مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان

 صاحب نظران ادامه ی زندگی مشترک و کیفیت زندگی را انعکاسی از خواسته ها، امیدها و انتظارات افراد در ارتباط با شرایط کنونی و آینده می دانند. پژوهش حاضر، با رویکرد علّی، درصدد واکاوی و دستیابی به مدل بومی پایداری زندگی مشترک در زوجین دارای فرزند و بدون فرزند با ده سال سابقه ی زندگی مشترک است. تحقیق حاضر به روش آمیخته و از نوع تطبیقی کمّی می باشد. حجم نمونه ی تحقیق در بخش کیفی شامل 38 نفر و در بخش کمی 150 نفر را شامل می شود که براساس روش نمونه گیری گلوله برفی و نمونه گیری هدفمند انجام شده است؛ افرادی از مناطق ۵، ۹ و ۱۱ مشهد که با وجود عدم رضایت از زندگی زناشویی همچنان در ازدواجشان پایدار هستند. داده ها با بهره گیری از مصاحبه و پرسش نامه گردآوری شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کیفی از روش تحلیل مضمون (تماتیک) با کمک نرم افزار مکس کیودا و در بخش کمّی از نرم افزار PLS استفاده شد. یافته های تحقیق نشان می دهد که متغیرهای مشترک به عنوان دلایل پایداری زندگی در هر دو مدل زوجین دارای فرزند و بدون فرزند عبارت اند از: بحران ارزشی، کنش متقابل، مشکلات اقتصادی، گذشت و بخشش، تعهد و تبادلات اجتماعی؛ و تفاوت هر دو مدل تحت تأثیر فرزند آوری یا ساخت اجتماعی ناشی از عدم حضور فرزند در خانواده است.

با پیشرفت فناوری های آموزشی و ضرورت استفاده از آموزش الکترونیکی، معلمان در فرایند آموزش با مشکلات و چالش های متعددی مواجه هستند که کیفیت یادگیری دانش آموزان را تحت تأثیر قرار می دهد؛ با توجه به اهمیت این موضوع، در مقاله ی حاضر برآنیم تا چالش های آموزشی معلمان دوره ی ابتدایی شهر بیرجند در آموزش الکترونیکی را شناسایی کنیم. این پژوهش، از نظر هدف، کاربردی و، از نظر روش، کیفی از نوع پدیدارشناسی است. جامعه ی آماری شامل تمام معلمان دوره ی ابتدایی شهر بیرجند در سال تحصیلی 140۲-140۳ است که با استفاده از قاعده ی اشباع نظری و روش نمونه گیری هدفمند 18 نفر به عنوان شرکت کننده انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از روش مصاحبه ی نیمه ساختاریافته استفاده شد و فرایند انجام مصاحبه ها تا اشباع نظری ادامه یافت. روایی ابزار اندازه گیری با استفاده از روش توافق کدگذاران (90/0) مورد تأیید واقع شد. نتایج پژوهش نشان می دهد چالش های آموزشی معلمان دوره ی ابتدایی شهر بیرجند در آموزش الکترونیکی در قالب 92 کد باز، 19 کد محوری و 5 انتخابی (مهارتی و فنی، زیرساختی و پشتیبانی، سیاست گذاری و مدیریت آموزش الکترونیکی، روانی جسمانی و چالش های فرهنگی اجتماعی) طبقه بندی می گردد؛ همچنین، نرخ تکرار کدهای گزارش شده ی نتایج نشان دهنده ی این امر است که مهم ترین چالش آموزش الکترونیکی معلمان دوره ی ابتدایی شهر بیرجند فقدان مهارت های فنی و تخصصی و عدم تجربه  لازم برای برنامه ریزی و اجرای دوره های آموزش الکترونیکی بود؛ با توجه به چالش های مذکور، ضروری است سیاست گذاران، نهادهای آموزشی و جوامع محلی برای حمایت معلمان دوره ی ابتدایی اقدام کنند تا کیفیت آموزش الکترونیکی بهبود یابد و تجربه ی یادگیری مثبت تری برای دانش آموزان فراهم شود. این مسئله نیازمند تحقیقات بیشتری است تا راهکارهای مؤثری برای غلبه بر این چالش ها شناسایی شود و منابع جدیدی برای کمک به معلمان فراهم گردد.

