خودمردم نگاری

امروزه پژوهش های کیفی به شناخت و فهم پدیده ها، نهادها، فرهنگ ها، معانی، تفسیرها و تجربه های گوناگون انسانی کمک می کنند. برخی از این نهادها به سختی در دسترس پژوهشگران قرار می گیرند  و به طورمعمول امکان بررسی دقیق آنها به دلایل گوناگونی- مانند دلایل امنیتی و قرار داشتن در محیط های خطرناک، اجباری و خشن- میسر نیست. سازمان های نظامی از این دسته از نهادها هستند. به علت دشواری ورود به دنیای سازمان های نظامی و انجام پژوهش در آنها از سوی پژوهشگران بیرونی، این مقاله درصدد ارائه روش شناسی مناسب برای انجام تحقیق اجتماعی در سازمان های نظامی است. اطلاعات این پژوهش به روش کتابخانه ای و مصاحبه دوستانه گرد آوری شده، پس از بحث در مورد ویژگی های سازمان های نظامی و مشکلات پیش روی پژوهشگران در ورود به سازمان و گرد آوری اطلاعات مورد نیاز برای تحقیق و بررسی روش های کیفی قابل استفاده در سازمان های نظامی، بهترین رویکردها شناسایی و معرفی  شده اند. نتیجه اینکه استراتژی های تحقیق خودمردم نگاری و مردم نگاری، از بهترین روش شناسی های تحقیق در این سازمان هاست.

پس از دهه ها توجه به روش های اثبات گرایانه به عنوان رویکردی کمی در پژوهش های حوزه علوم انسانی، بار دیگر روش های کیفی مورد توجه قرار گرفته است. از روش های کیفی پژوهشی جدید که در شاخه های مردم شناسی، علوم ارتباطات و انسان شناسی مورد توجه قرار گرفته است، راهبرد روش شناختی «خودمردم نگاری» یا اتواتنوگرافی است. اتواتنوگرافی علی رغم ریشه عمیقی که در مطالعات مردم شناسی و روش شناختی دارد، شاید کمی بیش از یک دهه است که با کاربرد گسترده تر از سوی محققان مورد استفاده قرار می گیرد. اتواتنوگرافی ظرفیت های متعددی برای تحلیل جامعه، فرهنگ، انسان و تجربه های زیستی در اختیار پژوهشگر قرار می دهد و شرایطی را مهیا می کند تا محقق بتواند به بازاندیشی محیط و موضوع مورد مطالعه خود بپردازد و بستری را فراهم می کند تا پژوهشگر بتواند به تولید دانش در زیست بوم مورد مطالعه بپردازد. در این رویکرد پژوهشی، تجارب محقق از جمله منابع اطلاعاتی مهم در فرایند تحقیق است و کمک می کند تا به فهم عمیق تری از محیط اجتماعی و فرهنگی برسد و حتی پژوهش های اجتماعی و فرهنگی را با بهره گیری از نوعی خودآگاهی انتقادی در قالب تجربه های شخصی به حوزه عمومی گسترش دهد. روش اتواتنوگرافی با مولفه ی بازخوداندیشی و بازخودنگری را می توان با قرائتی اصیل از مبانی نظری اسلامی بازتعریف و ارتقا داد. به عبارتی در این نوشتار به دنبال معرفی روش کیفی اتواتنوگرافی هستیم. در این پژوهش نشان خواهیم داد که آن دسته از تجارب شخصی که قابلیت اشتراک گذاری با سایر افراد جامعه را دارد، با روش اتواتنوگرافی به خوبی توصیف، تببیین و تحلیل خواهد شد.

