دکترین نظامی

نوشتار حاضر، تحلیلی‌ پژوهشی‌ در موضوع‌ فرایند تصمیم‌ به‌ جنگ‌ در رژیم‌ صهیونیستی‌ است‌ وپردازش‌ محتویات‌ مقاله‌ بر مدار بررسی‌ این‌ عناصر صورت‌ گرفته‌ است‌ که‌ فرایند سیاست‌گذاری‌دفاعی‌ ـ امنیتی‌ این‌ رژیم‌، با توجه‌ به‌ عناصر تصمیم‌سازی‌ نظامی‌ ـ امنیتی‌ و روابط ناظر بر این‌تصمیم‌سازی‌ و اهمیت‌ نهادهای‌ بوروکراتیک‌ مسئول‌ در این‌ فرایند و هم‌چنین‌ شرایط داخلی‌ وخارجی‌ مؤثر در تصمیم‌ به‌ جنگ‌، چه‌ هستند و از سویی‌ رژیم‌ صهیونیستی‌ چه‌ سطحی‌ از خشونت‌ درجنگ‌ را به‌کار می‌برد، و الزامات‌ و محدودیتهای‌ جنگی‌ این‌ رژیم‌ کدامها هستند؟ در پایان‌ مقاله‌ به‌ جمع‌بندی‌ ملاحظات‌ کلی‌ ناظر بر توانمندیها و آسیب‌های‌ نظام‌ تصمیم‌گیری‌رژیم‌ صهیونیستی‌ و پاسخی‌ که‌ به‌ آسیبها می‌دهد، پرداخته‌ می‌شود; و در نهایت‌ نتیجه‌گیری‌ مقاله‌معطوف‌ به‌ بیان‌ شرایطی‌ می‌گردد که‌ رژیم‌ مزبور، راحت‌تر و روان‌تر دست‌ به‌ تصمیم‌ جنگی‌ می‌زند.

در معنای عام، دکترین[1] را نظریه و تعالیم علمی، فلسفی، سیاسی، مذهبی و مجموعه ای از نظام های فکری می دانند که مبتنی بر اصول معینی باشد. درمفهوم نظامی آن، دکترین در سه سطح راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی تعریف می شود. دکترین نظامی خود می تواند بخشی از یک فلسفه یا ایدئولوژی نظامی و یا حاصل یک یا چند نظریه نظامی باشد و یا در چارچوب چند نظریه نظامی مطرح و ارائه گردد. این که از چه مسیری از وضع موجود به وضع مطلوب برسیم را راهبرد تعیین می کند و درواقع پاسخی است برای سؤال "چه باید کرد؟" اما دکترین پاسخی است برای "چگونه باید عمل نمود؟" دکترین، خطوط و تابلوهای راهنمایی است که برای حرکت در مسیر(راهبرد) باید مورد توجه قرار گرفته و رعایت شود.

دکترین نظامی دفاعی مجموعه ی از اصول اساسی، قواعد، نظریه ها، اندیشه ها، زیربنای فکری و اصول بنیادی مورد قبول و حمایت ملی است که توسط رهبران نظامی سیاسی کشور و با توجه به دکترین امنیت ملی، اندیشه نظامی حاکم بیان می شود. دکترین های نظامی بالاترین و کلان ترین قواعدی هستند که در ساختار نظامی یک کشور تعریف می شوند. محقق با تاکید بر دکترین نظامی- دفاعی مقام معظم فرماندهی کل قوا تلاش دارد. نقش مؤلفه نظامی-دفاعی در محیط ملی و بین المللی را بررسی نماید و به این سئوال پاسخ که از منظر مقام معظم فرماندهی کل قوا اهداف و کارکرد دکترین نظامی-دفاعی ایشان در سطح ملی و بین المللی چیست؟ بر همین اساس مجموعه بیانات و مکتوبات از سال 1368 تا 1395، به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده است و به روش تحلیل محتوا مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق توصیفی –تحلیلی و از نظر نوع به صورت کیفی در دسته پژوهش های نظری -کاربردی قراردارد. نتایج تحقیق نشانگر آن است که اقتدار نیروهای مسلح و خودکفایی صنعت دفاعی و قدرت کم نظیر بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران ناشی از دکترین و اندیشه ناب و بلند دفاعی فرماندهی کل قوا است که ریشه در آموزه های بلند دینی، عقلانیت متکی به اجتهاد، درک عمیق و آگاهی وسیع و تجربه گران سنگ مدیریتی دارد. مهم ترین شاخصه مؤلفه نظامی - دفاعی در دکترین مقام معظم فرماندهی کل قوا، اقتدار و بازدارندگی قدرت نظامی نیروهای مسلح است که باید توام با بصیرت دینی باشد و بتواند در مقابله با نظام سلطله جهانی ایستادگی و از حقوق کشورهای مسلمان و مظلومین دفاع نماید و آگاهی بخش و الهام بخش به ملت های جهان اسلام باشد.