خراسان و ماوراءالنهر از دوران باستان تا عصر اسلامی یکی از مناطق مهم سیاسی، اقتصادی و راهبردی فلات ایران بوده است؛ تا آن حد که برخی شاهان ایرانی در نبرد با دشمنان خارجی در این مناطق کشته شدند. نمی توان مرزهای مشخص و دقیقی برای خراسان در دوره ی ساسانی تعیین کرد حتی اسمی جداگانه به نام ماوراءالنهر وجود نداشت. به صورت تقریبی می توان گفت حدود شرقی آن به بلخ و طخارستان، از سمت غرب به ری، در شمال به آمودریا یا «جیحون» و از سمت جنوب تا بیابان های مرکزی ایران می رسید. پس از حمله ی اعراب مسلمان به ایران (قرن اول هجری)، خراسان و ماوراءالنهر از جمله مناطقی بودند که به آسانی فتح نشدند؛ این مناطق به دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی، مسائل اقتصادی و دوری از مرکز خلافت از مهم ترین مقاصد مهاجران عرب به شمار می رفتند. با توجه به این امر که خراسان مفتوح اعراب بصره بود، بیشتر، اهالی بصره در این منطقه ساکن شدند. با سکونت اعراب در این منطقه، در ابتدا، بومیان خراسان واکنشی از بی اعتنایی تا ستیز را در برابر اعراب در پیش گرفتند اما پس از مدتی ایرانیان نیز در کنار اعراب در ترویج اسلام کوشیدند. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی و با روش کتابخانه ای درصدد پاسخ به این سوال است که قبایل عرب و بومیان خراسان و ماوراءالنهر در گسترش اسلام چه نقشی ایفا کردند. دستاوردهای این تحقیق نشان می دهد مهاجرت قبایل عرب و اعراب ناراضی از حکومت اموی و عباسی نظیر شیعیان، در کنار اقدامات موالی، بازرگانان ایرانی، دهقانان و مرزبانان در ترویج آیین اسلام در این منطقه نقش داشته است؛ علاوه بر این موارد، ازدواج اعراب با بومیان، حضور صحابه و ساخت مساجد نیز در این زمینه حائز اهمیت است.

باغ و عمارت جهانی اکبریه بیرجند، به عنوان یک نمونه از بناهای مهم تاریخی ایران، در تأثیرگذاری بر وقایع تاریخی، به ویژه از دوره ی قاجار تا پهلوی، نقش بزرگی داشته است. توسعه ی زیرساخت ها، آموزش و فرهنگ سازی از سوی دول وقت به رشد اقتصادی و اجتماعی این منطقه، به ویژه باغ و عمارت اکبریه، کمک شایانی نموده است. این باغ در دوره های مختلف کارکردهای سیاسی فرهنگی مختلفی داشته است؛ از جمله ی این مناسبات و کارکردها می توان به محلی برای  نمایش قدرت سیاسی و مکانی برای انعقاد معاهده ها و توافقات اشاره کرد؛ علاوه براین، به ارتقای هنر و فرهنگ محلی و ترویج گردشگری فرهنگی نیز کمک نموده است. این ویژگی های خاص در حوزه های سیاست و فرهنگ باغ اکبریه را از دیگر باغ های بیرجند متمایز ساخته است. هدف اصلی این نوشتار نشان دادن تأثیر مناسبات و کارکردهای سیاسی فرهنگی باغ و عمارت اکبریه در تغییر فضاهای کالبدی باغ است. این پژوهش از نظر روش از دسته تحقیقات توصیفی تحلیلی است. گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی (مصاحبه با کارشناسان میراث فرهنگی و پژوهشگران و عزیزانی که سابقاً در باغ مشغول به فعالیت بوده اند) صورت گرفته است. از میان مهم ترین تغییرات کالبدی باغ اکبریه می توان به لوله کشی آب باغ اکبریه (1303ش)؛ مجزا نمودن طبقات از یکدیگر (1300-1290ش)؛ تغییر درب ورودی به باغ (1310-1300ش)؛ ساخت عمارتی برای مادر شوکت الملک (1310-1300ش)؛ تغییر ورودی باغ اکبریه (1307ش)؛ تغییر کاربری فضای انباری به مسجد (1320ش) و تخریب و مرمت قسمت هایی از عمارت اکبریه پس از انقلاب اشاره کرد. شناخت این تغییرات راهگشای انتخاب بهترین نوع کاربری در طول سالیان است تا با شناخت این تغییرات فرهنگی و سیاسی شأن این بنای فاخر حفظ گردد.

