بررسی مقابله ای

پژوهش حاضر به بررسی مشکلات ترجمه اصطلاحات فرهنگ محور می پردازد. اصطلاحات فرهنگ محور به مفاهیم، مواد و آداب سنتی اشاره دارد که در یک فرهنگ وجود دارد ولی در فرهنگ دیگری وجود ندارد. از این رو زبان مقصد در ترجمه معمولا فاقد اصطلاحات فرهنگی متناظر و معادل با اصطلاحات زبان مبدا است. هدف این پژوهش شناسایی راهکارهایی است که مترجمان گوناگون در رویارویی با چنین اصطلاحاتی در پیش می گیرند.

به نظر آدام زوسکی و دلماس زبان ها به دلیلی ساده واساسی همدیگر را تبیین می کنند: در واقع عملیات عمیق زبانی(مکانیزم های انتزاعی) بطور کلی واحدند. آنچه دستخوش تغییر می شود‘ نشانه های ظاهری این عملیات است. این نشانه ها در هر زبان‘ خاص همان زبان اند و همین ویژگی سر آغاز گونه گونی زبان هاست. به نظر ما زبان شناسی مقابله ای روش مناسبی است بر آن دسته پژوهش ها که در پی آن اند تا نشان دهند که آموزش زبان‘ بدون شناخت و درک درست و اصولی از زبان شناسی‘ نادرست و ناممکن است. زبان آموزان ایرانی به ویژه در کاربرد اشکال زمانی مرتکب اشتباهات فراوانی می شوند. از این رو آنچه در نخستین رویکرد جالب می نماید‘ تقابل ساختارهای شرطی فرانسه – فارسی بر اساس مجموعه ادبی است. امتیاز این پژوهش استواری آن بر ابزاری است که عبارات و جملاتی را بررسی می کند که به علت کاربری عمومی و سهولت آن ‘ برای هر خواننده با هر بضاعتی‘ قابل وارسی است . مقاله حاضر با رویکردی تطابقی آن دسته از معادلهای فارسی را مورد بررسی قرار می دهد که جزوی از ساختار نظام شرطی زبان فرانسه اند.

پژوهش حاضر به بررسی مقابله ایِ نحوه ی اصطلاح سازی، در زبان های اسپانیایی و فارسی، بر مبنای تأثیرپذیری از باورها و نشانه های مذهبی، در چارچوبِرویکردِ بینارشته ایِ زبان شناسیِ انسان شناختی پرداخته است. در این رویکرد، بیش از هر چیز به مباحث فرهنگی و تأثیرپذیری زبان از فرهنگ اهمیت داده می شود. از آنجا که «اصطلاح» بخشی جدایی ناپذیر از فرهنگ عامّه است، نگارندگان بر آن شدند تا به روشی تحلیلی-تطبیقی، پنجاه اصطلاح زبان اسپانیایی را که حاوی نشانه ها و باورهای مذهبی هستند رو در روی معادل فارسی شان قراردهند تا از این طریق، تأثیر مباحث فرهنگی را در نحوه ی اصطلاح سازیِفارسی و اسپانیایی زبان ها، از یک مفهوم مشترک، مورد بررسی قراردهند. بر اساس نتایج این پژوهش، در دو زبان اسپانیایی و فارسی، اصطلاح سازی از یک مفهوم مشترک بر پایه ی باورها و نشانه های مذهبی، از یک سو، به سمت تشابه و از سوی دیگر به سمت تفاوت متمایل است. به این مفهوم که از آنجا که هر دو زبان در جامعه ای مذهبی نضج گرفته اند، برای اصطلاح سازی از یک مفهومِ واحد، مشترکاً از حوزه ی نشانه ها و باورهای مذهبی بهره گرفته اند، ولی از آنجا که در جامعه ی اسپانیایی زبان، مذهب کاتولیسیسم و در جامعه ی فارسی زبان، مذهب تشیّع رواج دارد؛ دو زبان، در انتخاب مصادیقِ این حوزه، متفاوت از یکدیگر عمل کرده اند.

