مصطفی محبیان

به کارگیری اصول و تدابیر پدافند غیرعامل به عنوان مجموعه ای از تمهیدات، اقدامات و طرح های غیرمسلحانه در سکونتگاه های انسانی نظیر روستا باعث کاهش آسیب پذیری و افزایش توان مجموعه سکونتگاه های روستایی در مقابله با تهدیدات طبیعی و غیرطبیعی می شود. بنابراین مسکن و بافت روستایی به عنوان مهم ترین عناصر کالبدی مناطق روستایی نیازمند نگاه اساسی هستند. هدف این مقاله، برقراری رابطه بین فرم مسکن و بافت روستا با اصول پدافند غیرعامل است و تلاشی برای یافتن و رتبه بندی انواع عناصر دفاع غیرعامل در منظومه دفاعی گذشته روستای یاسه چای است و چگونگی تأثیر مقوله دفاع و معماری دفاعی بر شکل کالبدی آن، جهت پایداری روستا در مقابل شرایط بحرانی است. روش این پژوهش ترکیبی از دو روش توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است و دارای رویکرد توسعه ای کاربردی است و از ابزار پرسش نامه استفاده گردیده است. شیوه تجزیه وتحلیل اطلاعات با کمک نرم افزارهای GRAPHER، VISIO، SPSS و دیگر برنامه های آماری صورت گرفته است و جهت رتبه بندی معیارها از تکنیک VIKOR بهره گرفته شده است. بنا بر نتایجی که در مدل سازی VIKOR به دست آمد؛ تحلیل فضایی ساختار معماری و شهرسازی روستای یاسه چای بر اساس شاخص های پدافند غیرعامل بدین شرح است که عواملی همچون «استتار سیمای روستا با مصالح بوم آورد» و «پیش بینی فرم پلکانی خانه ها با بهره گیری از شیب زمین جهت کاهش آسیب ناشی از تخریب خانه ها» و «مکان یابی مناسب روستا با توجه به خاک مناسب و مرغوب برای کشاورزی، باغداری و زراعت در جهت تأمین اقتصاد ساکنین روستا» بیشترین امتیاز را کسب نموده اند و عواملی همچون «پیش بینی مساجد و حسینیه های روستا به عنوان سرپناه اضطراری» و «کنترل ورود و خروج خانه با تفکیک عرصه های عمومی و خصوصی فضای خانه ها» کمترین امتیاز را به دست آورده اند. همچنین در میان اصول پدافند غیرعامل، «مکان یابی مناسب روستای یاسه چای» بیشترین و «پیش بینی پناهگاه» کمترین تأثیر را در به وجود آمدن فرم مسکن و بافت روستا داشته اند.

معماری دست کند به دلیل عدم استفاده از مصالح آزاد، گونه خاصی از معماری بشمار می رود. توجه به معماری زمین پناه که به معماری دست کند نیز شناخته می شود در سال های اخیر از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است. به طوری که موجب شده است تا بسیاری از ابعاد ناشناخته این معماری مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد. در این میان شوادان های دزفول که به عنوان گونه ای بی نظیر از معماری دست کند مسکونی از مدت ها مورد توجه محققان قرار داشته است، هیچ گاه مورد پژوهشی مستقل و با رویکرد گونه بندی معماری شکل یافته قرار نگرفته است. هدف این پژوهش شناخت و بررسی عوامل مؤثر در گونه بندی این شوادان ها است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی انتخاب شد. براساس مطالعات کتابخانه ای به بررسی پیشینه و مباحث تاریخی پرداخته و از طریق برداشت های میدانی (مشاهده، پرسشنامه و مصاحبه با صاحب نظران) شناخت جامعی از شوادان ها حاصل شد. سپس با استفاده از روش دلفی و تحلیل پرسشنامه ها عوامل تأثیرگذار در دسته بندی و گونه شناسی شوادان های مورد مطالعه (۳۰ نمونه از شوادان های به جامانده از دوران قاجار تا دوران پهلوی) مشخص شدند. در نهایت مشخص شد که دو گونه عمده برای شوادان ها می توان برشمرد. گونه اول، شوادان های منفرد و گونه دوم، شوادان های گسترده هستند. در این میان وضعیت اقتصادی اجتماعی ساکنین نقش بسزایی در این گونه بندی داشته است.

