آموزش عربی

یکی از مهم ترین دروس مرتبط با ادبیات هر زبان که مهم ترین اهداف آن زبان را محقق می سازد، دروس متون ادبی است. در رشته زبان و ادبیات عربی نیز بخش قابل توجهی از دروس این رشته برای متون ادبی درنظر گرفته شده است که متون شعری در میان متون ادبیِ دیگر بیشترین سهم را دارد. اما سال هاست که این متون با روش های قدیمی تدریس می شود و بسیاری از استادان از راهبردهای جدید و مناسب تدریس این متون استفاده نمی کنند. این امر سبب شده است دانشجویان چندان نتوانند در دست یابی به مهم ترین اهداف متون شعری، یعنی افزایش ذوق ادبی و تقویت میل و انگیزه آنان به رشته خود، موفق باشند. نگارندگان می کوشند تا با روش پیمایش و ابزار پرسش نامه به بررسی میزان اجرای راهبردهای مناسب تدریس متون شعری عربی بپردازند. جامعه آماری پژوهش، دانشجویان ترم چهارم به بعد دوره کارشناسی و استادان رشته زبان و ادبیات عربی در دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی، شهید بهشتی و تربیت معلم است. یافته های پژوهش نشان می دهد راهبردهای جدید تدریس متون شعری، یعنی راهبردهای شرح تفصیلی اشعار، تحلیل زیبایی شناسی اشعار و تحلیل سبکی، کمتر از راهبردهای سنتی (بیشتر مربوط به روخوانی صحیح اشعار هستند) اجرا می شوند.`

آموزش قواعد در تمامی زبانها به عنوان یکی از مهمترین دغدغههای متخصصان آموزش زبان مطرح است؛ در زبان عربی به دلیل ویژگی­های خاص ساختاری و دستوری، قواعد و آموزش آن ها از دیرباز مورد توجه مدرسان و متخصصان بوده است. در ایران نیز از قدیم آموزش قواعد زبان عربی از مهم ترین بخش­های آموزش این زبان بوده است، به طوری که بسیاری از بزرگان و مؤلفان کتاب­های قواعد صرفی و نحوی در زبان عربی، ایرانی هستند. امروزه یکی از مهم ترین بخش­های چالش برانگیز حوزة آموزش زبان عربی در ایران، آموزش قواعد آن است. در رشتة زبان و ادبیات عربی با اینکه بیست واحد درسی در مقطع کارشناسی رشتة زبان و ادبیات عربی به درس نحو اختصاص داده شده است، به نظر می رسد که دانشجویان در مرحلة کاربردی قواعد عربی دچار ضعفهای فراوانی هستند؛ زیرا سالها است که قواعد با روشهای قدیمی تدریس میشوند و بسیاری از استادان از فنون جدید و مناسب تدریس قواعد استفاده نمی کنند. در این پژوهش می کوشیم با روش پیمایش و ابزار پرسشنامه، به بررسی روشهای تدریس و میزان اجرای فنون مناسب تدریس قواعد عربی در دانشگاه­ها بپردازیم. یافتههای پژوهش نشان میدهد در تدریس قواعد، بیشتر از روش سنتی قیاسی استفاده میشود و به فنون جدید تدریس، همچون استفاده از تکنولوژی و فن مشارکتی توجه چندانی نمی­شود.

آشنایی با پیشینه پژوهش در زمینه آموزش زبان عربی در ایران راهگشای پژوهش های آتی خواهد بود و زمینه را برای ارائه انواع راهکارها و نیز رویکردها و روش های جدید یادگیری و آموزشی در حوزه زبان شناسی کاربردی فراهم می آورد. از این رو، نویسنده در پژوهش حاضر در دو بخش مقالات و پایان نامه ها و با شیوه کتابخانه ای بنیادی به معرفی پژوهش هایی که تاکنون در زمینه آموزش عربی در ایران صورت گرفته، می پردازد.

مقاله حاضر با هدف بررسی چگونگی مواجهه معلمان عربی پایه دهم با تغییر برنامه درسی عربی تدوین شده است. مقاله مربوط با رویکرد پدیدارشناسی انجام گرفته است. مشارکت کنندگان، 15 نفر از معلمان عربی پایه دهم در شهر همدان درسال تحصیلی97-1396بودند که به روش گلوله برفی نمونه گیری شدند. ابزارجمع آوری اطلاعات، مصاحبه های نیمه ساختاریافته بوده است. داده های حاصل به روش کدگذاری و مقوله بندی و در سه سطح آگاهی، نگرش و رفتار تحلیل شدند. نتایج نشان داده که به طور کلی معلمان عربی نسبت به ماهیت تغییرات (رویکردی و شکلی) آگاهی نسبتاً خوبی دارند؛ اگر چه در خصوص فلسفه تغییرات، آگاهی کمتری دارند. نگرش آنان در سه دسته موافق با رویکرد کتاب، مخالف با آن و موافق با رویکرد تغییر اما مخالف با تحقق آن در کتاب درسی عربی می گنجد. همچنین رفتار معلمان در برابر تغییرات را می توان در سه دسته اجرای حداکثری تغییرات، کاستن از و افزودن به آن دسته بندی کرد. 

