مطالب مرتبط با کلیدواژه

نوربخشیه


۱.

طریقت های تاثیرگذار خراسان در عصر تیموریان

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: طریقت مشعشعیان شیخیه ح‍روف‍ی‍ه مرعشیان نوربخشیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۷۰ تعداد دانلود : ۱۵۷۷
عصر تیموریان یکی از دوران های پر تلاطم تاریخ به شمار می رود، چیزی که در قرن هشتم علاوه بر آشفتگی اوضاع سیاسی و اجتماعی چشمگیر بود رونق و محبوبیت تصوف و عرفان بوده است. ارباب طریقت از چنان جایگاهی در میان مردم برخوردار بودند که تصوف و عرفان یکی از عناصر مهم و تاثیر گذار فرهنگی ـ اجتماعی، دینی و سیاسی به شمار می آمده است، خراسان از مکتب تصوف و عرفان خاص برخوردار بوده است و از جمله طریقت هایی که مربوط به مشایخ خراسان می باشد: قصاریه، طیفوریه، نوریه، حکیمیه، سیاریه، ملامتیه، کبرویه، مولویه ... در این مقال فقط طریقت های شیخیه، مرعشیان، حروفیه، نوربخشیه، مشعشعیان و نقشبندیه مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد.
۲.

تبارشناسی و شرح اصطلاحات رباعی ای منسوب به ابن سینا در مجالس المومنین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: مجالس المومنین قاضی نورالله ابن سینا خط آینه ای ح‍روف‍ی‍ه نوربخشیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۶ تعداد دانلود : ۲۸۰
مجالس المومنین قاضی نورالله شوشتری( ف. 1019)، از مهم ترین کتاب های رجال شیعی است که به دلیل در برداشتن ابیات منتسب به شاعران سده های نخستین، در پژوهش های ادبی نیز اهمیت دارد. بسیاری از پژوهشگران معاصر درباره ی این اشعار، به دیده ی تردید نگریسته اند؛ اما تاکنون پژوهشی در تحلیل تبارشناسانه ی این ابیات صورت نگرفته است. یکی از این اشعار، رباعی ای در ستایش امام علی(ع) و منسوب به ابن سیناست که نخستین بار در این کتاب آمده و به واسطه ی آن به بسیاری از تذکره ها و کتاب های تاریخ ادبیات فارسی راه یافته است. مضمون این رباعی، پیوندی آشکار با اصطلاحات خوشنویسی و برخی مفاهیم عرفانی دارد؛ از همین رو در این مقاله، با استفاده از تحلیل محتوای تاریخی، سعی شده پس از ریشه شناسی گونه ی خوشنویسی منعکس در این رباعی و بررسی سیر شکل گیری نشانه های عرفانی آن، ضمن تعیین محدوده ی زمانی سرایش شعر، دریچه های محتمل راه یافتن این شعر به مجالس المومنین بررسی شود. نتایج نشان می دهد، با توجه به انعکاس خط آینه ای در مضمون رباعی و ابداع و رواج این گونه پس از سده ی نهم و همچنین سازگاری شعر با برخی اندیشه های عرفانی رایج در میان فرقه هایی چون: حروفیه، نوربخشیه، بکتاشیه و ...، این رباعی بیش از چهار سده پس از درگذشت ابن سینا(ف. 428) سروده شده است. همچنین با در نظر گرفتن شاعر بودن قاضی نورالله، آشنایی اش با خوشنویسی و همچنین انتسابش با اهل عرفان، بعید نیست این رباعی را خود او سروده و در تایید باورهای شیعی اش به ابن سینا نسبت داده باشد.
۳.

تصوف و صوفیان آذربایجان مقارن حضور شاه اسماعیل صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: آذربایجان صفویه نوربخشیه نقشبندیه عقلاءالمجانین ذهبیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۱ تعداد دانلود : ۴۰۴
تصوف، با مجموعه ای از افکار، آداب و اعمال ویژه خود، که نوعی واکنش مذهبی نسبت به اوضاع سیاسی اجتماعی محسوب می شد، در طول تاریخ پر فراز و نشیب اسلام و ایران، از فرهنگ معنوی طبقات جامعه اسلامی تأثیر پذیرفت و در قرن دهم هجری، موفق به احراز قدرت دنیوی شد؛ که مصداق بارز آن، ظهور خاندان صوفی مسلک صفوی در سپهر سیاسی ایران بود. دردوره یاد شده، سیاست مبارزه با تسنن، رفتارهای غالیانه صوفیان مهاجم قزلباش، رقابت منفی سلسله های صوفی و سخت گیری اصحاب شریعت، ضربه های جبران ناپذیری بر پیکره تصوف وارد کرد. پرسش اساسی که این مقاله، حول محور آن سامان یافته، این است که: جریان تصوف آذربایجان، تا چه میزان از چنین وضعیتی، تأثیر پذیرفت؟ یافته های این پژوهش، ناظر به این معناست که رفتارهای یاد شده، به شدت بر تصوف آذربایجان اثر گذاشت. طریقت های منتسب به تسنن، مورد تعرض قرار گرفتند؛ بقایای سلسله های صوفی شیعی، در گوشه وکنار آذربایجان، حضوری کمرنگ یافتند و صوفیان این منطقه، به بهانه های مختلف، به قتل رسیدند. برخی نیز، در گمنامی به سر بردند و یا از خوف جان، با سیاست صفویان همگام شدند. گروهی نیز که حاضر به این کار نشدند، در پی افزایش تنگناهای داخلی، راه مهاجرت به آناتولی و هندوستان را در پیش گرفتند و زمینه را برای رشد علوم نقلی در دارالهجره خود فراهم نمودند. این مقاله می کوشد تا به روش توصیفی-تحلیلی، سرگذشت، آراء و اندیشه های شماری از مشایخ صوفیه آذربایجان- مقارن حضور شاه اسماعیل صفوی- را مورد بررسی قرار دهد.
۴.