یکی از رویکردهای جدید معرفت شناختی در حیطه مشاوره شغلی، طراحی زندگی است که از طریق فرآیندهای غیرخطی، پویا و بافتی بیان می شود و هویت درونی فرد را مفهوم سازی می کند . افراد از طریق روایت های مختلف از ابعاد زندگی خود که ناشی از هویت درونی آنهاست و تفسیر تجارب و تعامل بین عوامل اجتماعی و فردی به معنا دست می یابند. مسأله اصلی این است که روایت فردی و تفسیر تجارب از سفر عرفانی حج که برای پژوهشگر اتفاق افتاده است، از نظر او، چگونه می تواند به زندگی شغلی معنا دهد؟ به عبارت دیگر، هدف از این پژوهش، تجزیه و تحلیل تجربه سفر پژوهشگر در حج تمتع بود. روش این پژوهش، کیفی از نوع خودمردم نگاری و روایات شخصی بود. لذا، یافته های مطالعه از روایت های شخصی و تجربه ی سفر حج پژوهشگر در سال 1394 بدست آمد. یافته ها حاکی از آن بود که سفر حج، فرایندی است که دارای بروندادهای بسیار زیادی است و از طریق روایت آن می توان بین ابعاد مختلف این سفر و زندگی شغلی افراد از حیث چندبعدی بودن، هدفمندی، نظم، قابلیت، شناخت، وحدت، عاملیت، ممارست، رسالت، خلوص، آرزومندی، موانع و ارتباط با دیگران تطابق ایجاد نمود و براساس آن زندگی شغلی را طراحی کرد. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که سفر حج به عنوان الگوی طراحی زندگی شغلی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

در مقاله پیش رو بناست تا با تمرکز بر تاریخ زندگی شخصی (دهه اول زندگی) و مسیری که نسل های پیش از من از سر گذرانده اند، به پرسش «چرا سخنور خوبی نشده ام؟» پرداخته شود. «مهارت و توانمندی سخن گفتن در جمع» توأمان در دو حوزه شخصی و فراشخصی؛ تاریخی و تحولات اجتماعی روان شناختی فرهنگی و سیاسی شکل می گیرد. با استفاده از روش خودمردم نگاری در این پژوهش، تاریخچه شخصی و ارتباط آن با مهارت سخنرانی ، بررسی شده است. مهارت سخنرانی در فرد، در بطن دو تاریخ شکل می گیرد؛ تاریخ کلی که از ازل تا ابد ادامه دارد که همانا تاریخ فراشخصی است و دیگری تاریخچه زندگی شخصی فرد است. تاریخچه شخصی، بر تاریخ زندگی و حضور فرد در این دنیا دلالت دارد که سخن گو در حافظه شخصی خود دارد. تاریخ فراشخصی و تاریخچه شخصی در رابطه با چرایی وضعیت سخنرانی من در جمع، بدون یکدیگر نمی توانند تحلیل گر وضعیتِ حاضر باشد. ترکیبی از این دو و همچنین وضعیتی که هر یک به نوعی بر فرد تحمیل می کند در چگونگی پرورش قوه سخنوری فرد، مؤثر است.

هدف: هدف این پژوهش بیان و تحلیل تجارب زیسته نویسنده اول از تحصیل در دانشگاه فرهنگیان باروش خودمردم نگاری بود. روش: این پژوهش رویکردی کیفی و پدیدارشناسانه دارد. منبع داده های پژوهش، تجارب و خاطرات یکی از دانش آموختگان دانشگاه فرهنگیان است که به شیوه روایت نگاری تنظیم گردید. روایت های پژوهشگر کدگذاری شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد آشنایی با حرفه معلمی از طریق خانواده، برخی معلمان، امنیت شغلی و معافیت از خدمت سربازی باعث شد سوژه مورد مطالعه به معلمی گرایش یابد. در بدو ورود، انتظاراتی که او از دانشگاه داشت برآورده نشد، زیرا دانشگاه دچار مشکلات آموزشی-رفاهی بود. باگذشت زمان و مرتفع شدن مشکلات، نگارنده نگرش مثبت تری نسبت به دانشگاه فرهنگیان پیدا کرد. او مسائل آموزشی-پژوهشی دوران تحصیل خود را ترکیبی از نقاط قوت و ضعف می داند و معتقد است کارورزی یکی از نقاط قوت دانشگاه است که با رفع پاره ای از نواقصش می تواند بهتر هم شود. به زعم او، غالباً روابط بین فردی مناسبی در دانشگاه حاکم بود ولی بعضاً برخی از نظرات مدرسان، دانشجویان را مکدر می کرد. افزون براین، نسبت به نامشخص بودن محل خدمتش، سنجه های فرم سازمان دهی و بی توجهی به گزینش انتقاداتی را وارد کرد.

