سید عبدالله جزایری

شهر شوشتر به عنوان مرکز اداری و سیاسی خوزستان در طول تاریخ تا عهد قاجاریه حاکم نشین ایالت خوزستان به شمار می آمده است. این جایگاه ویژه موجب شده بود که شوشتر مورد توجه مورخان و جغرافی دانان و سیاحان در طول تاریخ قرار گیرد. نتیجه این عنایت اهل فن، پدید آمدن آثار متعدد تاریخی پیرامون شوشتردر اکثردوره ها بوده است، در عصر صفویه نیزاین مهم تداوم یافت. قاضی نورالله شوشتری و فرزند او علاءالملک شوشتری دو اثر برجسته در عهد صفویه پیرامون تاریخ شوشتر از خود گذاشتند. این دو از خاندان معروف مرعشیان شوشتر بودند. علاوه بر خاندان مرعشی شوشتری، که به امر تاریخ نگاری محلی پرداخته اند؛ خاندان جزایری شوشتری نیز در تاریخ نگاری شوشتر، جایگاه ویژه ای دارند. سید عبدالله جزایری (متوفی 1173 ه .ق) که از نوادگان سید نعمت الله جزایری (متوفی 1114 ه .ق) می باشد با تألیف کتاب تذکره شوشتر، تصویر روشنی از تاریخ شوشتر و جایگاه آن در خوزستان به دست داده و به وقایعی اشاره می کند که در منابع دیگر، مورد غفلت قرار گرفته است. میرعبدالطیف خان شوشتری نیز (متوفی 1220 ه .ق) که از خاندان جزایری شوشتری می باشد نیزبه تاریخ نگاری محلی شوشتر پرداخته است. اگر چه اثر وی به نام تحفه العالم، اشتراکات زیادی با کتاب تذکره شوشتر اثر سیدعبدالله جزایری دارد؛ اما تفاوت های بسیار زیادی بین دو اثر به چشم می خورد. این پژوهش درصدد بررسی و معرفی ابعاد و زوایای تاریخ نگاری محلی پیرامون تاریخ شوشتر با تکیه بر مطالعه تطبیقی دو اثر برجسته در این حوزه می باشد.

تاریخ محلی یکی از شاخه های تاریخ نگاری محسوب می شود که در ایران سابقه طولانی دارد مثلاً کتاب تاریخ سیستان و کتاب تاریخ بخارا از جمله نخستین تاریخ نگاری های محلی در ایران محسوب می شود. ارزش یک کتاب تاریخی، به منزله منبعی تاریخی، مشروط به قدمت و نزدیک بودن به زمان رویدادهای توصیف شده یا استفاده از آثار قدیمی است که به صورت دیگر حفظ نشده است. پاره ای از متقدم ترین تاریخ نگاران از آن جهت حائز اهمیت هستند که برای نخستین بار از اطلاعات ویژه ای را برای ما ثبت می کنند. در زمینه تاریخ گرجی های شوشتر، کتاب تذکره شوشتر نوشته سیدعبدالله جزایری از نخستین کتاب هایی است که اطلاعات جامع و کاملی در این زمینه ارائه می دهد به طوری که بیش از یک سوم این کتاب در زمینه تاریخ نگاری گرجی های شوشتر است. در این پژوهش به دنبال پاسخ این پرسش هستیم که تاریخ نگاران ملی و محلی چه اندازه به تاریخ گرجی های شوشتر پرداخته اند؟ پاسخ این پژوهش بر این استوار است که کتاب تذکره شوشتر از نخستین و مهم ترین منابعی است که به صورت کاملاً تخصصی به تاریخ گرجیان شوشتر پرداخته است و سایر نویسندگان، از مطالب این کتاب بهره برده اند.