خلافت ابوبکر

فرق مختلف اسلامی برای اثبات حقانیت باورهای خود، به قرآن کریم به عنوان اصلیترین منبع معرفتی دین استناد کرده اند. در این زمینه، میتوان به نویسندگانی از اهل سنت اشاره کرد که برای اثبات برتری ابوبکر و خلافت وی، آیه 40 سوره «توبه» (آیه غار) را مورد استناد خویش قرار داده اند. بیشترین تکیه آنان در راه دستیابی به این هدف، استناد به فراز «ثانیاثنین» (به این بیان که ابوبکر در این سفر نسبت به رسول خدا صلیالله علیه و آله نفر دوم شمرده شده است) و نیز عبارت «اذ یقول لصاحبه لاتحزن ان اللّه معنا» است. این مقاله با ارائه تفسیر صحیح از آیه شریفه و نقد ادلّه آنها، ثابت میکند آیه شریفه هیچ فضیلتی را برای ابوبکر بیان نکرده است.

آنچه در سقیفه بنی ساعده به گاه وفات حضرت محمد رخ داد، محتوای مناظرات حاضرین، بر خواسته از تفاوت در جنبه های مختلف زندگی اعراب و تنوع زیستی قومیت های گونا گون با آمیزه ای از طرز تفکر های سیاسی و مذهبی متأثر از عصبیت های قومی و نژادی دوران جاهلیت بود که سرانجام منجر به جدایی میان مسلمانان در طول تاریخ و بروز و ظهور مکاتب و نحله های مختلف مذهبی، فکری و فرهنگی شد. نظر به اهمیت مسأله جانشینی حضرت محمد و بازتاب آن در اندیشه های مسلمانان، و به تبع اسلام شناسان و خاورشناسان، پژوهش پیش رو قصد دارد به مدد امکانات کتابخانه ای و مراجعه به منابع کهن تاریخی، ضمن شرح اجمالی و مجدد رویدادهایی که منجر به پذیرش خلافت ابوبکر شد، چگونگی بیعت، همچنین ذکر علت عدم حضور تعداد زیادی از بزرگان مهاجر و بنی هاشم در جلسه تصمیم گیری برای تعیین جانشین پیامبر، ادله مستشرقان متأثر از دیدگاه اهل سنت مبنی بر مشروعیت خلافت ابوبکر را، با رویکردی سیاسی- اجتماعی و با بهره گیری از نظریات مشروعیت مطرح شده توسط اندیشمندان غربی به ویژه ماکس وبر به آزمون بگذارد. از این رو مسأله پژوهش این است که چگونه دلایل مطرح مبنی بر مشروعیت خلافت ابوبکر می تواند با مولفه های مشروعیت ارائه شده توسط نظریه پردازان غربی مطابقت داشته باشد.

مراحل اولیه فتوح، تأثیر فراوانی بر ادوار بعدی حکومت اسلامی داشت. این امر زمینه توجه مسلمانان به فتوحات را فراهم آورد که یکی از نتایج آن ذکر اخبار فتوح در متون تاریخی بود. به دلیل نزدیکی زمانی، طرح فتوح ایران در کتب برخی از مورخان قرن سوم همانند ا بن خیاط، بلاذری، دینوری و یعقوبی اهمیتی ویژه دارد. در این نگاشته ها، روایات مشابه و متفاوت فراوانی خاصه درباره فتوحِ دوره خلیفه اول وجود دارد. براین اساس، شیوه مورخان سده سوم هجری در بازسازی روایت فتوح ایران و ارتباط آن با فضای کلی فرهنگی سیاسی در دوره خلافت ابوبکر مسئله پژوهش حاضر است. از نتایج این پژوهش توصیفی تحلیلی این است که بسیاری از این مورخان با پذیرش فرهنگ اسلامی حاکم کوشش کردند فتوح ایران در دوره خلیفه اول را در زنجیره تاریخ مقدس امت و خلافت اسلامی جای دهند؛ اما دلبستگی های مکانی و جایگاه اجتماعی هر یک از این مورخان دغدغه های ویژه ای در زمینه تفاخرطلبی قومی و رقابت های محلی و منطقه ای برای آنها ایجاد کرد؛ ازاین رو به تفاوت هایی در شرح جزئیات روایت فتوح این دوره منجر شد.

