پدافند غیرعامل

مکان یابی تاسیساتی که بر اساس مطالعات آمایش سرزمینی و دفاعی انجام گیرد، می تواند به صورت طبیعی نقش بسزایی در پدافند غیرعامل ایفا نماید. در واقع استفاده بهینه از پتانسیل های منطقه ای و طبیعی می تواند تاثیر بسزایی در کاهش خطرات ناشی از انواع تهدیدات به همراه داشته باشد. مکان یابی یک فرآیند پیچیده بوده که در آن طیف وسیعی از فاکتورها و معیارها جهت تعیین مکان مناسب برای یک کاربرد خاص لحاظ می گردد. در گذشته ماهیت مکان یابی اغلب براساس دو معیار فنی و اقتصادی شکل می گرفت و امروزه با توجه به گسترش علوم و افزایش حساسیت ها به ویژه در زمینه عوامل زیست محیطی، برای مکان یابی انواع تاسیسات می بایست صدها عامل مختلف به طور همزمان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. این پژوهش با هدف تعیین مناطق امن با ملاحظات پدافند غیر عامل انجام شده است و پس از مطالعه ویژگیهای طبیعی و انسانی منطقه مورد مطالعه، عوامل موثر در مکان یابی مناطق امن مشخص شد، سپس معیارهای موثر با روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مقایسه و وزن دهی شد و با استفاده از (GIS) طبقات و حریم معیارها در منطقه انجام و در نهایت با تلفیق لایه ها مناطق با وضعیت کاملاً مناسب تا کاملاً نامناسب مشخص شدند. بر اساس ماتریس های مقایسه ای (AHP) عامل طبیعی فاصله از گسلها دارای بیشترین وزن و فاصله از مناطق مسکونی پس از آن قرار می گیرد. همچنین نقشه تلفیقی نشان می دهد که منطقه پایکوهی در نزدیکی جاده ها و خطوط ارتباطی مناسبترین مناطق برای احداث مناطق امن هستند.

شبکه جهانی اینترنت، فضای مجازی و توسعه فناوری اطلاعات با تمامی امکانات و کاربردها، خدمت رسانی و جذابیت های آن، همانند سایر فناوری ها دارای مشکلات، معضلات، سوء رفتار و ناهنجاری های خاص خود می باشد. این فضا هویت نامشخص و پیوسته متحولی را می آفریند و بیشترین تأثیر آن برای نسلی است که در مقایسه با نسل قبل با محرک های فراوانی مواجه است. عدم آگاهی کامل کاربران فناوری اطلاعات باعث بروز مشکلات و عواقب ناشی از نا آگاهی ها و ایجاد مشکلات هویتی و اجتماعی در کودکان و سوء استفاده های سودجویانه توسط برخی افراد شیاد از آن ها خواهد شد. همچنین غفلت کارشناسان و مسئولین در آموزش و بی توجهی به تهدیدات فضای مجازی باعث انحراف و اغفال کاربران این فناوری خواهد شد. دنیای سایبر این امکان را برای سودجویان و شیادان فراهم می سازد تا با ارسال و دریافت سریع اطلاعات شخصی افراد و با پردازش دقیق این اطلاعات توسط کامپیوتر های مدرن، نسبت به امنیت اجتماعی و سلامت روحی و روانی و حتی جسمی کاربران در فضای مجازی اقدام نمایند.

زمینه: نیروی انتظامی تنها سازمان تأمین کننده نظم و حفظ و حراست از سازمان و جامعه در مقابله با تهدیدهای فوق است. رویکرد پیشگیرانه و پدافندی در اولویت تدابیر ناجا در کاهش جرائم و تهدیدهای خارجی و تأمین امنیت پایدار قرار دارد. فناوری نوین اطلاعات جغرافیایی (GIS) با تغییر تاکتیک ها و تکنیک ها و رویه ها منجر به افزایش ظرفیت های فرماندهی و کنترل نیروهای عملیاتی و ارتقای مدیریت انتظامی می شود، به طوری که استفاده موثر از برتری اطلاعاتی در درگیری انتظامی و کشف جرائم و رفع بحران، هدف از ارائه این مقاله بررسی قابلیت های سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS در افزایش توانمندی اجرای مأموریت های پدافند غیرعامل ناجا می باشد. روش تحقیق: این پژوهش از نوع کاربردی بوده که از روش اسنادی استفاده شده است و اطلاعات ارائه شده در این تحقیق کتابخانه ای می باشند. نتیجه گیری: یک محیط فعال و پویا را برای فرمانده پلیس ایجاد می کند تا به کمک آن اصول عملیاتی و مانورهای رزمی و راهبردهای ابتکاری را اجرا کند و یک پلیس می بایست برای دست یافتن به اثر بخشی مطلوب عملیاتی که یک بانک GIS در حوزه فعالیت های پدافند غیر عامل از سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS که یک بانک اطلاعاتی هوشمند می باشد، برای جمع آوری اطلاعات استفاده نماید و گام موثر در برخورد با حوادث و وقایع احتمالی، استفاده از ابزارهای جدید در فعالیت های مدیریت انتظامی و ایمنی می باشد که با شناخت دقیق از محیط، اطلاعات لازم را از محل های بحران زا در اختیار تمام سطوح تصمیم گیری مدیریت قرار گیرد.

