کاریزماتیک

شکل گیری و رشد جماعات تکفیری نوظهور، از مهم ترین تحولات اخیر کشورهای غرب آسیاست. در این میان از داعش به عنوان مهم ترین جماعت تکفیری نوظهور در جریان نوسلفی جهادی نام برده می شود. فهم ماهیت، ساختار و عملکرد داعش، نیازمند به کارگیری چارچوبی تئوریک و متناسب است. از جمله تئوری های رایج در تحولات اجتماعی، تئوری کاریزماتیک وبر است که به نظر می رسد میزانی از قدرت تحلیلِ شکل گیری و عملکرد جماعات تکفیری از جمله داعش را واجد است. بر این مبنا در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی تلاش شده است که با استفاده از این تئوری، ماهیت، چگونگی شکل گیری، ساختار و عملکرد داعش بررسی و تحلیل شود. سؤال تحقیق این است که «آیا می توان جماعت تکفیری داعش را مصداقی از تئوری کاریزماتیک وبر برشمرد؟» در این زمینه با بررسی اندیشه و آثار وبر، دو مدل از چگونگی «ساختار» و «شکل گیری و ماهیت جنبش کاریزماتیک وبری استخراج و با بررسی زمینه های شکل گیری و ماهیت، ساختار و عملکرد داعش با تطبیق مؤلفه های دو مدل تحلیلی به جهت سنجش فرضیه مذکور آورده شده است. در انتها هم با ترسیم مدل مفهومی که حاکی از چگونگی تطبیق تئوری و مصداق با نکات ترمیمی بیان شده است می توان اذعان کرد که داعش مصداقی متناسب با کاریزماتیک وبر در بسیاری از مؤلفه هاست.

هدف این مقاله، طراحی مدل سازمان کاریزماتیک برای سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، با توجه به شرایط علّی، عوامل زمینه ای و مداخله گرهای موجود است. این تحقیق با تمرکز بر مبانی نظری مدیریت کاریزماتیک سازمانی، درصدد است به این پرسش پاسخ دهد که چگونه یک سازمان رسانه ای می تواند چهره ای کاریزماتیک را از خود ارائه دهد که باعث تمایز سازمان شود؟ به این منظور، با استفاده از روش تحقیق کیفی و تکنیک داده کاوی سیستمی، با خبرگان، اساتید و مدیران ارشد سازمان صدا و سیما مصاحبه شد و با رویکرد نمونه گیری نظری، یعنی دستیابی به مفاهیم در مقوله های کلیدی، تأثیرات آنها و ایجاد تکرار داده ها ادامه یافت. در مجموع، 74 مفهوم در ارتباط با مقوله های داده کاوی سیستمی استخراج شد. براساس نتایج به دست آمده، اعتماد، شفافیت، نوآوری و سرمایه اجتماعی، نقشی محوری را در ارتباط با سایر مقولات و زیرمقولات بر عهده دارند. در این میان، سرمایه اجتماعی، دارای زیرمجموعه هایی مانند: فرهنگ سازمانی، احساس مسئولیت، تناسب شغلی، اعتمادسازی و تشکیل تیم های خودگردان است. عوامل و شرایط علّی مانند: ساختار سازمانی، ماهیت و مأموریت های سازمانی، اصلاح مفاهیم، طراحی اتاق فکر، تعهد مدیران، همگرایی و... از جمله عناصر کلیدی احصاشده بودند. رویکرد نظارتی قانون اساسی، نوع مداخله نهادهای دولتی، سلیقه گرایی، میزان محبوبیت در رده های داخلی و میان مخاطبان و ماهیت عمودی مدیریت، موانع تحقق مدل کاریزماتیک برای این سازمان رسانه ای هستند.

شیوه نگرش احزاب و جریانات سیاسی و اجتماعی به مسائل هویتی و مفاهیم هنجاری نگاره های مهم گمانه های ذهنی در هر جامعه ای را روشن می کند. این چنین که با بازتعریف هویت ها و هنجارهای اجتماعی می توان باعث گسترش روابط حزبی و پیشبرد اهداف سیاسی و اجتماعی شد. رهبر جریان صدر با به اهتزاز درآوردن پرچم ناسیونالیسم عراقی از مردم عراق می خواهد تا با برخورداری از روحیه ای ملی به تنش ها و ناامنی ها پایان داده و ملت عراق را به سوی آینده ای روشن رهنمون شوند. به کارگیری دال های هویتی و عناصر معنایی مانند ملی گرایی و اسلام گرایی، وطن پرستی و مبارزه با فساد و اصلاح طلبی، هنگامی که گفتمآن های متفاوت احزاب رقیب دچار بحران بی قراری و یا سکون هستند برای جریآن های کاریزماتیک موفقیت به هم می آورد و در کنار آن با یک اولویت بندی مناسب می توان اجزای شناور و بی هدف جامعه را که دچار دلسردی و انفعال شده اند جذب کرد.  سؤال اصلی که در این مقاله در پی پاسخ گفتن به آن هستیم این مسئله است که جریان صدر و ائتلاف سائرون دارای چه مؤلفه های گفتمانی و هویتی هستند؟ روش تحقیق پژوهش حاضر به صورت تبیینی و تحلیل گفتمان بوده و سعی شده دال های معنایی مرکز شناسایی شده و مورد تحلیل قرار بگیرد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که گفتمان مرکزی توسط رهبر حزب و اتاق فکر او با اولویت بندی و بازنگری به دال های هویتی و مدلول های شناسا فصل بندی شده و دایره هویت جریان صدر را گسترش داده و به توان چانه زنی و سیطره آن می افزاید.