همگام با پیشرفت و تعالی روزافزون علم و فناوری، آموزش و روش های تدریس نیز به مرور تغییر کرده و روش های سنتی جای خود را به روش های نوین داده است. معلمان عربی هم به مثابه معلمان دیگر، خود را به روش ها و فنون نوین مجهز ساخته تا بهتر و ساده تر بتوانند در فراگیران تغییر ایجاد کرده و در تفهیم بیشتر درس عربی مؤثر باشند. مقاله پیش رو به روش های گوناگون تدریس زبان عربی در زمینه های ترجمه، قواعد، حوار و حل تمرین پرداخته است. هدف نویسنده بر آن است که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، از طریق پژوهش و مداقّه در برخی مقالات و نگاشته ها، به معرفی روش های گوناگونی بپردازد که سودمند و مؤثر می باشند. تعدادی از این روش ها توسط دبیران عربی در طول سالها در دوره های اوّل و دوم متوسطه به کار گرفته شده و برخی حاصل تجربه بیش از سی وپنج سال تدریس نگارنده در دوره های مختلف تحصیلی در آموزش دروس مختلف به ویژه در درس عربی بوده است. در کنار بیان تجارب مفید، به راهبردهایی توجه و تأکید شده که در تفهیم و یادگیری بهتر و ساده تر فراگیران مؤثر بوده است.

نقد به عنوان یک ابزار کارآمد در ارزشیابی اطلاعات یک اثر پژوهشی به شمار می رود. نوشتار حاضر با رویکرد نقادانه در صدد بررسی ابعاد محتوایی و صوری مقاله «علاقه اللفظ بالمعنی وتعلیم العربیّه» نوشته أحمد الدیاب به نگارش درآمده است. وی در این اثر که از سه بخش اصلی تشکیل یافته، به تبیین آراء موافق و مخالف صاحب نظران در مورد لفظ و معنی، اولویت یکی بر دیگری، جدایی میان لفظ و معنی و یکی دانستن یا وجود اتحاد و همبستگی میان این دو مؤلفه توجه داشته است تا بدین وسیله به روش هایی دست یابد که بتواند از آن برای آموزش زبان عربی به غیر عرب زبان ها استفاده کند. در مقاله حاضر بر آن بوده ایم تا به روش تحلیلی و با توجه به معیارهای تعریف شده برای نقد و ارزیابی آثار پژوهشی، مقاله «علاقه اللفظ بالمعنی وتعلیم العربیّه» مورد نقد و ارزیابی قرار دهیم. نتیجه پژوهش نشان می دهد که نویسنده سعی داشته است تا با معرفی دو عنصر لفظ و معنی به عنوان عناصری مهم از مطالعات زبانشناسی بر این نکته تأکید کند که آموزش زبان عربی به غیر عرب زبان ها باید همانند مؤسسات آموزشی اروپا با تکیه بر رویکرد زبانشناسی باشد؛ این در حالی است که مکالمه محوری در پژوهش های اخیر مورد تأکید مدرسان بوده و به عنوان نکته مهم تری تلقی شده است.

بدون شک آموزش زبان عربی در ایران در کنار شیوه های سنتی، به راهبردهای نوین نیازمند است. ازآنجاکه آموزش زبان عربی در کشور بیشتر با تکیه بر روش های سنتی صورت می پذیرد و رویکردهای نوین آموزشی مانند واکنش فراگیران در هنگام یادگیری، ذهنیت آموزشگر، نوع پیشرفت فراگیران، پیگیری فراگیران نسبت به چگونگی یادگیری عربی در دانشگاه ها کمتر مورد توجه پژوهشگران این حوزه بوده است، بررسی و ارائه مباحث راهبردهای نوین یک بخش تفکیک ناپذیر در این زمینه به شمار می آید. ازاین رو بررسی روش های خاص آموزش برای آموزشگران زب ان عربی امری ض روری اس ت. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی ضمن بررسی روش های سنتی آموزش عربی سعی شده بر اموری چون مطرح کردن مشکلات واقعی آموزش زبان عربی، آشنا شدن آموزشگران با این گونه موان ع و همچنین اطلاع یافتن از روش های نوین آموزش برای غلبه کردن بر مشکلات پیش رو توجه شود. ارائه رویکردهای نوین آموزش زبان عربی و استفاده از آن ها در یادگیری این زبان، امکانات ویژه ای را برای بهتر آموزی زبان عربی در اختیار آموزشگران و فراگیران قرار می دهد و بسیاری از موانع و مشکلات آموزش زبان در سیستم های سنتی و قدیمی زبان آموزی در ایران را برطرف می نماید.