امروزه رسانه ها و شبکه های ماهواره ای به عنوان ابزار قدرتمند تهاجم فرهنگی و غلبه بر افکار عمومی یک ملت و کشور محسوب می شود که شناخت اهداف امنیتی این پدیده نوظهور و روش-های دفاعی و پدافندی آن یکی از اصول اولیه و مهم پدافند غیرعامل در حوزه جنگ نرم و رسانه است. مدتی است که شبکه های ماهواره ای فارسی زبان با تمام تلاش خود سعی دارند ضمن تغییر فرهنگ و اعتقادات جامعه، به ایجاد اختلافات قومی و مذهبی در مناطق مرزی نیز دامن بزنند. روش تحقیق: با مطالعه منابع موجود به روش اسنادی و کتابخانه ای و همچنین به روش مطالعات کتابخانه ای، پدافند غیرعامل در کشور در حوزه رسانه و شبکه های ماهواره ای در مناطق مرزی بررسی و مورد پژوهش قرار گرفته است. یافته ها: در چند سال اخیر تعداد شبکه های ماهواره ای فارسی زبان افزایش قابل ملاحظه ای داشته و با پخش برنامه های هدفمند از سوی دشمنان، آداب و رسوم، سنن و اعتقادات جامعه فارسی زبان ایران و خصوصاً نسل جوان جامعه دچار تغییرات و دگرگونی شده است. بنابراین با فرهنگ سازی و همکاری مردمی با نهادهای امنیتی، انتظامی و نظامی می توان از آسیب ها و پیامدهای منفی رسانه ها و شبکه های ماهواره ای کاست. نتیجه گیری: یکی از راهکارهای مقابله با برنامه های ماهواره ای فارسی زبان و اصول دفاعی و پدافند غیرعامل در حوزه فضای مجازی کشور، جلب اعتماد عمومی به رسانه های داخلی و غنی سازی برنامه ها و هدفمندسازی در خصوص جذب مخاطب توسط رسانه های داخلی است.

جنگ نرم اصطلاح جدیدی است که در مقابل جنگ های متداول پیشین به کار می رود. در جنگ نرم، با توسل بر ابزارها و شیوه های مختلف و نوین از جمله با راه اندازی جنگ نرم، سعی می-شود پیروزی بر حریف، بدون لشگر کشی و خونریزی، تحقق یابد. دشمنان جمهوری اسلامی ایران، از ابتدای پیروزی انقلاب درصدد براندازی نظام نوپای اسلامی برآمده و تمام شیوه های سخت و نرم راآزموده اند. یکی از این شیوه ها ایجاد بدبینی و جدایی بین ارکان نظام و مردم می باشد. جوامع منظم در کلیه دوران ها برای اجرای قوانین و مقررات و جلوگیری از تقابل با این قوانین و برای تسلیم متخلفان به دستگاه قضایی مامورانی در اختیار داشته اند، بنابراین این موضوع پلیس و وجود نیرویی برای حفظ و امنیت مسئله تازه ای نیست. اما در هر دوره این نیرو تکامل بیشتری پیدا کرده تا در نهایت به پلیس امروز با تمامی خصوصیات ویژه خود تبدیل شده است. شاخص ترین این خصوصیات تماس مداوم و برخورد و تعامل و ارتباط دوسویه با مردم از مهم ترین دغدغه های هر سازمانی و تشکیلاتی است که این خود به دلیل نقش بنیادین و بی بدیل نیروی-انسانی به عنوان عامل راهبردی و کلیدی در ساختار هر سازمان و برای به انجام رسانیدن بهینه ماموریت های محوله و توفیق درنیل به اهداف مورد نظر و از پیش تعیین شده می باشد. عملکرد غیر اصولی نیروی انتظامی که با هدف ایجاد نظم و امنیت تاسیس گردیده است، می تواند به عنوان ابزار تبلیغاتی در راه اندازی جنگ نرم مورد بهره برداری قرار گیرد. رفتار پلیس و چگونگی برخورد او با مراجعه کنندگان تاثیر عمیقی بر نگرش افراد به سازمان پلیس و کارکنان آن دارد. میلتن برگر رفتار را چندیی می داند که افراد انجام می دهند یا بیان می کنند. به اعتقاد وی چون رفتار، اعمال هر فرد را در بر می گیرد، یک ویژگی یک ویژگی پویاست. بنابراین چون کارکنان پلیس به طور مداوم با مردم تماس داشته و در مرکز ثقل نگاه افراد قرار دارند، سازمان باید به طور مداوم رفتار و عملکرد خود را تحت کنترل داشته و با آسیب شناسی رفتار و حذف ناهنجاری ها در جلب اعتمادعمومی کوشا باشد. اعتماد و جلب اعتماد از جمله مفاهیم بنیادی است که به واسطه تحولات جهان مدرن، لزوم توجه به آن بیشتر شده است. اعتماد، اطمینان به قابلیت یک شخص یا سیستم است که بیانگر پاکدامنی، ایمان به مردم، آرامش و نقش های بر عهده گرفته شده از سوی کنشگران اجتماعی است. مسئولان و دست اندرکاران سازمان ضمن هوشیاری، آگاه سازی کارکنان، باید اقدامات مقابله ای و آفندی در این زمینه را نیز به کار گیرند. در این مقاله با مرور بر نظریات و دیدگاه های مختلف، ترفندها و شگردهای دشمنان نظام در حوزه جنگ نرم شناسایی و راهکارهای لازم در خصوص مقابله با آن بررسی گردیده است.

امروزه مفهوم توسعه ی پایدار شامل فرایندی است که ارتقای شاخص های مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی-زیست محیطی و فناوری با تأکید بر رویکرد آینده نگری را موجب می گردد. از طرفی پیش نیاز دست یابی به توسعه ی پایدار یک منطقه و آسایش شهروندان تحقق شاخص های امنیت می باشد که در این راستا رویکرد پدافند غیرعامل به عنوان یکی از مهمترین الگوهای دست یابی به امنیت و به تبع آن تحقق توسعه ی پایدار محسوب می گردد. با توجه به اهمیت امنیت و نقش آن در توسعه ی پایدار، هدف از تحقیق حاضر ظرفیت سنجی توسعه ی پایدار منطقه ی لواسانات بر اساس معیارهای پدافند غیرعامل می باشد. روش تحقیق مطالعه ی حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی بوده که به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از مدل تحلیل عاملی Q و آزمون آماری T تک نمونه ای استفاده شده است. جامعه ی آماری تحقیق نیز شامل مسئولان، مدیران و کارشناسان حوزه ی پدافند غیرعامل منطقه ی لواسانات و ساکنان این منطقه می باشد که حجم نمونه ی گروه اول 100 نفر بر اساس روش دلفی و حجم نمونه ی ساکنان 384 نفر بر اساس روش کوکران تعیین شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که منطقه ی مورد مطالعه از منظر توسعه ی پایدار بر مبنای رویکرد پدافند غیرعامل دارای کاستی های اساسی در ابعاد مختلف زیست محیطی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، کالبدی، دسترسی و مدیریتی می باشد. در این راستا بر اساس مدل کیو سه الگوی مدیریت سیستمی و یکپارچه، حفاظت از محیط زیست و تأکید بر الگوی بومی-سنتی و برنامه ریزی اقتصادی و اجتماعی به منظور تحقق توسعه ی پایدار منطقه بر مبنای رویکرد پدافند غیرعامل پیشنهاد گردیده است که به ترتیب مقدار ویژه ی آنها 714/3، 285/2 و 649/1 می باشد.

