مسئولیت ناشی از فعل غیر

این مقاله بر آن است تا به بررسی مساله سبب مجمل و ناشناس در حقوق مسئولیت مدنی بپردازد. قانون گذار، قضات و حقوقدانان، همگی تلاش کرده اند راهی برای آشتی دادن رابطه سببیت با ضرورت حمایت از زیاندیده بیابند. تحولات اجتماعی- اقتصادی دهه های اخیر به ویژه تشکیل جامع? اصطلاحاً مصرفی، سبب شده است که این مقوله اهمیتی دوچندان پیدا کند. بررسی اجمالی نظریه های مطرح شده در برخی کشورها بیانگر این موضوع است که اکثر قریب به اتفاق آن ها، خواه با تشبث به نظریه تقصیر، خواه با استناد به نظریه خطر یا تضمین حق، سعی کرده اند تا هر چه بیشتر امکان جبران خسارت را برای زیان دید? سبب مجمل و ناشناس فراهم آورند. البته، موانع متعدد بر سر راه آن ها وجود دارد که در یک تقسیم بندی ساده می توان آن ها را زیر عنوان موانع درون حقوقی و موانع برون حقوقی ارائه کرد.

در حقوق مسئولیت مدنی، جبران هر چه بیشتر خسارات زیان دیده همواره مورد توجَه بوده و در راستای رسیدن به این هدف تدابیری نیز اندیشیده شده است که یکی از آن ها مسئولیت مدنی ناشی از فعل غیر یا به تعبیر حقوق انگلیس مسئولیت نیابتی می باشد. مسئولیت مدنی مذکور اگر چه با توجَه به اصل شخصی بودن مسئولیت باید به صورت محدود و استثنایی تفسیر شود امَا امروزه با توجَه به گستردگی مصادیق آن، مسئولیت مذکور دارای اقسام قابل تفکیک از هم می باشد که با توجّه به احکام و قواعد خاص حاکم بر هر یک از آن ها به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد و مسئولیت مدنی مراقب ناشی از اعمال اشخاص نیازمند مراقبت یکی از اقسام آن می باشد. هدف و فلسفه ی مسئول دانستن مراقب در جبران خسارات ناشی از افعال زیان بار اشخاص نیازمند مراقبت، حمایت از فاعل فعل زیان بار از یک سو و حمایت از زیان دیده از سوی دیگر می باشد در واقع از آن جایی که در اکثر موارد شخص تحت مراقبت توان جبران خسارت را ندارد و جبران خسارت از وی به لحاظ عدم تمکَن مالی مشکل می باشد، مراقب به همراه شخص تحت مراقبتش در برابر زیان دیده مسئولیت تضامنی دارند و هر دو در برابر زیان دیده مسئول جبران خسارات می باشند که در این بین یکی خطاکار واقعی است و دیگری به حکم قانون و یا بر اساس قرارداد مسئول اَعمال وی می باشد.

به منظور جلوگیری از بدرفتاریِ هواداران فوتبال، سازمان های ملی و بین المللی قوانین مشخصی را به وجود آورده اند که باشگاه ها را مستقیما مسئول رفتار هوادارانشان می نماید. اختیارات انضباطی سازمان های ملی و بین المللی به آنها اجازه می دهد که مجازات ها را در صورت تخطی تماشاگران به باشگاه های فوتبال که دارای شخصیت حقوقی مستقّل هستند اعمال کنند. در ایران نیز مقنن در همین زمینه بستری فراهم نمود تا در صورت احراز شرایطی، کیفر ناشی از رفتار تماشاگران را به باشگاه های فوتبال تسری دهد. با عنایت به نیازهای روز و یافته های جدید جرم شناسی از جمله نظریه «جرایم یقه سفیدی« و همچنین با استعانت از آموزه های فقهی از جمله قاعده "من له الغنم وعلیه الغرم"مقنن ذیل بخش چهارم و فصل اول قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 را به این موضوع(مسئولیت کیفری ناشی از فعل غیر)اختصاص داده است. اجرایی کردن چنین قاعده ای باعث بحث های فراوانی در نظام های مختلف با محوریت ِمشروعیت و قانونی بودن چنین قواعدی از حیث شخصی بودن مسئولیت کیفری شد. در تحقیق حاضر ما با روش تحلیلی-توصیفی قائل بر این هستیم که برای ایجاد توازن در منافع فرد و باشگاه ها بایستی کفه ترازو را این بار نه درخدمت انقیاد در آوردن منافع فرد بلکه بایستی در به انقیاد در آوردن منافع و قدرت باشگاه ها برهم زد که بارزترین جلوه آن را امروزه می توان در مسئولیت کیفری باشگاه های ورزشی ملاحظه کرد

امروزه در بسیاری از قراردادها متعهد قراردادی برای انجام دادن همه یا بخشی از تعهد خود از ثالث یاری می گیرد. سؤالی که در اینجا مطرح می شود آن است که وقتی متعهد قراردادی در اجرای تعهد از دیگری کمک می گیرد ایراد خسارت توسط شخص ثالث چه مسئولیتی برای متعهد قرارداد اولیه رقم می زند؟ به عنوان قاعده اولیه، ایراد خسارت از سوی ثالث مسئولیتی برای متعهد ایجاد نخواهد کرد؛ مگر اینکه مسئولیت صراحتاً یا ضمناً بر شخص متعهد شرط شده باشد. در بخشی از این مقاله به بررسی روایت زراره و ابی بصیر در خصوص موضوع پرداخته شد. با تنقیح مناط از این روایت می توان نتیجه گرفت که متعهد قراردادی در مقابل خسارت وارده از سوی ثالث در مقابل متعهد اول از باب شرط ضمنی تضمین خسارت مسئولیت دارد.