هدف آموزش قواعد صرف عربی، بالابردن سطح درست خوانی و فهم متون و افزایش علاقه و انگیزه یاد گیرندگان است که بر مبنای تحقیقات، این اهداف به دلایل متعدد کمتر محقق شده اند. در رسیدن به هدف های ذکر شده، متون آموزشی علم صرف از اصلی ترین ارکان هستند که سال هاست به یک شکل و سیاق تدوین و منتشر می شوند و مطابق با اهداف، نیازها و واقعیت ها، تغییر و تحول پیدا نکرده اند. با توجه به ضرورت بازنگری و اصلاح کتب صرفی که می تواند زمینه رشد تحصیلی بیشتر را فراهم کند، پژوهش حاضر، با تأکید بر متغیر کتاب و متون آموزشی، به بررسی بایسته های متون و کتاب های آموزش صرف در رشته ها و مقاطع مختلف آموزشی به ویژه در دانشگاه ها بر اساس نظریه ی نشر نوآوری می پردازد. روش پژوهش در تحقیق، مصاحبه عمیق با رویکرد گراندد تئوری (نظریه زمینه ای) است و نتایج به دست آمده از هر مصاحبه دسته بندی و سپس به مصاحبه شونده بعدی اعلام شده تا گزاره های بیشتری به یافته ها اضافه شود. بر مبنای یافته های پژوهش، هرگونه تغییر و نوآوری در متون صرفی باید شامل پنج مقوله کلی توالی و نظم، روانی و کاربردی بودن مثال ها و تمرین ها، رعایت استانداردهای کتب آموزشی، جامعیت و نوآوری های محتوایی باشد. از مهم ترین مقوله های جزئی، چینش منطقی، انطباق با سطح یادگیرندگان و هفته های آموزشی، استفاده از مثال های قرآنی، پرهیز از مطالب پیچیده و مبهم، نبود کاستی و استفاده تخصصی از واژه ها است که متن آموزشی علاوه بر جذابیت ظاهری، شکلی و نگارشی باید، قابلیت ارزشیابی، آزمون و سنجش بازخوردهای مثبت، منفی و مقایسه ای داشته باشد.

هدف از تحقیق ارزیابی آموزش درس عربی در آموزش عالی بر اساس مدل کرک پاتریک در مؤسسات آموزش عالی تهران بود. روش پژوهش باتوجه به هدف آن، کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها از نوع توصیفی - پیمایشی است که در آن از ابزار پرسشنامه استفاده گردید. در بخش میدانی از ابزار پرسشنامه استفاده شد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل دانشجویان مؤسسات آموزش عالی شهر تهران هستند. تعداد کل جامعه آماری پژوهش حاضر 291 نفر هستند. جهت تخمین تعداد نمونه کافی در این پژوهش از فرمول تخمین نمونه کوکران استفاده شد. بنابراین 166 نفر از دانشجویان مؤسسات آموزش عالی شهر تهران به عنوان نمونه پژوهش انتخاب خواهند شد. روش نمونه گیری در پژوهش حاضر نیز روش نمونه گیری تصادفی ساده است. پرسشنامه ارزشیابی اثربخشی دوره آموزشی توسط عباس عرب در سال ۱۳۹۳ دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی دانشگاه سمنان بر اساس مدل ارزشیابی کرک پاتریک ساخته شده است که دارای 29 سؤال  می باشد. یافته های تحقیق نشان داد که مولفه های ارزیابی اثربخشی آموزش شامل واکنش، یادگیری و نتایج قادر به پیش بینی اثربخشی آموزش درس عربی در آموزش عالی بر اساس مدل کرک پاتریک هستند. بر اساس یافته های تحقیق آموزش درس عربی در مؤسسات آموزش عالی شهر تهران از لحاظ مولفه های واکنش، یادگیری و نتایج در حد مطلوبی قرار دارد.