امروزه توسعه ی پایدار منطقه ای مفهومی است که تحت تأثیر ارتقاء شاخص های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و مدیریتی قرار داشته و در راستای تحقق این مفهوم اولین گام شناسایی محدودیت ها و چالش های پیش روی منطقه می باشد. همچنین امنیت به عنوان مهمترین پیش نیاز دست یابی به شاخص های توسعه ی پایدار تلقی می گردد. با توجه به اهمیت نقش امنیت در توسعه ی پایدار منطقه ای، هدف از پژوهش حاضر شناسایی چالش های پیش روی توسعه ی پایدار منطقه ی لواسانات با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل می باشد. در این راستا، روش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت تحلیلی-اکتشافی می باشد که به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری در نرم افزار Amos استفاده شده است. جامعه ی آماری تحقیق نیز شامل مسئولان، مدیران و کارشناسان حوزه ی پدافند غیرعامل منطقه ی لواسانات بوده و حجم نمونه بر اساس روش دلفی هدفمند 100 نفر تعیین شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که مهمترین چالش های پیش روی توسعه ی پایدار منطقه ای با تأکید بر معیارهای پدافند غیرعامل در منطقه ی لواسانات به ترتیب عبارتند از متغیرهای مدیریتی، زیست محیطی، طرح های توسعه و اجتماعی-فرهنگی که ارزش ضریب آنها بر مبنای مدل ساختاری 81/0، 75/0، 68/0 و 52/0 می باشد. همچنین در بین متغیرهای فرعی مهمترین چالش ها مربوط به متغیرهای نبود نظام یکپارچه ی مدیریت و برنامه ریزی در فرایند مدیریت منطقه و نارسایی در ارتباطات میان سازمانی به منظور مشارکت حداکثریِ سازمان های مرتبط، تخریب بیش از حد محیط زیست در راستای سودآوری منطقه، اعتقاد و استفاده از الگوهای سنتی و عدم پذیرش فرهنگ الگوهای نوین مدیریت بوده که به ترتیب ضریب مدل ساختاری برای آنها 91/0، 89/0 و 83/0 محاسبه شده است.

امروزه با پیشرفت و گسترش فناوری های ارتباطی، شاهد افزایش روزافزون استفاده اقشار جامعه از رسانه های ارتباطی و رسانه های جمعی هستیم و دولت ها با مغتنم شمردن این فرصت و بستر مناسب، سعی در گسترش قلمرو خود در حوزه رسانه دارند. زیرا موفقیت در میدان جنگ رسانه ای، به معنای حفظ هویت، فرهنگ و اقتدار کشور است که درنهایت موجب حفظ امنیت ملی می شود. هدف از پژوهش حاضر شناسایی ابعاد مختلف پدافند غیرعامل بر بستر رسانه است که از نوع توصیفی- کاربردی بوده و با استفاده از روش داده بنیاد، پس از مطالعات کتابخانه ای، استخراج و کدگذاری داده ها و همچنین مصاحبه عمیق و تخصصی با خبرگان، به منظور ارائه یک الگوی راهبردی از پدافند غیرعامل رسانه ای انجام شده است. جامعه آماری شامل ده نفر از کارشناسان خبره سازمان های نظامی و رسانه ای و متخصص در حوزه جنگ نرم و رسانه بوده است که در فرایندهای کدگذاری، طبقه بندی مفاهیم، شناسایی مؤلفه ها و ابعاد و استخراج الگوی اولیه مشارکت داشته اند. الگوی پدافند غیرعامل بر بستر رسانه، بر اساس یافته های این تحقیق در سه بعد اصلی و نه مؤلفه اصلی، استخراج و جمع بندی شد. ابعاد اصلی شامل: زمان اجرای اقدام ها، مجریان و نوع اقدام ها است، که کارآمدترین و کم هزینه ترین، درعین حال مؤثرترین نوع دفاع در حفظ امنیت ملی یک کشور در برابر تهدیدهای عملیات روانی رسانه ای دشمن است. الگوی استخراج شده می تواند مورد توجه محققان و مجریان برنامه حوزه دفاع نرم رسانه ای قرار گیرد.

امنیت به عنوان یکی از محوری ترین نیازهای بشر و به عنوان یکی از مفاهیم مهم روابط بین الملل همواره مورد توجه پارادایم های روابط بین الملل بوده است. پدافند غیر عامل به عنوان یکی از مؤثرترین و پایدار ترین روشهای دفاع و تامین امنیت در مقابل تهدیدات، همواره مد نظر اکثر کشورهای جهان قرار داشته است و حتی کشورهایی مانند آمریکا و شوروی سابق با وجود برخورداری از توان نظامی بسیار بالا به این موضوع به صورت ویژهای توجه داشته اند و کشوری مانند سویس با وجود بی طرفی در دو جنگ جهانی و مواجه نبودن با تهدید به این موضوع توجه بسیار زیادی دارد. در پژوهش حاضر به این پرسش می پردازد که پدافند غیر عامل چه جایگاهی در تامین امنیت در روابط بین ملل دارد. هدف از این تحقیق بررسی نقش پدافند غیرعامل در امنیت است. روش تحقیق صورت توصیفی- تحلیلی می باشد. روش جمع آوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق با استفاده از روش کتابخانه ای و با مراجعه به منابع معتبر، کتب و مقالات گردآوری شده است. نتایج نشان می دهد. عدم احساس آرامشی که از طریق پدافند غیر عامل به وجود می آید، مهم ترین مانع در مسیر حرکت کشورها به سمت اهداف از پیش تعیین شده است .

