هم باشی

یکی از مباحث مهم در دنیای امروز، بحث تحوّل در الگوهای هم زیستی و شکل گیری الگوهای جدید هم زیستی دو جنس مخالف می باشد. یکی از گونه های جدید هم زیستی که به عنوان یک پدیده ی نوظهور اجتماعی مورد توجه محققان حوزه ی خانواده در ایران قرار گرفته، هم باشی است. هم باشی به معنای زندگی مشترک دو جنس مخالف با هم، بدون ازدواج است. در تحقیق حاضر که در کلانشهر تهران صورت گرفته، محققان برآنند که علاوه بر شناخت این پدیده، به ابعاد این هویت هم زیستی از نگاه کسانی که این تجربه زیسته را داشته اند، پی ببرند؛ تا بتوانند تصویری از برساختِ این واقعیت اجتماعی ارائه دهند. این تحقیق با رویکرد روش شناختی تفسیرگرایانه به روش « نظریه زمینه ای» انجام گردید، با مصاحبه عمیق از 15 نفر از کنشگران هم باش این نتیجه حاصل شد که، هم باشی از نگاه این افراد در حقیقت خوانشی نو از مفهوم ازدواج در عصر حاضر می باشد. خوانشی نو در جامعه ای که در حال تجربه کردن اَشکال و صورت های جدید از واقعیت های اجتماعی دنیای مدرن است که هرچند در فضای فردی افراد به وقوع می پیوندد، ولی حاصل شرایط جدید اجتماعی و اقتصادی جامعه است.

امروزه ازدواج سپید به عنوان یکی از تهدیدهای مهم پیشِ روی خانواده ایرانی قرار دارد؛ در این نوع از روابط، زن و مرد بدون هیچ گونه تعهد قانونی، با یکدیگر زندگی می کنند و بدون هیچ گونه مسئولیتی نیز از هم جدا می شوند. در حقیقت، این نوع از ازدواج با ایجاد بستر مناسب جهت برقراری روابط موازی و متعدد جنسی می تواند پیامدهای مخربی را برای خانواده و جامعه در پی داشته باشد. در راستای مقابله با ازدواج سپید، ایجاد راهبرد پیشگیرانه ضروری جلوه می کند؛ در این خصوص، پیشگیری اجتماعی به خاطر تدابیر اجتماع محور و متنّوعی که دارد می تواند به نحو مناسبی آحاد جامعه را در مقابل چنین روابط شومی ایمن نگاه دارد. البته تدابیر پیشگیرانه اجتماعی زمانی می توانند آثار عملی را به دنبال داشته باشند که در مقابل عوامل ایجاد ازدواج سپید قرار گیرند. با این اوصاف، در این جستار تلاش بر آن است تا با علّت شناسی ازدواج سپید، راهبرد پیشگیرانه اجتماعی مناسبی در مقابل آن ها مورد بررسی و معرفی قرار گیرد.

«هم باشی» وضعیتی آستانه ای است که تحت عنوان «ازدواج سفید» نمی گنجد؛ بلکه نشانه نوعی آسیب و نابهنجاری در نهاد خانواده ایرانی است؛ نابهنجاری که کنشگران از سر اراده و به منظور نقض قواعد رسمی خانوادگی صورت می دهند. هدف اصلی در مقاله پیش رو، بررسی این آسیب و فهم قواعدی است که از خلال نقض آن توسط کنشگران، ضرورت آنها در حیات اجتماعی آشکار می شود. از این رو، پژوهش به روش اتنومتدولوژی و با تأکید بر وجه پدیدارشناسانه آن سامان یافته است. یافته های پژوهش بر نمونه ها در شهر تهران متمرکزند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که افراد در چنین شرایطی با دامن زدن به نوعی نابهنجاری و سرپیچی از قواعد مرسوم و رایج در خانواده، مطابق میل خود و مبتنی بر آزادی فردی، شرایط متفاوتی را برای خود رقم زده اند؛ در حالی که قواعد ضروری حاکم بر خانواده، بر روابط آنها نیز تسری می یابد و درنهایت، خود را در قالب جدیدی آشکار می کند که در ظاهر ساخته افراد است، اما در واقع مضمر در ضمنی ترین سطوح خانوادگی است. بر این اساس، قواعد خانواده در ایران حتی با نقض توسط افراد در قالب هم باشی، نه تنها از میان نمی رود، بلکه در شکل هایی به ظاهر خودساخته، بیشتر تسری پیدا می کند. این اتفاق حاکی از بنیانی ضروری در پیچیده ترین ابعاد زندگی اجتماعی وابسته به نظم خانواده در ایران است که راه علاج را نیز فقط از خلال آن می توان جست.