علل همگرایی در نهضت های شیعی - صوفی روزگار تیموریان (با تأکید بر نقش علوم غریبه)

کلیدواژه‌ها: نوربخشیه مشعشعیان تشیع تصوف تیموریان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۴ تعداد دانلود : ۲۲۹
نهضت های شیعی_صوفی روزگار تیموریان بر بستر مؤلفه هایی مشترک بروز و ظهور یافت. رهبران این نهضت ها با درک الزامات زمانی و محیطی و با اغتنام فرصت تلاش کردند ضمن بهره گیری از مؤلفه های مشترک موجود و به کارگیری همه ظرفیت ها به موفقیت هایی دست یابند. آن ها هوشمندانه و البته بلندپروازانه سعی کردند از خلأ حاصل از سقوط خلافت عباسی و زوال قدرت ایلخانان سود جسته و با استفاده از اطاعت پذیری صوفیه، در کنار برانگیزانندگی آموزه های انقلابی تشیع و قدرت بسیج کنندگی بالقوه ی مهدویت، زمینه هم گرایی این نهضت ها را فراهم نمایند.سه نهضت حروفیه، مشعشعیان و نوربخشیه در این زمینه نقش برجسته ای داشتند. این پژوهش بدنبال پاسخ به این سوال است که تحت تأثیر چه عواملی مؤلفه های مشترک سه نهضت حروفیه، مشعشعیان و نوربخشیه موجب همگرایی این گروه ها شد؟ به نظر می رسد مهمترین عامل همگرایی نهضت های شیعی_صوفی، تسامح مذهبی مغولان می باشد. ضمن آنکه وجود ادعاهای مشترک و ظهور دراویش بزرگ با چهره ای موجه که دوستدار اهل بیت علیهم السلام نیز بودند هم می تواند از دیگر عوامل تأثیرگذار در این زمینه باشد .چرایی این نزدیکی و همگرایی، مساله اصلی این پژوهش است که تلاش خواهد شد با نگاهی تحلیلی، توصیفی ضمن نقد و بررسی مؤلفه های مشترک سه نهضت حروفیه، مشعشعیان و نوربخشیه، به رمزیابی علل همگرایی نهضت های یاد شده پرداخته شود.
۵.

پیوند تصوف و تشیع در قرن نهم هجری در ایران(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

کلیدواژه‌ها: تشیع تصوف تسنن ح‍روف‍ی‍ه نوربخشیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۸ تعداد دانلود : ۱۸۸
توسعه فوق العاده تصوف و ازدیاد خانقاه ها از ویژگی های قرن نهم هجری در ایران است. از سوی دیگر آغاز این قرن ، یک مقطع حساس در تاریخ تشیع ایران به شمار می رود ؛ چرا که تصوف در این دوره حلقه پیوند تسنن و تشیع گردید و خود تشیع نیز در قالب تصوف تبلور یافت و همین موضوع در گسترش و نفوذ تشیع در بسیاری از سرزمین های اغلب سنی مذهب نقش مهمی ایفا کرد. بسیاری از فرقه های فکری با رویکرد تشیع نظیر حروفیه ، مشعشعیه ، نور بخشیه و نعمت الهیه نیز در انتقال رویکرد فکری ایرانیان از تسنن به تشیع در قرن نهم هجری در نهایت زمینه های ظهور حکومت شیعی مذهب صفویه را از هر نظر فراهم نمود. اینکه چگونه تصوف در تشیع اختلاط یافت از جمله مباحثی است که همیشه مورد سوال پژوهشگران قرار داشته است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی نحوه نزدیکی و پیوند میان تصوف و تشیع در قرن نهم هجری پرداخته و پیامدهای آن را تجزیه و تحلیل نماید و نتیجه اینکه به پیروزی نهایی تشیع در ابتدای قرن دهم توسط حکومت صفوی را باید معلول تحولات مذهبی آن خصوصاً در ارتباط بین تصوف و تشیع دوره قبل از خود دانست.
۶.

رابطه دولت صفویه با طریقت نوربخشیه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: نوربخشیه صفویه سید محمد نوربخش شاه قوام الدین سادات نوربخشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶ تعداد دانلود : ۳۵
طریقت نوربخشیه در دوره تیموریان پدیدار شد و در آستانه تشکیل دولت صفوی از مهم ترین طریقت های صوفیانه ایران بود. بنابراین رابطه دولت صفوی با این طریقت یکی از مسائل مهم دهه های نخستین دوره صفوی بود. این پژوهش به روش تاریخی- تحلیلی، درصدد پاسخ به این پرسش است که دولت صفویه و طریقت نوربخشیه چه تعامل و تقابلی با یکدیگر داشتند؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد که تشیع نوربخشیه و سیادت خاندان نوربخشی زمینه را برای همگرایی نوربخشیه و صفویه فراهم می کرد، اما ادعای مهدویت سید محمد نوربخش، سیاه پوشی نوربخشیه و موقعیت اقتصادی و اجتماعی آنان موجب تقابل آنها با صفویه شد. این تقابل به قتل شاه قوام الدین و انزوای فرزندانش انجامید. از دوره شاه عباس اول، تحت تأثیر فضای ضد صوفی که تا سقوط صفویه ادامه یافت، نوربخشیه نیز مانند سایر طریقت های صوفیانه به حاشیه رانده شدند و به تدریج از صحنه تاریخ محو شدند.