اگرچه مباحث و ابعاد گوناگون پدافند غیرعامل در سال های اخیر گسترش یافته، اما به نظر می رسد تحلیل نمونه های کالبدی موجود به عنوان واسطه هایی در دفاع شهری، کمتر انجام شده است. شبکه تونل های شهر زیرزمینی گوجی، که توسط مردم ویتنام در بازه زمانی 19 ساله احداث شد، یکی از مؤثرترین نمونه های عصر حاضر در اتخاذ تمهیدات معماری دفاعی شهرسازی پدافند غیرعامل محسوب می شود. این در حالی است که ابعاد مهندسی و شهرسازی تونل ها همچنان ناشناخته باقی مانده است. مقاله حاضر حاصل مشاهدات دقیق و مصاحبه های نگارنده در مستندسازی شبکه تونل های زیرزمینی گوجی در جنوب شهر هوشی مین (سایگون سابق) در ویتنام است که برای اولین بار در سال 1392 انجام گردید. ساختار مقاله شامل مقولات پدافند غیرعامل در طراحی مقاوم شهری و فضاهای زیرزمینی، پیشینه جنگ ویتنام، روند احداث تونل ها، مهندسی معکوس در ساخت تجهیزات و روش های پدافندی نیروهای مقاومت است. روش تحقیق به کارگرفته شده کیفی و مبتنی بر اطلاعات حاصل از مشاهدات دقیق و گفتگو با اهالی منطقه گوجی ویتنام است. نوشتار نتیجه می گیرد که مقاومت مردم در برابر دشمن متجاوز نه تنها حاصل شهامت اهالی و شناخت کامل طبیعت سرزمین مادری و محیط زیست مسکونی، بلکه شرایط ویژه آب و هوایی مناطق حاره ای، سنت های زندگی محلی و پیش بینی رفتارهای دشمن بوده است. به بیان دیگر مقاومت پیروزمندانه ویتنامی ها، به دلیل پدافند هدفمند در راستای تخریب روحی- روانی دشمن مسلح از طریق تمهیدات معمارانه و شهرسازی دفاعی در شهر زیرزمینی گوجی ویتنام است.

شهرها با توجه به حجم بالای سرمایه گذاری و استقرار بسیاری از تأسیسات و ابزارهای اقتصادی و از همه مهم تر جمعیت زیادی که در آن ها ساکن هستند، در صورت بروز جنگ دچار صدمات مالی و جانی قابل توجهی می شوند. در مناطق شهری، صدمات جنگی شامل ترکیبی از ویرانه های کالبدی و اختلال در عملکرد عناصر شهری است. انهدام سازه ها و ساختمان ها، شبکه راه ها و دسترسی ها، تأسیسات اساسی مخازن آب، نیروگاه ها، خطوط ارتباطی تلفن، برق، آب، گاز، مراکز امداد و نجات و غیره از آن جمله هستند. امروزه و در عصر حاضر پدافند غیرعامل یکی از مهم ترین مفاهیم مطرح شده در حوزه کلی مدیریت بحران شهری برای تأمین ایمنی و امنیت شهرها و پایه ریزی رفاه شهروندی در تمام مناطق شهری می باشد. این پژوهش از نوع کاربردی و به روش کمی است. در این پژوهش برای دستیابی به هدف تعیین میزان وابستگی پهنه های شهری، از تحلیل اندرکنشی (فیزیکی، سایبری، جغرافیایی و منطقی) استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش شامل تمام مراکز استراتژیک شهر نیشابور می باشد. هدف از انجام این پژوهش بررسی میزان تأثیر مراکز استراتژیک شهر نیشابور بر یکدیگر و نمایش فضایی میزان ریسک این شهر است. نتایج اندرکنش فیزیکی و سایبری و منطقی نشان داد که دارایی های زیرساخت آب و برق بیشترین میزان وابستگی را داشتند. همچنین بر اساس نتایج اندرکنش جغرافیایی بیشتر دارایی های شهر نیشابور در فاصله کمتر از 5 کیلومتر از هم قرار دارند. از یافته های به دست آمده می توان این گونه نتیجه گرفت که بیشترین آسیب-پذیری شهر مربوط به زیرساخت آب و برق است و ضروری است راهکارهای لازم برای مدیریت بحران سنجیده شود.

