آزادی در اسلام

هدف مقاله حاضر مطالعه تطبیقی مبانی و اصول آزادی از دیدگاه اسلام واگزیستانسیالیسم والزامات تربیتی آن بود . از لحاظ رویکرد کیفی و از نظر روش تحلیلی-مقایسه ای، با استناد به اسناد علمی،ازجمله مقالات و کتابهای اندیشمندان حوزه علوم اسلامی و اگزیسستانسیالیسم که در زمینهء آزادی در رابطه با تعلیم وتربیت به شیوه هدفمند و تا رسیدن به اشباع ادامه یافت . نتایج مقایسه نشان داد از جمله وجوه اشتراک دو مکتب مسئولیت آور بودن آزادی. اما وجوه افتراق مبنایی از جمله آزادی تنها ارزش انسانی و کمال ذاتی انسان است که با پذیرش واجب-الوجود(خداوند) و ارزش های دیگر در تضاد است. آزادی در مکتب اسلام فقط با نگاه الهی به انسان معنا می یابد و ,هر تعلقی ضد آزادی است الا ، تعلق و وابستگی به خداوند متعال ، تعلق به خداوند را عین آزادی می داند .اگزیستانسیالیستها باتوجه به معنای مطلق آزادی معتقد هستند، معلم حق ندارد راه حل قطعی به دانش آموز ارائه دهد .معلم تنها پیشنهاد دهنده راه حل ها وموضوعات است و این دانش آموز است که درنهایت راه حل ها راانتخاب یا رد می کند .درمقابل اسلام با وجود اعتقاد به آزادی متربی وضمن حمایت وهدایت ،آنهارادرقبال تصمیماتشان مسئول و مورد بازخواست ومواخذه قرار می دهد.

آزادی واژه مقدسی است که ذهن انسان از نخستین روز آفرینش با آن آشنایی دارد. اصولاً زندگی باید با آزادی همراه باشد. زندگی بدون آزادی، زیبایی، جاذبه و امیدآفرینی ندارد، مفهوم آزادی، همان رهایی از قیدوبندهای ناروا با کاربردهای گوناگون است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی قصد دارد گستره آزادی را در تئوری و عمل به چالش کشیده و چشم انداز دو تمدن غرب و اسلام را در این مقوله در ترازوی نقد بسنجد. برای این امر درصدد پاسخ به این سؤالات است که اولاً، جایگاه آزادی در حقوق غرب کجاست؟ ثانیاً، نظر اسلام و همچنین فقهای معاصر به ویژه امام خمینی (ره) در مورد آزادی چیست؟ ثالثاً، وجوه اشتراک و افتراق دو تمدن غرب و اسلام در مورد اصل آزادی کدم اند؟ یافته ها نشان می دهد اصل آزادی، در هر دو نظام حقوقی به عنوان یکی از حقوق حیاتی بشریت محترم شمرده شده است. بااین وجود، دیدگاه اسلام نسبت به آزادی به لحاظ اهتمام به ابعاد معنوی انسان در کنار ابعاد مادی آن، خیلی مترقی تر از دیدگاه حقوق بین الملل است که صرفاً به بعد مادی انسان توجه دارد.

انقلاب اسلامی با شعار کلیدی «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» به پیروزی رسید اما همچنان شماری از باورمندان به جمهوری اسلامی به آزادی به عنوان یک مفهوم مزاحم می نگرند و نمی توانند مفهوم آزادی را در الگوی حکمرانی جمهوری اسلامی ایران جایابی کنند. در نقطه مقابل، شماری از منتقدان نیز الگوی حکمرانی جمهوری اسلامی را به ستیز با آزادی محکوم می کنند. این پژوهش در پی جایابی مفهوم آزادی در الگوی حکمرانی جمهوری اسلامی ایران است؛ تا در پی آن به این پرسش پاسخ دهد که «فلسفه آزادی در این الگوی حکمرانی چیست و به چه دلیلی آزادی در آن مطلوب است؟». نوشتار حاضر با استفاده از روش «هرمنوتیک متن محور»، ضمن بازنمایی یک نظام هماهنگ و به هم پیوسته گفتمانی، فلسفه آزادی را در آن بازنمایی کرده و نظم درهم تنیده میان «هست ها» و «بایدها» را در موضوع «فلسفه آزادی» به تصویر می کشد. در این نگاه، فلسفه آزادی مبتنی بر مبانی توحیدی ترسیم و آزادی به مثابه «حق»، «تکلیف» و «ارزش» مطرح می شود. از سوی دیگر مطابق با جهان بینی اسلامی انسان موجودی «مختار» است و «گرایش فطری» به آزادی دارد، بنابراین آزادی مطلوب است. همچنین «معاد» نیز ایجاب می کند که انسان آزاد باشد چرا که بدون آزادی، امکان «امتحان الهی» وجود ندارد تا مبتنی بر آن مجازات و پاداش اخروی مطرح شود. این نوشتار تلاش نموده است که فلسفه آزادی را در نظامی به هم پیوسته و منسجم به تصویر کشیده و جایگاه آزادی در این نظم گفتمانی را تبیین کند. همین موضوع وجه مهم نوآوری این پژوهش است.