دشواژه ها، یکی از حوزه های مشکل ساز در ترجمه هستند. فرهنگِ لغت، از جمله ابزارهایی است که مترجم ها برای از بین بردن این مشکل از آن بهره می جویند. دانستنِ ویژگی فرهنگ ها در حوزه دشواژه ها، به مترجم ها کمک می کند تا فرهنگِ مناسب را انتخاب کنند. پژوهش حاضر، به منظورِ بررسیِ راهکارهای ترجمه دشواژه ها در مدخل های «fuck»، «hell»، «shit»، «dead» و «drunk» در دو فرهنگ پرکاربرد هزاره و آریان پور بر پایه راهکارهای ترجمه داوودی (Davoodi, 2009) انجام گرفته است. هدف این مقاله، بررسی مقابله ای مدخل های مورد اشاره بود تا با روش تحلیلی-توصیفی به پرسش های پژوهش پاسخ داده شود. نخست اینکه، کدام راهکارها در این دو فرهنگ برای ترجمه دشواژه ها به کار رفته است؟ دوم، آنکه آیا فراوانیِ دشواژه ها با راهکارهای ترجمه در این فرهنگ ها ارتباط دارد؟ سوم اینکه، کدام فرهنگ در برگردان دشواژه ها موفق تر عمل کرده است؟ یافته های پژوهش نشان داد در فرهنگ هزاره ، دشواژه های بیشتری نمایان شده است. همچنین با بهره گیری بیشتر از راهکارهای حسنِ تعبیر و دشواژه، ترجمه قابل قبولی در پیوند با دشواژه برای دریافت کنندگان زبان مقصد ارائه شده است. این در حالی است که در فرهنگ آریان پور دشواژه های کمتری دیده می شود و تأثیر دشواژه در زبان مقصد با بهره گیری از راهکار سانسور کم رنگ شده است. به این ترتیب، فرهنگ هزاره در پیوند با دشواژه های پیکره موردِ بررسی، موفق تر عمل کرده و به منظور معادل یابی، دشواژه های این پیکره از جنبه کمّی و کیفی، انتخاب مناسب تری برای مترجم ها خواهد بود.

چینش صحیح واژگان درکنار یکدیگر و ارتباط میان آن ها که می بایست مطابق با قواعد خاص هر زبان صورت گیرد، یک عبارت زبانی منسجم را شکل می دهد. در نظریه ظرفیت(تنی یر 1959)، این قواعد براساس مرکزیت فعل و رابطه میان آن و سازه های درون جمله تعریف می شوند. از سوی دیگر درک بهتر یک پاره گفت زبانی منسجم، بر مبنای نظریه ی معناشناسی قالب(فیلمور 1976)، با تداعی یک قالب خاص برای هر عبارت زبانی و در نظر گرفتن ارتباط معنایی میان عناصر تشکیل دهنده ی جمله حاصل می گردد. اهمیت بررسی مقابله ای ظرفیت نحوی و معنایی افعال زبان های گوناگون در چارچوب های مطرح شده وکارآیی آن در حوزه های مختلف از جمله ترجمه دستی و ماشینی، پردازش زبان طبیعی و همچنین آموزش زبان، ما را بر آن داشت تا بر تدوین واژه نامه ی تقابلی ظرفیت افعال فارسی-انگلیسی(PEVV) همت گماریم. در مقاله ی حاضر قصد داریم شیوه ی تدوین این واژه نامه و اجزای تشکیل دهنده ی آن را با تمرکز بر برخی افعال قالب «پر کردن» نشان دهیم و بدین وسیله تغییرات ظرفیت آن ها را به تصویر کشیم.

ضرب المثل ها پاره های ادبی هستند که بخش عمده ای از زبان و فرهنگ یک ملت را تشکیل می دهند و بیانگر نگاه مردم جامعه به مسائل مختلف بوده و لذا نقش بسزایی در تعیین هویت فرهنگی هر ملت دارند. هدف پژوهش حاضر مقایسه جایگاه زن در فرهنگ ایرانی و یک کشور اروپایی، به کمک آشنایی دیرینه محقق با زبان و فرهنگ ایتالیایی از طریق تحلیل مقابله ای ضرب المثل های دو زبان است. این تحقیق در چندین مرحله انجام گرفت: گردآوری 1384 نمونه فارسی و ایتالیایی مرتبط با موضوع زن، ترجمه نمونه های ایتالیایی، حذف مثل های تکراری یا نامفهوم (جامعه آماری برابر با 984 ضرب المثل)، ترجمه و ارائه برخی توضیحات فرهنگی، دسته بندی موضوعات مثل ها، یافتن وجوه اشتراک و افتراق بین نمونه های دو زبان، آمارگیری، و مقایسه عددی. نتایج نشان می دهند که فرهنگ دو کشور در برخی موارد مشابه و در برخی دیگر بسیار متفاوت اند. اما فرهنگ ایرانی، در زمینه هر دو قطب عمده متضاد چه تحقیر و توهین به زن و چه تکریم وی نسبت به فرهنگ ایتالیایی جایگاه نخست را به خود اختصاص می دهد.