مقدمه شهرها به سرعت در حال تغییر و تحول هستند که از جمله این ها می توان به حضور و فعالیت در فضای مجازی (فضای دوم)، به موازات فضای فیزیکی و حقیقی (فضای اول) شهر اشاره کرد. شهرهایی که در آن ها فعالیت به صورت گسترده ای در فضای دیگری (فضای مجازی یا همان فضای دوم) به طور وسیع در حال انجام است. استفاده از فناوری های جدید در شهر مجازی در فضاهای شهری روزبه روز بیشتر می شود. با اینکه بیشتر این فناوری ها به عنوان نشانه ای از پیشرفت در زندگی و روشی برای راحتی زندگی در شهرها مورد پذیرش و ستایش قرار گرفته اند، ولی عده ای هم ادعا می کنند ممکن است شاهد تغییرات مختل کننده زندگی در شهر نیز باشد. در عین حال، دو فضایی نکردن شهر به خصوص شهرهایی مثل تهران که از تنگناهای محیط زیستی و ترافیک سنگین اتومبیل ها و جمعیت و پراکندگی فرهنگی برخوردار است، آسیب های بسیار را به وجود می آورد و موجب از دست رفتن فرصت هایی می شود. هر چند آسیب هایی در پیوستن به این فضاها نیز هست که ضرورت دارد مورد توجه قرار بگیرد. در این راستا علاوه بر اینکه ضرورت دارد که با تدوین مؤلفه ها و شاخص های جامع پدافند غیرعامل، نسبت به پیشگیری از تخریب یا نابودی کاربری ها در فضای فیزیکی و کالبد شهر اقدام شود، بخش قابل توجهی از فعالیت ها و جریان های اجتماعی و فردی و حتی روابط حاکمیت و مردم (شهروندان) در فضای دوم شهری سوق داده خواهد شد، پس ضرورت دارد نسبت به تأمین امنیت این فضا از طریق پدافند غیرعامل توجه شود. پژوهش کنونی با توجه به این واقعیت که شهر تهران به عنوان پیشران شهرنشینی کشور و بزرگ ترین مرکز و سکونتگاه انسانی، در مسیر هوشمندسازی با سرعتی زیاد در حرکت است، بنابراین در صدد ترویج این اندیشه است که پدافند غیرعامل برای فضای دوم یا فضای مجازی این شهر نیز به همان اندازه اهمیت خواهد داشت که پدافند غیرعامل برای دفاع از فضای فیزیکی اهمیت دارد. بنابراین، پژوهش حاضر تلاش می کند مؤلفه های کلیدی پدافند غیرعامل متناسب با تهدیدهای دوفضایی کلان شهر تهران استخراج و ارائه کند و به دنبال این است تا مؤلفه های پدافند غیرعامل برای کلان شهر تهران را مشخص کند و به برنامه ریزان و تصمیم گیران شهری کمک کند تا با کاربست دستاوردهای پژوهش در درون اسناد، طرح ها و برنامه های توسعه شهری بتوانند موجب ارتقای امنیت شوند و از فضای دوم زندگی شهروندان در کلان شهر تهران در برابر انواع مختلف تهدیدها محافظت کنند. با توجه به مسئله تحقیق این سؤال زیر مطرح می شود: مهم ترین مؤلفه های کلیدی پدافند غیرعامل متناسب با تهدیدهای دوفضایی کلان شهر تهران کدام اند؟ روش شناسی پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش افراد آگاه؛ کارشناسان و متخصصان در زمینه پدافند غیرعامل هستند. با توجه به نوع تحقیق شیوه نمونه گیری براساس روش نمونه گیری هدفمند است که 15 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین شدند (جامعه آماری کارشناسان هستند، که شامل افرادی می شوند که در ارتباط با موضوع پژوهش هایی انجام داده اند و یا در مشاغلی مرتبط با موضوع فعالیت داشته اند). برای جمع بندی و تلخیص داده ها از نرم افزار Excel و برای تجزیه و تحلیل داده ها و استخراج خروجی های مورد نیاز از نرم افزار MICMAC که یکی از نرم افزارهای روش تحلیل ساختاری است، استفاده شد. یافته ها تحقیق حاضر به دنبال تدوین مؤلفه های کلیدی پدافند غیرعامل متناسب با تهدیدهای دوفضایی کلان شهر تهران بود. بر اساس نتایج حاصل از قسمت اول یافته های تحقیق، بین مؤلفه های پدافند غیرعامل متناسب با تهدیدهای فضای مجازی و دوم کلان شهر تهران مؤلفه های: ایمن سازی و مقاوم سازی سایبری (var6) (میزان ایمن و مقاوم سازی عنصر اطلاعات (ممانعت از سرقت و بهره برداری دشمن از داده ها و اطلاعات)؛ ایمن سازی فرایندهای مبتنی بر اطلاعات (مقاوم سازی در برابر تخریب و دستکاری)، ایمن سازی سیستم های اطلاعاتی (var7) (ایمن سازی سیستم های اطلاعاتی (ایمنی در برابر تخریب داده ها و اطلاعات)؛ ایمن سازی سیستم های اطلاعاتی (مقاوم سازی و ایمن سازی در برابر صدمات نرم افزاری)؛ ایمن سازی سیستم های اطلاعاتی (مقاوم سازی و ایمن سازی در برابر صدمات سخت افزاری)؛ ایمن سازی شبکه های رایانه ای (مقاوم سازی و ایمن سازی در برابر صدمات نرم افزاری)؛ ایمن سازی شبکه های رایانه ای (مقاوم سازی و ایمن سازی در برابر صدمات سخت افزاری)؛ ایمن سازی برای تداوم سرویس دهی فضای مجازی و ممانعت از اختلال در نظم عمومی)، مصون سازی شریان ها و زیرساخت های مجازی (var9) سطح بندی و مصون سازی تأسیسات و زیرساخت های ارتباط از دور؛ سطح بندی و مصون سازی شریان های مخابراتی، سیستم های پشتیبانی (var11) (برقراری سیستم های پشتیبانی و موازی سازی سیستم های پشتیبانی رایانه ای)، کور کردن سیستم های اطلاعاتی دشمن (var5) (پنهان سازی فعالیت ها و جریان های حیاتی و حساس مجازی) در ارتباط با بعد عمومی و عمق بخشی و مقاوم سازی نرم/روانی (var10) (مقابله با تحریف واقعیت ها و مناسبات حاکمیتی در فضای مجازی؛ مقابله با تفرقه افکنی مردم (قومیتی) و شکاف مردم با حاکمیت در فضای مجازی؛ مقابله با عوامل تحریک کننده و شورش آفرین در فضای مجازی) مربوط به بعد سیاسی و مطلوب سازی و مقاوم سازی فضای رسانه ای (var3) (مقاوم سازی رسانه های صوتی و تصویری (رادیو و تلویزیون)؛ مقاوم سازی مطبوعات و رسانه های الکترونیکی (نشریه، کتاب و روزنامه الکترونیکی)؛ مطلوب سازی و مقاوم سازی شبکه های و کانال های مجازی) مربوط به بعد اجتماعی و فرهنگی، به عنوان عوامل کلیدی در بعد فضای مجازی و دوم انتخاب شدند.  نتیجه گیری با توجه به نتایج به دست آمده از یافته های تحقیق نتیجه گیری می شود که تعداد عوامل کلیدی در فضای حقیقی بیشتر و تعداد عوامل تأثیرگذار کمتر است و این بیانگر انعطاف پذیرتر بودن و قابل کنترل تر بودن فضای فیزیکی و حقیقی نسبت به فضای مجازی و دوم است چون فضای مجازی نسبت به فضای حقیقی دارای عوامل تأثیرگذار بیشتری است که قابل کنترل نیستند و یا کنترل آن ها بسیار سخت و نیازمند مدیریت همه جانبه جهت دوفضایی کردن هر چه بیشتر کلان شهر تهران است.

