هرمنوتیک خود

پژوهش حاضر قسمی مطالعه پساساختارگرایانه بیماری و سازوکارهای ادراک آن بوده که در صدد است شکلی از یک جامعه شناسی پزشکیِ نظری و مفهومی را صورت بندی نماید. به این منظور از ظرفیت های نظری آراء فوکو و لکان برای توضیح ادراک بیماری و فرآیندهای شکل گیری آن بهره گرفته شد. نظریه فوکویی هرمنوتیک خود (سوژه) ، و مفهوم لکانیِ امر نمادین ، دلالت های متفاوتی بر ادراک بیماری و نحوه شکل گیری آن به دست می دهد؛ دلالت هایی که علیرغم تمایزها، بر گزاره های بنیادی مشابهی نیز استوارند. وفق هستی شناسیِ هر دو متفکر، بدن یک ساحتِ نوشتاری ست که توسط دال های فرهنگی، کدنویسی و رمزگذاری شده است؛ لذا ادراک بیماری، چیزی جز شناخت تحلیلیِ حاصل از بازخوانی نشانگان مرضی بر متن بدن نیست. خوانشی که بواسطه متقاطع کردن متن بدن با گفتمان پزشکی و دانش تخصصی به مثابه اَبر متن دربرگیرنده آن صورت می پذیرد. دستاورد نهایی این پژوهش، استنتاج و صورت بندی مکانیسم بینامتنیّت در ادراک بیماری در اندیشه هر دو متفکر است؛ مکانیسمی که به موجب آن متن بدن به واسطه مواجهه با گفتمان پزشکی به مثابه متن پیشینی و در برگیرنده آن، به تفسیر در می آید.

فوکو در واپسین سال های حیات خویش، تکنیک های خود را به مثابه شکلی بدیل از تکنیک در علوم انسانی مطرح می نماید. وی ضمن تبارشناسی تکنیک های خود از یونان باستان تا عصر مدرن، هرمنوتیک خود را به مثابه پیشرفته ترین و پیچیده ترین شکل تکنولوژی های خود، معرفی می کند. سوژه مدرن با اعمال هرمنوتیک خود بر خویش، جریان افکار، مکنونات درونی و مخفی-ترین لایه های ساحت روانیِ خود را در برابر دیگری بزرگ (امر نمادین)، به مثابه متنی گشوده، در معرض تفسیر و تأویل قرار می دهد. اینک سوژه نه صرفا بواسطه تکنیک های سلطه و استیلا، که با اعمال هرمنوتیک خود، از سوی ساحت کلی اخلاق و فرهنگ عمومی تحت مراقبت و کنترل در می آید. از سوی دیگر مدرنیسم ادبی (جریان های ادبی و هنری آوانگارد قرن بیستم)، حاوی سویه ها و سمپتوم هایی ست که می تواند در نظمِ نشانگانی هرمنوتیک خود قرار گیرد. سمپتوم شناسی ادبیات مدرن حاکی از آن است که سیر تحولی آن از کلاسیسیسم تا نیمه نخست قرن بیستم، روندی از حرکت به سوی درون گرایی، ارجاع به خود، برون ریزیِ خود، تأمل در نفس و واکاوی ساحتِ روانی را تا عمیق ترین لایه های آن، نشان می دهد؛ سمپتوم هایی که همگی در نظم نشانگانیِ هرمنوتیک خود قرار می گیرد. در مجموع خوانش سمپتوماتیک مدرنیسم ادبی نشان می دهد که سمپتوم های اساسی هرمنوتیک خود در این قسم از ادبیات قابل تشخیص می باشد.