روش های آینده پژوهی

در گذشته بیشتر عملیات های نظامی بر اساس برآوردهای اطلاعاتی، نیروی انسانی، لجستیکی و سایر برآوردها و طرح های عملیاتی طرح ریزی و اجرا می گردیدند ولی به مرور زمان با گسترش عملیات های مشترک و حتی مرکب روش های پیش بینی، طرح ریزی و تصمیم گیری نیز متنوع تر شده و توسعه یافتند. در این مقاله کاربرد روش های پیش بینی و آینده پژوهی مورد توجه قرار گرفته و روش های متنوع مورد استفاده شناسایی، معرفی گردیدند. با مرور کاربرد این روش ها در مقالات علمی 10 سال اخیر و نظرات صاحب نظران مشخص گردید که روند استفاده از روش های پیش بینی و آینده پژوهانه رو به افزایش است. بر اساس مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با صاحب نظران و متخصصین روش های پیش بینی و آینده پژوهی در دو گروه روش های کمی و کیفی (98 روش اولیه) شناسایی گردیدند و با استفاده از روش PCA تعداد 64 روش استخراج و با روش تحلیل اهمیت- عملکرد (IPA) وضعیت کاربرد این روش ها در تصمیم گیری محیط عملیات مشترک و مرکب محاسبه شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که از گروه روش های کمی؛ روش های تخمین حداکثر احتمال، مدل سازی رایانه، شبیه سازی، میانگین متحرک خودهمبسته، روش های غیرخطی پیش بینی، خودهمبسته، بردار خودهمبسته بدون محدودیت، الگوریتم ژنتیک و تحلیل روند و از گروه روش های کیفی نیز روش های تحلیل میک مک، دیده بانی آینده، رویه های آینده پژوهی مشارکتی، روش های گروه- مؤلفه، چشم اندازسازی، بازی جنگ و تحلیل مؤلفه اصلی از اهمیت بالاتری برخوردار هستند. همچنین در پایان با توجه به لزوم آشنایی تصمیم گیران محیط های عملیاتی مشترک و مرکب پیشنهادهایی برای بهبود استفاده از این روش ها ارائه شده است.

بهره گیری از قابلیت های جامعه شناسی توسعه و آینده پژوهی، توأم با هم به ارزیابی نتایج اقدامات سیاسی، اجتماعی و غیره در عمل کمک می کند. این تحقیق با هدف نشان دادن توانمندی ها و ظرفیت های مشترک جامعه شناسی توسعه و نیز آینده پژوهی به عنوان علم وابزار، به گونه ای پرداخته که می توان میان این دو همسویی هایی یافت. برای بررسی این همسویی از الگوی ترابط علوم استفاده شده است. بنابر یافته های این پژوهش، پیشینه جامعه شناسی توسعه در مسیر خود، دارای رشد و تکامل بوده ولی به شکل منطقی با آینده پژوهی پیوند نخورده است. امّا در ارتباط آن با آینده پژوهی، از دیدگاه های؛ سنتی به پیش بینی، بصورت اکتشافی یا براساس تصویر پردازی و آینده سازی و همچنین براساس رویکرد تجویزی یا پس نگری، با توصیف عوامل پدیده های اجتماعی در ارتباط با روندهای گذشته، رفتارهای آینده را پیش بینی پذیرتر می کند. تحقیق حاضر تلاش کرده است با نگاهی به پیشینه جامعه شناسی توسعه، پیش از بحث های آینده پژوهی، کاربرد آینده پژوهی اکتشافی، آینده پژوهی تصویر پردازی و آینده پژوهی تجویزی را در جامعه شناسی توسعه، برای رسیدن به وضعیت مطلوب مورد بررسی قرار دهد.

آینده پژوهی از مهم ترین قابلیت های راهبردی و آینده ساز آجا محسوب می شود. با این وجود هنوز روش های مناسب برای اینکار در آجا به درستی شناخته نشده و نظامی برای تأمین این نیازها پیش بینی نشده است. (مسئله تحقیق) هدف از انجام این تحقیق، تعیین مناسب ترین روش های آینده پژوهی در آجا می باشد؛ (هدف تحقیق) لذا محقق درصدد است تا به این سوال پاسخ گوید که به منظور تحقق هدف تحقیق، مناسب ترین روش های آینده پژوهی در آجا کدامند؟ (سؤالات تحقیق) به منظور انجام تحقیق حاضر از چند روش استفاده شده که عبارتند از روش بررسی اسناد و مدارک علمی با رویکرد زمینه ای و ترکیب روش های توصیفی و موردی- زمینه ای. (روش تحقیق) با توجه به ماهیتِ موضوع تحقیق و استفاده ای که می توان از نتایج حاصله برای مدیریت نظام آینده پژوهی آجا بُرد، این تحقیق از نوع کاربردی- توسعه ای با تأکید بر جنبه کاربردی آن، می باشد. (نوع تحقیق) جامعه آماری تحقیق شامل کارشناسان، محققان و خبرگان ستادها و مراکز مطالعات راهبردی نیروهای مسلح و مراکز امنیت پژوهی، علمی و دانشگاهی آینده پژوهی می باشد. جمع آوری اطلاعات نیز به هر دو روش کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهند که روش های مناسب آینده پژوهی برای آجا عبارتند از: سناریو نویسی، دیدبانی آینده و برون یابی روند/ کلان روندها. داده های فوق نشان می دهند که روش های پرکاربرد، ترکیبی از روش های کمّی و کیفی با تأکید بر روش های کیفی می باشند. لذا به نظر می رسد روش های کیفی متداول تر از روش های کمّی و نیمه کمّی باشند.