مقدمه:   منطق امنیت در متن نوشته ژئوپلیتیک، به یک کشور با موقعیت حساس ژئواستراتژیک دیکته می کند که  میان حوزه اقتدار ملی با پتانسیل تهدیدات ممکن و متصور، تعادل ایجاد کند. ترک مرزهای امنیت ملی در افق تاثیرپذیری ژئواستراتژیک به معنای پذیرش قطعی تهدید است. ما در منطقه و زیر سیستم های بلافصل امنیتی سرزمین خود حق بیشتری برای حضور و ایجاد موازنه داریم، تا امریکا که از قاره ای دور دست به آب های سرزمینی ما می چسبد. اگر منطق برتری موقعیت ژئوپولیتیک سرزمین  ایران را نسبت به مناطق پیرامون خود، و زیر سیستم های تابع امنیتی متصل به آن بپذیریم، ضرورت حفظ تعادل امنیتی را نیز لاجرم باید بپذیریم. حتی بدون چنین معادله ای، بروز نگرانی کشورهای پیرامون ایران، از افزایش سطح توان امنیتی و دفاعی ما، یا از افزایش قدرت و ظرفیت حضور و نفوذ ما، در اقصی افق منطقه مشترک، قابل درک است. چنین نگرانی هایی با روش های روانی، اقتصادی، اجتماعی، و در نهایت سیاسی و امنیتی، قابل کنترل و مدیریت است. هدف:  هدف این پژوهش استخراج چالش های اجرایی مدیریت بحران و پدافند غیر عامل در شهر اندیشه می باشد. روش شناسی :  این پژوهش از نوع کاربردی است و متغیرهای مورد بررسی؛ علل و چالش های اجرای الگوی مدیریت بحران و پدافند غیر عامل در شهر اندیشه می باشد. روش جمع آوری اطلاعات عمدتاً کتابخانه ای بوده و با توجه به نوع تحقیق از مطالعات میدانی (مصاحبه و مشاهده) نیز استفاده شده است. قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی مورد مطالعه در این پژوهش شهر اندیشه می باشد. یافته ها و بحث:   استراتژی نوین دفاعی ایران در غالب مدت، وسعت و تنوع ؛ این گفتمان را پوشش می دهد و پدافندی بازدارنده ایجاد کرده است،  شهر جدید اندیشه در جنوب غربی تهران و  به دلیل وجود مراکز مهم و استراتژیک داخل و اطراف این شهر دارای اهمیت می باشد. این مراکز نیز علارغم طرح جامع و دستورالعمل های مدیریت بحران و پدافند غیر عامل؛ به علت عدم اجرای اصول پدافند غیرعامل و مدیریت بحران در معرض خطر هستند. نتیجه گیری:  نتایج پژوهش بیانگر عدم اجرا و رعایت اصول مدیریت بحران و پدافند غیرعامل در شهر اندیشه که غالبا بعلت هزینه بر بودن می باشد.

به کارگیری اصول و تدابیر پدافند غیرعامل به عنوان مجموعه ای از تمهیدات، اقدامات و طرح های غیرمسلحانه در سکونتگاه های انسانی نظیر روستا باعث کاهش آسیب پذیری و افزایش توان مجموعه سکونتگاه های روستایی در مقابله با تهدیدات طبیعی و غیرطبیعی می شود. بنابراین مسکن و بافت روستایی به عنوان مهم ترین عناصر کالبدی مناطق روستایی نیازمند نگاه اساسی هستند. هدف این مقاله، برقراری رابطه بین فرم مسکن و بافت روستا با اصول پدافند غیرعامل است و تلاشی برای یافتن و رتبه بندی انواع عناصر دفاع غیرعامل در منظومه دفاعی گذشته روستای یاسه چای است و چگونگی تأثیر مقوله دفاع و معماری دفاعی بر شکل کالبدی آن، جهت پایداری روستا در مقابل شرایط بحرانی است. روش این پژوهش ترکیبی از دو روش توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است و دارای رویکرد توسعه ای کاربردی است و از ابزار پرسش نامه استفاده گردیده است. شیوه تجزیه وتحلیل اطلاعات با کمک نرم افزارهای GRAPHER، VISIO، SPSS و دیگر برنامه های آماری صورت گرفته است و جهت رتبه بندی معیارها از تکنیک VIKOR بهره گرفته شده است. بنا بر نتایجی که در مدل سازی VIKOR به دست آمد؛ تحلیل فضایی ساختار معماری و شهرسازی روستای یاسه چای بر اساس شاخص های پدافند غیرعامل بدین شرح است که عواملی همچون «استتار سیمای روستا با مصالح بوم آورد» و «پیش بینی فرم پلکانی خانه ها با بهره گیری از شیب زمین جهت کاهش آسیب ناشی از تخریب خانه ها» و «مکان یابی مناسب روستا با توجه به خاک مناسب و مرغوب برای کشاورزی، باغداری و زراعت در جهت تأمین اقتصاد ساکنین روستا» بیشترین امتیاز را کسب نموده اند و عواملی همچون «پیش بینی مساجد و حسینیه های روستا به عنوان سرپناه اضطراری» و «کنترل ورود و خروج خانه با تفکیک عرصه های عمومی و خصوصی فضای خانه ها» کمترین امتیاز را به دست آورده اند. همچنین در میان اصول پدافند غیرعامل، «مکان یابی مناسب روستای یاسه چای» بیشترین و «پیش بینی پناهگاه» کمترین تأثیر را در به وجود آمدن فرم مسکن و بافت روستا داشته اند.