در حال حاضر، مقوله کنش های گفتاری به یکی از موضوعات موردبحث در حوزه منظورشناسی تبدیل شده است. با این حال، شمار پژوهش هایی که به مقایسه نحوه آموزش کنش های گفتاری در کتاب های آموزشی بین المللی و کتاب های داخلی چاپ شده در ایران پرداخته باشند، بسیار معدود است. بنابراین، هدف پژوهش حاضر بررسی دو کنش گفتاری مهم، یعنی سپاسگزاری و واکنش به تحسین و تمجید، در بخش مکالمه کتاب های سطح پیش متوسط کانون زبان ایران و کتاب تاچ استون 3، است. 12 دیالوگ از کتاب تاچ استون 3 و 27 دیالوگ از کتاب های سطح پیش متوسط کانون زبان ایران مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و مصادیق هر کدام از کنش های گفتاری موردنظر شناسایی و استخراج شده اند. نتایج نشان داده اند که میان بسامدهای ابراز سپاسگزاری در کتاب های سطح پیش متوسط کانون زبان ایران و کتاب تاچ استون 3، تفاوت معناداری وجود دارد؛ اما میان بسامد واکنش های کلامی به تحسین و تمجید در این دو کتاب، تفاوت معناداری شناسایی نشده است. علاوه بر این، نتایج به دست آمده حاکی از آنند که مقدار میانه آماری برای واکنش کلامی به تحسین و تمجید در کتاب تاچ استون 3 بالاتر بوده است؛ و درمقابل، مقدار میانه آماری برای کنش گفتاری سپاسگزاری در کتاب سطح پیش متوسط کانون زبان ایران بالاتر ارزیابی شده است. این یافته ها و نتایج، ارزش های آموزشی مهم و کاربردی ای برای معلم های آموزش زبان انگلیسی (به منزله زبان خارجی) و توسعه دهندگان مواد آموزشی دارند.

قرآن کریم کتابی برای هدایت بشر به زبان عربی است که فهم آن برای کسانی که عرب زبان نیستند تنها از طریق ترجمه میسّر است. با این که هیچ کدام از ترجمه های قرآن با اصل عربی آن برابری نمی کند و تنها ابزاری برای درک بهتر قرآن است، امّا از آن جا که زبان عربی از جمله کامل ترین زبان ها و شامل دقایق فراوانی است، لذا ترجمه قرآن امری خطیر و پیچیده است که اگر مترجم در ظرایف های قرآن دقت لازم را نداشته باشد، ترجمه او ترجمه ای نارسا خواهد بود. این پژوهش درصدد آن است با تکیه بر شیوه وصفی تحلیلی، به بررسی نقش و تأثیر ترادف/هم معنایی در بروز ناهمسانی ها و نسبت آن ها در دوازده ترجمه قرآنی بپردازد، که به این منظور، ترجمه دو سوره کوتاه شمس و بلد را میان ترجمه های معاصر: انصاریان، آیتی، بهرام پور، خرم دل، خرمشاهی، صادقی تهرانی، فولادوند، قرائتی، مجتبوی، معزی، مکارم شیرازی، و الهی قمشه ای بررسی و مقایسه می کند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که نسبت شباهت ها با تفاوت ها در معادل یابی واژگان فارسی این ترجمه ها تفاوت معناداری دارد، به طوری که درصد تفاوت ها بسیار بالاتر از شباهت هاست. بالاترین نسبت تفاوت ها میان خرم دل و معزی و کمترین تفاوت ها بین فولادوند و صادقی تهرانی است که شاید به ترتیب نشان از کمترین و بالاترین تأثیر و تأثر میان این مترجمان قرآنی داشته باشد و البته تنها ابزار آن ها در این ناهمسانی سازی ها، پدیده ترادف/هم معنایی در زبان فارسی است.