الزامات فوق از طریق مطالعه گسترده مبانی نظری و پیشینه تحقیق در دو گروه درون و برون دانشگاهی شناسایی شده و سپس با بهره گیری از روش دلفی دو مرحله ای، به تأیید 48 نفر از خبرگان این حوزه رسیده است. پس از آن، به منظور تأیید نهایی 9 الزام درون دانشگاهی و 5 الزام برون دانشگاهی شناسایی و تأیید شده در مرحله نخست، دیدگاه های 121 نفر از مدیران حوزه های آموزش، پژوهش و اداری- مالی دانشگاه های دولتی شهر تهران با بهره گیری از پرسشنامه محقق ساخته، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که به استثنای الزام سیاسی که در مرحله اول روش دلفی حذف گردیده، سایر الزامات، مورد تأیید اعضای نمونه قرار گرفته است. همچنین، مدیران دانشگاه های مورد مطالعه، میزان موفقیت دانشگاه خود در دستیابی به این الزامات را در تمامی موارد- به جز دانشگاه شهیدبهشتی و خواجه نصیر در الزامات درون دانشگاهی و دانشگاه شهیدبهشتی و امیرکبیر در الزامات برون دانشگاهی- پایین تر از حد متوسط ارزیابی نموده اند. در نهایت، مجموعه راهکارهای پیشنهادی به منظور تحقق این الزامات در دانشگاه های کشور شناسایی گردیده است.

این پژوهش مبتنی بر روش کیفی واز نوع مقایسه تطبیقی است .هدف این پژوهش بررسی مقایسه ای کارکرد دفاتر دانشگاه پژوهی دانشگاه های منتخب، باالگوی "ولکواین"(2008) و ارائه ماتریس ابعاد دانشگاه پژوهی است. برای تحقق هدف پژوهش، با توجه به جوان بودن مفهوم دانشگاه پژوهی در نظام آموزش عالی کشور، ضمن ارائه خلاصه ای از رویکردهای علمی دانشگاه پژوهی، ابتدا مضامین مشابه ابعاد 18گانه فعالیت های دانشگاه پژوهی الگوی ولکواین در اسناد دفاتر دانشگاه پژوهی مورد شناسایی وتوصیف قرار گرفت و سپس، وجوه افتراقی اسناد دفاتر دانشگاه پژوهی دانشگاه های مورد مطالعه بررسی شد. اسناد مربوط به دفاتر دانشگاه پژوهی، از طریق وبگاه های دانشگاه های مورد مطالعه (در سال 2015)، گردآوری و تجزیه و تحلیل شده است. دانشگاه های مورد مطالعه شامل شانزده دانشگاه است که بر اساس طبقه بندی انجمن دانشگاه پژوهی (AIR[1]) به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شده است. یافته ها نشان داد به طور میانگین کارکرد دفاتر دانشگاه پژوهی دانشگاه های مورد مطالعه با 54% از فعالیت های الگوی ولکواین شباهت دارند. در بررسی وجوه افتراقی شش وجه دیگر از ابعاد فعالیت های دانشگاه پژوهی شناسایی شد. شش وجه جدید از ابعاد فعالیت های دانشگاه پژوهی با تجمیع ابعاد 18 گانه فعالیت دانشگاه پژوهی درقالب پنج کارکرد اصلی سازماندهی شد. کارکردهای اصلی تعریف شده در این پژوهش شامل: پاسخگویی، پژوهشگری و تصمیم سازی، تحلیل گری سیاست ها، ارزشیابی، مرجعیت اطلاعات است. در نهایت با توجه به یافته های حاصل از این پژوهش ماتریس ابعاد دانشگاه پژوهی ترسیم شد. در ماتریس ارائه شده 24 وجه از فعالیت های دانشگاه پژوهی در پیوستار اهداف، از بهبود تا توسعه و در پیوستار سازمانی مشتمل بر پنج کارکرد اصلی (مرجعیت اطلاعات، تحلیلگری سیاست ها، پژوهشگری و تصمیم سازی، ارزشیابی و پاسخگویی) توصیف شده است. این نتیجه می تواند، راهنمای تفکر و اقدام برای ایجاد و توسعه نهاد دانشگاه پژوهی در دانشگاه های کشور باشد.