تحقق رشد پایدار در دنیای به شدت متلاطم و متغیر امروز، مستلزم شناخت و به کارگیری ابزارهای جدید است. شناخت مخاطرات و ریسک ها در حوزه اقتصادی، اجتماعی، جغرافیایی، سیاسی، فناوری و زیست محیطی برای هر کشوری به عنوان یک پیش نیاز برای تحقق رشد پایدار، از سوی مراکز تحقیقاتی و صاحب نظران پیشنهاد شده است. نحوه تعیین این مخاطرات برحسب مناطق و جوامع متفاوت بوده است. به عنوان مثال وجود سیل و زلزله، تغییرات شدید آب وهوا، وجود ریز گردها و آلودگی کلان شهرها، تغییر سبک زندگی و وجود تحریم های هوشمند در کشورها می تواند به عنوان مخاطره تلقی شود. بررسی تجارب کشورها نشان می دهد که برخی از آن ها در مقابله با ریسک ها و شوک های بیرونی تاب آور بوده و قابلیت تحمل و عبور از این شوک ها را با حداقل هزینه دارا می باشند اما در برخی دیگر تاب آوری کمتری مشاهده می شود. هدف اصلی در این تحقیق طراحی و ارائه یک سیستم به منظور ارزیابی تاب آوری کشور از منظر شاخص های اقتصادی و اجتماعی و برآورد تاب آوری بخش های مهم اقتصادی و اجتماعی برای کشور در دوره ی 1395-1370 است. برای این منظور با استفاده از روش MIMIC و برآوردگر حداکثر راست نمایی ( ML ) و با استفاده از شاخص های کلان، خرد، توسعه، اجتماعی و پولی و بانکی وضعیت تاب آوری کشور مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان از وضعیت ناهمگن و خطرناک تاب آوری در شاخص های اجتماعی و اقتصادی کشور داشت. به طوری که در بسیاری از بخش ها وضعیت «بی ثبات و بی تاب» ارزیابی گردید. بر اساس این نتایج واسطه گری های مالی، بخش ساختمان، نرخ بیکاری، واردات، متوسط درآمد و مخارج خانوارهای شهری و روستایی، اقدام به خودکشی و سرقت وضعیت بسیار نامناسبی دارند.

نتایج ارزیابی آسیب شناسی از پهنه های لرزه خیز در فضای سرزمینی حاکی از تمرکز قابل توجهی از فضاهای سکونتی بویژه شهرها است.از سوی دیگر تجارب مدیریت بحران ناشی از مخاطرات زلزله در کشور نیز نشانگر ناکارآمدی در آسیب شناسی و حفاظت از فضاهای شهری و کاهش خشارات اقتصادی و انسانی بوده است. از این رو یکی از الگوهای مطلوب در شناخت، تحلیل و کاهش خسارات در فضاهای شهری بکارگیری چارچوب ساختاری و کارکردی پدافند غیر عامل است. در بسیاری از پژوهشهای اخیر موضوع کاهش خسارات ناشی از زلزله در قلمرو حوزه کالبدی_فضایی به منظور افزایش مقاومت بنا در برابر زلزله بوده است. در حالیکه این پژوهش با شناخت مولفه های محیطی، کالبدی_ فضایی، اجتماعی، اقتصادی و شاخص های اثرگذار در هر مولفه (45 شاخص) آسیب شناسی و پهنه های خطرپذیر ناشی از زلزله را به صورت جامع و مطلوب تعیین و بر اساس آن استراتژی های کاهش خطر را باز تعریف ساخته است. بعبارت دیگر با شناخت و تحلیل مفهومی بنیادی شبکه تهدید و حلقه مخاطره با رویکرد پدافند غیرعامل در ارزیابی و آسیب پذیری از زلزله در کلان شهر کرمانشاه نسبت به تشکیل ساختار پایگاه اطلاعاتی مورد نیاز در محیط نرم افزاری مناسب، سیاست گذاری مناسب و اقدامات مدیریت بحران شهری متناسب با مخاطره زلزله طرح ریزی می شود.

پدافند غیرعامل به مجموعه اقدام های بنیادی و زیربنایی غیرنظامی اطلاق می شود که منابع و امکانات زیرساختی و اساسی کشورها را به سمت بهره گیری مناسب دفاعی هدایت و به برقراری امنیت ملی کمک می نمایند. در این رابطه، در این پژوهش سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مهم ترین منابع نهفته در ساختار اجتماعی در نظر گرفته شده است که با کنش های هدفمند قابل دسترسی یا گردآوری است. بحث اعتماد که بن مایه سرمایه اجتماعی محسوب می شود باعث افزایش مشارکت های مدنی می گردد. بنابراین، سنت های قدرتمند مشارکت مدنی مانند شرکت در انتخابات به عنوان شاخص مهم سرمایه اجتماعی محسوب می شود. با توجه به مطالب فوق، این پژوهش به دنبال بررسی جایگاه سرمایه اجتماعی در پدافند غیرعامل است. در این رابطه، ما در این بررسی به روشی توصیفی- تحلیلی سرمایه اجتماعی را یکی از سازو کارهای مرتبط با پدافند غیرعامل شناختیم. سپس، در روشی آماری- تحلیلی شرکت در انتخابات را به عنوان شاخص مهم جهت ارزیابی سرمایه اجتماعی در نظر گرفته شده است. استان سیستان و بلوچستان نمونه موردی در این پژوهش است. نتایج پژوهش نشان می دهد که نرخ پایین مشارکت مردمی در سیستان و بلوچستان در 9 دوره انتخابات ریاست جمهوری، حاکی از اعتماد پایین بین مردم و دولت مرکزی و در نتیجه وضعیت نامطلوب سرمایه اجتماعی در این منطقه است. تقویت سرمایه اجتماعی در این منطقه به منظور بهره گیری در پدافند غیرعامل جهت برقراری امنیت ملی، پیشنهاد می گردد.

