تنظیم گری رسانه

با فراگیر شدن اینترنت پرسرعت و تبعات ناشی از آن، همچون همگرایی رسانه ای، صنعت صوت و تصویر با تحولی شگفت آور در زمینه های فنی و محتوایی، مواجه شد. این تحولات باعث شدند کشورها در حوزه حکمرانی رسانه ای خود بازنگری کنند. این پژوهش در پی ارائه چهارچوبی مناسب برای حکمرانی صوت و تصویر فراگیر در زمان کنونی- با توجه به تحولات متنوع صنعت و شیوه های مصرفی کاربران- است. برای دستیابی به این هدف، چهارچوب نظری حکمرانی رسانه گینوسار (2013) که به تفاوت های نظام سیاسی توجه می کند، انتخاب و با استفاده از نظرات خبرگان، تکمیل شده است. متناسب با این یافته ها، اجزای حکمرانی صوت و تصویر فراگیر مطلوب در نظام حاکمیتی جمهوری اسلامی پیشنهاد شد. با استفاده از روش پژوهش دلفی، پنل خبرگان شامل 15 نفر از اساتید و مدیران حوزه حکمرانی و صوت و تصویر فراگیر تشکیل شد. در نتیجه پیشنهادات اعضای پنل، سبک حکمرانی ارزش محور به چهارچوب اضافه شد و بازار، فرهنگ و ارزش های جامعه و کاربران نیز به عنوان ذی نفعان حکمرانی صوت و تصویر فراگیر شناسایی شدند. همچنین خبرگان در این پژوهش پیشنهاد دادند برای تحقق شرایط مطلوب در حکمرانی صوت و تصویر فراگیر در جمهوری اسلامی ایران باید به سمت یک حکمرانی مشارکتی حرکت کرد.

هدف این تحقیق، تدوین ره نگاشت مواجهه مؤثر و فعال سازمان صدا و سیما در حوزه فضای مجازی است و سؤال اصلی پژوهش به چگونگی ترسیم ره نگاشت در این زمینه و لوازم تدوین آن مربوط می شود. ترسیم ره نگاشت، نیازمند تعیین دو رکن اساسی، یعنی تعیین شاخصه ها و ویژگی های وضع موجود و معیارها و مؤلفه های وضع مطلوب است تا بتوان بر پایه آن، اهداف، راهبردها و گزینه های اقدام- زمان را برای طی مسیر نیل به اهداف، برنامه ریزی کرد. در گام نخست، با استفاده از روش اسنادی، به بررسی نتایج پژوهش های پیشین و مرتبط با موضوع پرداخته شد. سپس با استفاده از روش پنل خبرگان- که در چهار دور تشکیل شد- معیارهای مطلوبیت و شاخصه های مختلف وضع موجود و مطلوب تعیین شدند. در نهایت با بهره گیری از ترکیب پنل خبرگی و تکنیک های کمی مختلف از جمله ماتریس اهمیت- عملکرد مارتیلا و جیمز، تعداد 4 محرک (هدف)، 9 راهبرد و 36 گزینه اقدام- زمان، مشخص و مدل نهایی ره نگاشت ترسیم شد.

در اهمیت نگاشت نهادی-کارکردی حوزه رسانه ای کشور ایران می توان گفت ازجمله مقدمات سیاست گذاری آن است که تمامی بازیگران و ارکان تشکیل دهنده ی این نظام بر اساس کارکردهای حکمرانی، شناسایی شده و روابط، جایابی و تعاملات میان آن ها موردبررسی و تحلیل قرار گیرد. لذا هدف اصلی این پژوهش نگاشت نهادهای فعال در کارکردهای حکمرانی رسانه های صوت و تصویر در ایران است. حکمرانی نوین خود شامل انواع کارکردهای سیاست گذاری، تسهیلگری، تنظیم گری، ارائه خدمات و بازتوزیع منابع است. این تحقیق با روش نگاشتِ نهادهای موجود در حکمرانی رسانه های صوت و تصویر در ایران را طبق کارکردهای حکمرانی موردبررسی قرارداده و بر اساس مدل تحلیل ذی نفعان بازیگران را تجزیه وتحلیل کرده است. نگاشت نهادهای فعال رسانه ای بر اساس اهداف کارکردهای حکمرانی از طریق مصاحبه با 14نفر خبره و متخصص رسانه از طریق نمونه گیری هدفمند تا اشباع نظری با پرسشنامه در سطوح نهادهای حاکمیتی(فراقوه ای)، سه قوه مجریه، مقننه و قضائیه و بخش های عمومی غیردولتی و بخش خصوصی، ترسیم گردید. در نتیجه بازیگران اصلی بر اساس مدل تحلیلی نگاشت ذی نفعان تجزیه وتحلیل افقی، عمودی و کل نگر شد و درنهایت توصیه های سیاستی برای عزیمت به سمت مسیر توسعه سیاست گذاری و مدیریت راهبردی عرصه رسانه ای کشور و به طور خاص حوزه رسانه های صوت و تصویر برخط براساس کارکردهای حکمرانی و بخش نهادها ارائه شد.

تنظیم گری به عنوان یک عنصر کلیدی در حکمرانی شناخته می شود. نهادهای تنظیم گر با استفاده از مکانیسم های اصلاح رفتار، به اجرای سیاست گذاری، توسعه صنعت، افزایش رقابت و تأمین منفعت عمومی در بازارها و جامعه می پردازند. به همین منظور هدف پژوهش حاضر به عنوان یک ضرورت، ارائه نظام تنظیم گری در حکمرانی رسانه های صوت تصویر در ایران است. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق گراندد تئوری و با مشارکت هدفمند 22 نفر از سه گروه شامل مدیران صنعت (بازار) رسانه، خبرگان و متخصصان رسانه و مدیران تنظیم گری رسانه به صورت مصاحبه نیمه ساختاریافته و با روش تحلیل داده های کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد و به الگوی پارادایمی نظام تنظیم گری رسانه دست یافت. یافته های پژوهش نشان می دهد که شرایط علّی شامل اهداف (مانند تأمین منافع ذی نفعان اجتماعی، حاکمیتی و صنعت رسانه) و عوامل نیاز به تنظیم گری (مانند تغییر سپهر رسانه، تغییر نقش حاکمیت، ...) است. شرایط زمینه ای شامل ارزش های اساسی، هنجارهای حاکم و مدل های تنظیم گری (مانند تنظیم گری حاکمیتی، مشارکتی، خود تنظیم گری و تنظیم گری چندوجهی) است. شرایط مداخله گر شامل انواع نهاد تنظیم گر، محدوده تنظیم گری، موانع و چالش های تنظیم گری تعریف می شود و پدیده مرکزی این پژوهش طراحی نظام تنظیم گری رسانه شامل مکانیسم های اصلاح رفتار، فرم سازمانی (مانند: گونه های استقلال، ...) و شاخص های اصلی تنظیم گری رسانه (مانند استقلال، پاسخگویی، شفافیت،...) است. شرایط کنش ها و واکنش ها شامل کارکردها و شئون اصلی تنظیم گری و استقرار نظام تنظیم گری می شود. نتایج نشان می دهد که کاربست نظام تنظیم گری (مانند اعمال تنظیم گری، ارزیابی و سنجش عملکرد نهاد تنظیم گر، ...) به تحقق منفعت عمومی و خصوصی منجر خواهد شد.