لقد شهدنا فی السنوات الأخیره تغیرات وتطورات فی الأبعاد الاقتصادیه والثقافیه والاجتماعیه فی إیران، وهی نتیجه تغییر فی القیم والرغبه نحو نوع جدید من التعایش. یُسمّی هذا النوع من المعاشره بین الفتیات والفتیان الذین یتعایشون دون زواج رسمی بالزواج الأبیض. یبدو أنّ هذا النوع من العلاقه أکثر انتشاراً فی المدن الکبری. نشهد الیوم تزایداً للزواج الأبیض فی إیران شیئاً فشیئاً والسیاسه السائده هی تجاهل هذه الظاهره. نحاول فی هذه الدراسه، الترکیز علی أسباب وعوامل وشروط وتبعات هذا النوع من التعایش؛ حیث قامت هذه الدراسه بالتحقیق فی هذه الإشکالیه بین 16 زوجاً من خلال دراسه منهجیه وطریقه نظریه أساسیه مع تقنیه المقابله المتعمقه . بعد انتهاء المقابلات والوصول إلی النتائج النظریه المنشوده، وأخیراً ترمیز البیانات وتحلیلها، تم تحدید بیانات الفئات التالیه وهی: "المشاکل الاقتصادیه"، "تدنی نسبه التوقعات فی هذه العلاقات مقابل الزواج الرسمی"، "الفقر العاطفی"، "القضایا السلبیه إثر (الطلاق وتبعاته)کظروف سببیه، "المجهول"، "الهجره"، "الفردیه"، "إنخفاض نسبه سن الزواج"، کمتغیرات خلفیه، "الخیار فی عدم الاستمرار بالعلاقه"، "التعرف علی الشریک فی المنزل"، "ضعف القیم الدینیه، کظروف دخیله، "الدعم الروحی والجنسی"، "رغبه النساء فی العلاقه الرسمیه"، "عدم رغبه الرجال فی إضفاء الطابع الرسمی علی العلاقه"، "البحث عن التنوع"، کتعاملات، "میزات الزواج الأبیض"، "قیود الزواج الأبیض"، " الشعور بعدم الأمان الوجودی"، نتیجه لهذا النوع من الحیاه.

خانواده پایه اساسی جامعه را تشکیل داده، که خود متکی بر ازدواج است؛ ازدواج در اسلام و فرهنگ ما واژه ای مقدس است در حال حاضر با رواج پدیده های نوظهوری چون ازدواج سفید در فرهنگ ایرانی اسلامی تمایل به ازدواج دائم کمرنگ شده است زوجین در ازدواج سفید یا هم باشی بدون بیان صیغه ی لفظی و بدون ثبت قانونی آن زندگی خود را آغاز می کنند ازدواج سفید، نوعی رابطه عاطفی و جنسی میان دختر و پسر است که آن دو بدون خواندن صیغه نکاح و ازدواج رسمی، اقدام به تشکیل زندگی مشترک می کنندبعضی افراد ازدواج سفید را نوعی نکاح معاطاتی می دانند ؛ به عبارتی نکاح معاطاتی نکاحی است که در آن صرفا به اعلام توافق و تراضى طرفین بسنده شود و فاقد ایجاب و قبول لفظى باشد فقهاى اسلام همه اتّفاق نظر دارند که در انجام عقد نکاح نه تنها وقوع ایجاب و قبول لفظى لازم و ضرورى است، بلکه بدون آن رابطه زوجیّت ایجاد نمى شود و اثرى بر آن مترتب نمى گردد.هدف این مقاله برسی فقهی و حقوقی با هم بودن دختر و پسر بدون انشاء لفظی است.روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش به شیوه ی کتابخانه ای می باشد.