بنادر کشور چرخاننده و تسریع کننده بخشی زیادی از اقتصاد کشور می باشند. بسیاری از تجهیزات، امکانات و محصولات غذایی از بنادر صادر و وارد می شود و نفت اصلی ترین منبع درآمد کشور از این بنادر (بنادر جنوبی بخاطر صادرات نفتی و متصل بودن به دریاهای آزاد از اهمیت و الویت بیشتری برخوردارند) صادر می گردد همچنین  با توجه به قرار گیری بنادر در خط ساحلی، بنادر خط مقدم مواجهه با تهدیدات و سلاح های دشمن بخصوص تهدیدات دریایی می باشند لذا لزوم اقدامات پدافند غیرعامل در مکان یابی و طراحی بنادر امری بدیهی به نظر می رسد تا کمترین تهدید و آسیب متوجه آنان گردد ودر صورت تهدید چرخه اقتصادی کشور تداوم داشته باشد. با توجه به تکنولوژی رو به جلوی دشمنان و دقت انواع سلاح های موجود، برای کاهش آسیب های محتمل بایستی از اقدامات مناسب، متناسب با نوع تهدید استفاده نمود. به طور با تقویت سیستم های حمل و نقل می توان بسیاری از فعالیت های جانبی بنادر را که شامل انبارداری و ترخیص کالا و غیره را که امروزه در نزدیکی بنادر صورت می گیرد به نقاط امن و با فاصله بیشتری، دور از برد سلاح های دشمن قرار داد. و همچنین با سایر روش های پیشنهاد شده در مکان یابی بنادر میزان آسیب پذیری را تقلیل داد. تهدیدات مورد مطالعه این تحقیق بر اساس توان هوایی و موشکی دشمن و تاکتیک های آنان در انهدام و تخریب تأسیسات حیاتی و حساس کشور در زمان جنگ می باشد و راهکارهای موجود برای اجرای پدافند غیرعامل تاسیسات بندری جهت کاهش خسارات، صدمات، تلفات انسانی، افزایش توان دفاعی و ادامه فعالیت در زمان تهدید دشمن صورت گرفته است. بندر امیرآباد بهشهر یکی از بنادر مهم و درحال توسعه در شمال کشور می باشد که ما با بررسی الزامات پدافند غیر عامل در بنادر می خواهیم میزان این اقدامات را در این بندر مورد بررسی قرار دهیم. 

یکی از نکات مهم در بحث آمایش کاربری های شهر، توجه به مکان گزینی و توزیع فضایی- مکانی کاربری ها به ویژه کاربری های مهم و خدماتی اضطراری باهدف کارایی مراکز شهری و تأسیسات مهم حیاتی است. هدف این تحقیق بررسی چگونگی توزیع فضایی و مکانی بیمارستان های مهم شهر ارومیه با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) در محیط GIS است. از این رو 14 بیمارستان شهر ارومیه با توجه به شعاع خدمات رسانی و توزیع جغرافیایی آن ها و با درنظر گرفتن 17 شاخص تاثیرگذار در قالب 5 معیار محیطی، کاربری های حساس، کاربری های کالبدی، کاربری های فرهنگی و کاربری های ارتباطی مورد بررسی قرار گرفت. این پژوهش از نظر روش توصیفی- تحلیلی و ماهیت آن نظری- کاربردی است. نتایج به دست آمده از بررسی الگوهای پراکنش فضایی و پهنه بندی معیارها نشان می دهد که بیمارستان های شهر ارومیه پراکندگی مناسب و یکنواختی ندارند و میزان ریسک پذیری آن ها در زمان بحران زیاد است. از میان بیمارستان های موجود در شهر ارومیه، دو بیمارستان سیدالشهدا و میلاد در وضعیت مناسب و دو بیمارستان رازی و امید در شرایط کاملا نامناسبی قرار گرفته اند. مابقی بیمارستان ها نیز در وضعیت تقریباً نامناسب هستند.

     ساماندهی بافت های تاریخی شهر بر اساس الزامات پدافند غیرعامل به دلیل رابطه ی تاریخ، مردم، فضا و فعالیت های آن ها از اساسی ترین فرآیند های برنامه ریزی کالبدی از منظر پدافند غیرعامل است. هدف اصلی این پژوهش ارزیابی و بررسی بعد کالبدی و مؤلفه های آن در بافت تاریخی شهر ارومیه از منظر پدافند غیرعامل می باشد. پژوهش حاضر از نظر زمانی طولی(آینده نگر)، از نظر نتایج کاربردی و از نظر هدف توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است که از نظر فرآیند اجرای پژوهش، کمی می باشد و در نهایت از نظر  نوع هدف توصیفی-تحلیلی و از نظر منطق اجرای پژوهش استقرایی می باشد. روش گردآوری اطلاعات به دو صورت میدانی و اسنادی می باشد. ابزار گردآوری داده ها شامل مشاهده و پرسش نامه می باشد. حجم نمونه این پژوهش شامل متخصصان این امر به تعداد 100 نفر که به صورت روش غیر تصادفی و هدفمند از میان کارشناسان خبره انتخاب گردیده است. برای تحلیل داده های گردآوری شده از آزمون های t تک نمونه ای و برای تحلیل متغیرها از تحلیل همبستگی اسپیرمن استفاده شده است که به صورت ارزیابی از طریق نظریات متخصصین صورت گرفته است. همچنین جهت ارتباط یابی میان مولفه ها از روش تصمیم گیری دیمتل استفاده شده است. جهت ارزیابی روایی پرسش نامه از متخصصین این موضوع و در جهت ارزیابی پایایی پرسشنامه نیز از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است که مورد تأیید واقع شده است. در این پژوهش از مولفه های کالبدی، عملکردی، انسانی، دسترسی و انعطاف پذیری فضا استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشانگر این است که با توجه به نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن، متغیر مستقل کالبدی نسبت به سایر مولفه ها رابطه قوی تری با بعد کالبدی از منظر پدافند غیرعامل را دارد همچنین نتایج مدل دیمتل نشانگر این است که مولفه کالبدی بیشترین ارتباط و مولفه دسترسی کمترین ارتباط را با سایر مولفه ها دارد.