ارامنه اصفهان از دوران صفویه، زمانی که اصفهان پایتخت بوده، در این شهر حضور داشته اند و تعداد زیادی کلیسا در محدوده جلفای اصفهان بنا نموده که امروزه تعدادی از آنها باقی مانده اند. فرقه ارتدوکس مسیحیت، دارای اصول اعتقادی و آیین های خاصی است که برخی از این آیین ها بر کالبد و آرایه های معماری کلیساها تأثیر گذاشته اند. هدف این پژوهش، مقایسه تطبیقی و بازشناسی تأثیر و چگونگی نمود این اصول و آیین ها بر ساختار فضایی معماری و آرایه های کلیسا های ارتدوکس اصفهان و ارمنستان است. روش تحقیق پژوهش فوق، کیفی و با روش توصیفی-تحلیلی بر اساس مقایسه تطبیقی بین کلیساهای رایج ارمنی و کلیساهای جلفای نو اصفهان است. داده های مورد نظر، از طریق مطالعات کتابخانه ای در زمینه اصول اعتقادی و آیین های مسیحیت و مطالعات میدانی به صورت حضور مستقیم محققان در فضاهای کلیساهای اصفهان گردآوری شده و در ادامه مورد تجزیه و تحلیل کیفی قرار گرفته اند. نتایج تحقیق نشان می دهند معماری کلیساهای ارامنه اصفهان، تلفیقی از معماری ایرانی و معماری ارمنستان است. جهت گیری شرقی- غربی، شکل هندسی مستطیلی، سلسله مراتب فضایی، داشتن حداقل یک گنبد بزرگ، همه از معماری کلیساهای ارمنستان تبعیت می نمایند. گنبد قوسی شکل، جنس مصالح، نوع پنجره های بزرگ گنبدها و نوع مأذنه، از معماری ایرانی الگو گرفته اند. همچنین، برخی از آرایه های الحاقی بیرونی کلیساهای ارمنستان همچون؛ پنجره های گل سرخ، شبدری و پنجره سه بخشی حذف شده اند و آرایه هایی که مربوط به داخل کلیسا بوده، همانند نقاشی های دیواری هستند و برخی از این آرایه ها مانند؛ کبوتر فاخته، گنبدهای سه تایی، میز مخصوص قرائت انجیل، صلیب یا چلیپا، پنجره یا تصاویر مصائب عیسی مسیح و رستاخیز مسیح، در فضای داخلی کلیساها به کار رفته اند. آرایه هایی که نماینده ای از آیین های مسیحی هستند، آرایه های درب خروج شیطان، شام آخر، محل نگهداری روغن مقدس، جایگاه مخصوص کشیش و هشتی بوده که در تمام کلیساها مشاهده می شوند.

ﺑﺎﻓﺖ ﻗﺪیﻢ ﺷﻬﺮﻫﺎ یﮑی ﺍﺯ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺭیﺰی ﺷﻬﺮی ﻣیﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ برای فراهم نمودن امنیت و کاهش بحران در آن، نیاز به رعایت اصول پدافند غیرعامل دارد. بافت های قدیم ا شهر دزفول، به دلیل قرار گرفتن در استان مرزی اهمیت بسیاری پیدا می کند و در طول دفاع مقدس آسیب زیادی دیده است. هدف اصلی پژوهش یافتن راهکارهای بهسازی بافت قدیم شهر بر اساس اصول ﭘﺪﺍﻓﻨﺪ ﻏیﺮﻋﺎﻣﻞ بوده است پژوهش حاضر با رویکرد توسعه ای – کاربری و ترکیبی از روش های تحقیق (توصیفی و تحلیلی) استفاده گردیده است. بدین صورت که معیارهای مورد نظر و تاثیر گذار با بهره گیری از پیشینه تحقیق استخراج و مطابق منطقه مورد مطالعه بومی سازی شد و در ادامه با استفاده از نرم افزار ArcGISو Expert Choice و استفاده از تلفیق تکنیک SWOT وAHP به پهنه بندی میزان آسیب پذیری در بافت فرسوده ی دزفول و ارائه ی راهبردهایی متناسب با اصول پدافند غیرعامل پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان داد که محله های رودبند، قلعه، چولیان، کلانتریان، مجدیان و علی مالک نسبت به محله های دیگر در معرض آسیب پذیری بیشتری قرار دارند و همچنین راهبردهای تدافعی از سایر راهبردها از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. از طرف دیگر میانگین آسیب پذیری در بافت شهری دزفول برابر 05/0 درصد بوده است. لذا راهبردهای که وزن آن ها از بیشتر از میانگین است شامل ده مورد می باشند که از مهمترین آن ها می توان به مکان یابی کاربری های حساس با وزن 082/0 و ﺑﻬﺴﺎزی ﺷﺒﮑﻪﻫﺎی زﯾﺮﺳﺎﺧﺘﯽ با وزن 081/0 اشاره نمود و مابقی راهبردها دارای ارزش وزنی کمتری می باشند که دو راهبرد ﺣﻔﻆ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻣﻄﻠﻮب شاخص ساختمان ها با وزن 017/0 و بهره گیری از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻣﻄﻠﻮب منطقه برای کاهش بحران با وزن 018/0 کمترین وزن دهی را کسب نموده اند.