با آنکه پژوهش های بسیاری به بررسی رابطه میانِ بازاندیشیِ معلمان و عملکرد حرفه ای آن ها پرداخته است، رویکردهای معدودی بسترِ خودبازاندیشی را برای معلمان فراهم کرده است. با توجه به این ضرورت، پژوهشِ حاضر بر آن است تا به معرفیِ روشِ «خودمردم نگاری» به مثابه یک روشِ پژوهشِ کیفی در خود باز اندیشیِ معلمان و تأثیر آن در زندگیِ حرفه ای و شخصیِ آن ها بپردازد. در این پژوهش، تجربه نویسنده اول از روش خودمردم نگاری با نگاهی «فرا-خودمردم نگارانه» مورد بررسی قرار گرفته است. آموخته هایِ محقق از روایتِ تجربه ها و یافتنِ معنا در انبوهی از داده ها، نگارش داستان گونه، رعایتِ اخلاق و تغییرِ نگاه او نسبت به معیارهایِ ارزیابیِ کیفیت خودمردم نگاری تشریح شده است. یافته های پژوهش حاکی از تأثیر عمیقِ خودمردم نگاری بر تحولاتِ درونی و بیرونی محقق است که از آن جمله می توان به تغییراتِی در رویکرد او نسبت به کارِگروهی و تلاش او در به کارگیری و آموزشِ آن در کلاس، چرخش نگرش او از اثبات گرایانه به پسامدرنیته و تأثیر آن بر زندگی او اشاره کرد. به اشتراک گذاری تجربه های یک معلم خودمردم نگار می تواند معلمانِ دیگر را با کارکردِ خودمردم نگاری در جهتِ رشد و تعالی خود آشنا نماید. همچنین، تشریحِ فهمِ یک معلم از خودمردم نگاری می تواند در جهتِ تعمیمِ این روشِ پژوهشی در حیطه آموزش مؤثر واقع شود.

هدف این مقاله بازنمایی و روایت تجارب نومعلمان دوره ابتدایی به منظور واکاوی فرایند فرهنگ پذیری آن ها بود. برای دست یابی به این هدف، پژوهشگر از روش خودمردم نگاری استفاده کرده است. بر اساس منطق این روش، «خود پژوهشگر و پنج نومعلم دیگر» به عنوان نمونه موردمطالعه از نومعلمان دوره ابتدایی به صورت هدفمند و از نوع ملاک محور انتخاب شده اند. داده ها از طریق تأمل، یادداشت برداری و دفترچه خودشرح حال نویسی پژوهشگر و مصاحبه نیمه ساختاریافته با مشارکت کنندگان جمع آوری شده اند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش چهار مرحله ای پاینار و فرایند کدگذاری و مقوله بندی استفاده شد. برای تأمین اعتبار یافته ها، پژوهشگر سعی کرد با توصیفات غنی، دقیق، عمیق و اصیل و نیز محدود نشدن به زمان، مکان یا رویداد خاص، عمق و گستره تجارب خود را موردتوجه قرار دهد. همچنین چندین بار بین روایت های نگارش شده، مقولات و تجربیات خود و نومعلمان رفت وبرگشت کرد. نتایج تحقیق نشان داد که در فرایند فرهنگ پذیری، پیشینه فرهنگی نومعلمان و آموزش های دانشگاهی توسط مدرسه و نظام آموزشی نادیده گرفته می شود. در اکثر شرایط مدرسه و نظام آموزشی با بهره گیری از استراتژی «کوره ذوب» به دنبال آن هستند تا نومعلمان را با فرهنگ خود همسو و سازگار نمایند. در مقابل، نومعلمان در بیشتر مواقع از استراتژی «تلفیق» استفاده می کردند تا بین فرهنگ معلمی خود و فرهنگ حاکم بر دانشگاه فرهنگیان و آموزش وپرورش اتصال برقرار کنند.