اندیشه اصلی هر نیروی نظامی در قالب دکترین آن شناخته می شود؛ دکترین امری ذهنی و مجموعه ای از اعتقادها و دانشی است که با تجربه ثابت شده است. دکترین نظامی چارچوبی برای به کارگیری نیروها، تجهیزات و تاکتیک ها در جنگ می باشد. پیروزی در جنگ آینده زمانی میسر می گردد که نزاجا، ساختار عملیاتی خود را با سطوح جنگ و دکترین نظامی منطبق نماید. طبق اسناد موجود، جنگ و دکترین دارای سه سطح تاکتیکی، عملیاتی و راهبردی است، در ساختار فعلی آجا و نزاجا سطح تکنیکی و فراراهبردی وجود ندارد. هدف اصلی این تحقیق تبیین ساختار عملیاتی نزاجا بر اساس سطوح دکترین نظامی و جنگ های آینده می باشد. این پژوهش از نوع توسعه ای- کاربردی بوده و به روش زمینه ای- موردی انجام گردیده است. جامعه آماری 50 نفر از نخبگان لشکری با جایگاه سرتیپی به بالا هستند که حداقل دارای مدرک تحصیلی کارشناسی بوده و سه سال به عنوان فرمانده لشکر و تیپ انجام وظیفه نموده اند، روش جمع آوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای می باشد، یافته ها با استفاده از روش های خبرگی، تحلیل شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که جنگ آینده دارای 5 سطح دکترینی و 5 سطح اجرایی می باشد: سطح تکنیکی، تاکتیکی، عملیاتی، راهبردی و فراراهبردی. به منظور کاهش سطوح و لایه های فرماندهی، ساختار عملیاتی نزاجا در جنگ آینده به صورت گروهان، گردان، لشکر و نزاجا، می باشد. در این ساختار دو لایه فرماندهی تیپ و قرارگاه منطقه ای حذف می گردد. در حال حاضر ساختار نزاجا تی پ محور و قرارگاه پایه است؛ به همین دلیل رویکرد آن تهدیدمحور و کُنشی است. چنانچه ساختار نزاجا به صورت گردان محور و لشکرپایه شود، رویکرد آن، به امنیت محور و فراکُنشی تبدیل می گردد. این مقاله به دنبال تغییر ساختار سازمانی نزاجا نیست، بلکه به دنبال سازمان برای رزم و ساختار عملیاتی نزاجا در جنگ احتمالی آینده می باشد.

برنامه های پنج ساله توسعه کشور در غیاب هرگونه دکترین دفاعی مدون و دوره ای در ج.ا. ایران، مهمترین منبع شناخت «دیدگاه های اعلامی» تهران در سپهر نظامی و نیز برجسته ترین ابزار تأثیرگذاری دولت بر جهت گیری های دفاعی کشور محسوب می شوند. مقاله حاضر با هدف کشف رابطه میان «موازنه آفند-پدافند در دکترین نظامی ج.ا. ایران» با «موازنه آرمان گرایی-واقع گرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت ها» بشیوه تحلیل مضمون انجام شده است. پرسش اصلی مقاله این بوده است که «موازنه آفند-پدافند در دکترین نظامی جمهوری اسلامی ایران (برحسب مفاد نظامی/دفاعی برنامه های پنج ساله توسعه کشور) چه نسبتی با موازنه آرمان گرایی-واقع گرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت ها (برحسب فهم رؤسای جمهور از محیط بین المللی و شیوه مطلوب مواجهه با آن) دارد؟ یافته های پژوهش، وجود تعادل نسبی در موازنه آرمان گرایی-واقع گرایی در گفتمان سیاست خارجی دولت هاشمی را نشان می دهند و درحالی که این موازنه در دولت احمدی نژاد به سمت آرمان گرایی گرایش داشت، در دولت های روحانی و به ویژه خاتمی با تمایل به آرمان گرایی همراه بوده است. از سوی دیگر، موازنه آفند-پدافند در برنامه های اول/دوم توسعه در دولت هاشمی و نیز برنامه های سوم/چهارم در دولت خاتمی به سمت دفاع گرایش داشتند، اما در برنامه پنجم در دولت احمدی نژاد و برنامه ششم در دولت روحانی به سمت آفند متمایل شدند. وجود همبستگی مثبت، اما ضعیف میان «آرمان گرایی با آفند» و نیز میان «واقع گرایی با پدافند» را می توان به نقش حداقلی قوه مجریه در تأثیرگذاری بر دکترین نظامی ایران به واسطه تدوین برنامه های توسعه کشور نسبت داد.

زمینه و هدف: جنگ های آینده به شدت تحت تأثیر تغییرات اساسی در فضای ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک جهانی و نقش فزاینده عوامل سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در میان کشور ها است و به طورحتم، دانش کنونی بشر بر نحوه تدوین و اجرای جنگ های آینده تأثیرگذار خواهد بود؛ بر این اساس، به ناچار تأثیر تحولات فناوری بر جنگ های آینده باید با روش های انقلابی و جدید مورد ارزیابی قرار گیرد؛ از این رو، پژوهش حاضر در پی تبیین دکترین نظامی جنگ های آینده به نگارش درآمده است.روش: این پژوهش از لحاظ نوع، کاربردی بوده و با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است و به پیش بینی و تحلیل ساختارهای جایگزین آینده جهان و راه های مقابله با آنها در چارچوب یک دکترین نظامی می پردازد.یافته ها: در تدوین دکترین جدید، می بایست از پیشرفت هایی که در فناوری اطلاعات، الکترونیک نظامی، قابلیت های نظارتی و هدایت دقیق اتفاق می افتد، به طور کامل بهره برد و این واقعیت نیز باید درک شود که سخت افزارهای نظامی امروزی مانند هواپیماها، کشتی ها و تانک ها تن ها به جایگاهی برای حمل مهمات هدایت شونده دقیق، حسگر ها و موشک ها تنزل یافته اند.نتیجه: طبق نتایج این پژوهش، کلید آینده یکپارچگی است و دکترین نظامی باید طیف وسیعی از نیروهای مختلف را دربرگیرد و در یک مجموعه مؤثر به هم پیوند دهد تا بتواند به عنوان یک نیروی ضربتی توانا مورداستفاده قرار گیرد.