واقعه سقیفه پس از رحلت رسول خدا|، نخستین گام عملی جهت ایجاد اختلاف میان مسلمانان بوده است. در سقیقه بنی ساعده، عده ای از صحابه بر خلاف وصیت پیامبر اکرم| درباره خلافت امیرمؤمنان×، ابوبکر را به عنوان جانشین آن حضرت انتخاب کردند. ازاین رو، آنچه در سقیفه گذشت، فراز مهمی در تاریخ به شمار می رود که باید از زوایای گوناگون مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. یکی از راه های آشنایی با عمق این حادثه، شناسایی حاضران در سقیفه است. در این نوشتار، تلاش شده افراد حاضر در آن محل معرفی شوند و تا جایی که تاریخ نشان می دهد به نقش هر کدام اشاره گررد. بی تردید، نام افراد سرشناس و یا کسانی که در سقیفه، نقشی داشته اند در تاریخ ثبت شده است. یکی از شرایطی که اهل سنّت برای مشروعیت انتخاب خلیفه مطرح کرده اند، بیعت اهل حل وعقد با اوست. نگاشته حاضر ثابت می کند بسیاری از بزرگان اصحاب و اهل حل وعقد در سقیفه حضور نداشته اند و تنها تعداد اندکی از آنان در سقیفه بوده اند. این مقاله در بیست ویک گفتار ساختاربندی شده است.

واقعه سقیفه، پس از رحلت رسول خدا’، نخستین گام عملی جهت ایجاد اختلاف میان مسلمانان بود. در سقیفه بنی ساعده، عدّه ای از صحابه بر خلاف وصیت پیامبر اکرم’ درباره خلافت امیر مؤمنان، ابوبکر را به عنوان خلیفه مسلمانان منصوب کردند. سقیفه، فراز مهمی در تاریخ است که باید از زوایای گوناگون بررسی شود. یکی از ادّعاهای برخی از عالمان اهل سنّت برای توجیه بدعت سقیفه، بیعت اهل حلّ و عقد با ابوبکر است. ادّعایی که در مقاله «بررسی حضور اهل حلّ و عقد در انتخاب خلیفه اوّل با شناخت فهرستی حاضران در سقیفه بنی ساعده» رد شد. در مقاله کنونی به اسامی کسانی که با انتخاب خلیفه در سقیفه و خلافت ابوبکر مخالفت کردند، اشاره می شود تا سستی ادّعای یادشده، بیش از پیش روشن شود. در برخی از منابع معاصر، نام 48 تن از مخالفان برده شده، امّا پژوهش حاضر بیش از 60 تن از مخالفان ابوبکر و چگونگی مخالفتشان را بیان کرده که در این مقاله به 35 نفر از آنان و در مقاله پسین، به معرّفی بقیّه پرداخته می شود.

واقعه سقیفه، پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله، نخستین گام عملی جهت ایجاد اختلاف میان مسلمانان بوده است. در سقیقه بنی ساعده، عدّه ای از صحابه بر خلاف وصیّت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره خلافت امیر مؤمنان علیه السلام، ابوبکر را به عنوان جانشین آن حضرت انتخاب کردند. از این رو، جریان سقیفه، فراز مهمّی در تاریخ به شمار می رود که باید از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار بگیرد. یکی از ادّعاهای برخی از علمای اهل سنّت، بیعت اهل حلّ و عقد با ابوبکر است. ادعایی که در مقاله «بررسی حضور اهل حلّ و عقد در انتخاب خلیفه اوّل با شناخت فهرستی حاضران در سقیفه بنی ساعده» رد شد. در مقاله کنونی به اسامی کسانی که با انتخاب خلیفه در سقیفه و خلافت ابوبکر مخالف بودند اشاره می شود تا ادّعای یادشده، بیش از پیش نقد و رد شود. در برخی از منابع معاصر، نام 48 تن از مخالفان برده شده، امّا پژوهش حاضر 72 تن از مخالفان ابوبکر را معرّفی و چگونگی مخالفتشان را تبیین کرده است. در مقاله پیشین به نام 35 نفر از مخالفان ابوبکر اشاره شده بود و این مقاله به 37 تن دیگر می پردازد.