پوشاک و نوع پوشش همواره از عناصر مهم زیست فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی مردم ایران بوده است؛ از همین روی، ما با میراث عظیم و گران بهایی از انواع پوشاک و سبک های پوشش در نواحی فرهنگی ایران روب ه رو هستیم که از دلالت های معنایی متنوعی نیز برخوردار هستند. امروزه، به دنبال تغییرات گسترده ای که جامعه ی ایرانی از سر گذرانده، چهره ی بسیاری از اجتماعات محلی نیز دگرگون شده و در واقع، بخش مهمی از این گنجینه به دست فراموشی سپرده شده است. با این حال، هنوز نقاطی در کشور وجود دارند که در آن بخشی از تجربه ی تاریخی ایرانیان در حوزه ی پوشاک استمرار دارد. مطالعه ی این مناطق از حیث شناسایی و تحلیلِ بخشی از میراث پوشاک ایرانیان حائز اهمیت است. در این چارچوب، پژوهش حاضر ملهم از چشم انداز نظری بوم شناسی فرهنگی و نوعی رویکرد محیطی، وجوه اثرپذیر و اثرگذار پوشاک را در روستای چنشت مدنظر قرار داده است. این مهم از خلال کاربست روش شناسی کیفی و استفاده از روش های مطالعه ی اسنادی و میدانی صورت پذیرفته است. مشاهده و مصاحبه در بخش میدانیِ کار مهم ترین ابزار گردآوری داده ها بوده است. بر اساس رویکردی نظری پژوهش، آنچه به عنوان نتیجه از این مطالعه قابل ذکر است آنکه پوشاکِ چنشتی جلوه و بازتابی از شرایط زیست انسان چنشتی است؛ به عبارتی دیگر، این پوشاک در گفت وگو با این شرایط به وجود آمده است اما بعد از شکل گیری، بر شئون و ساحت های مختلف زندگی چنشتی ها از جمله ساحت اجتماعی، فرهنگی و  اقتصادی اثر گذاشته است.

اﺷﺘیﺎق داﻧﺶآﻣﻮزان ﺑﻪ ﺗﺤﺼیﻞ با تأسی از قابلیت ها و توانایی های فردی در نظام آموزشی به عنوان یک عامل توانمندساز به ارتقای عملکرد تحصیلی منتهی می گردد. با توجه به اهمیت این مسئله در مقاله ی حاضر پیش بینی اشتیاق تحصیلی مبتنی بر امید تحصیلی و سرزندگی تحصیلی دانش آموزان از منظر فرهنگیان مورد بررسی قرارگرفته است. هدف این پژوهش کاربردی و از نظر روش پیمایشی است. جامعه ی آماری شامل دبیران دوره ی دوم متوسطه ی ناحیه ی ۷ مشهد در سال تحصیلی 1402-1403 با حجم نمونه ی ۵۷۲ نفر است. از نمونه گیری در دسترس (آنلاین) با ابزار پرسش نامه ی برخط و سؤالات استانداردشده، مبتنی بر نمره گذاری (1 تا 10) برای جمع آوری اطلاعات استفاده شد. مقدار آلفای کرونباخ متغیرهای اشتیاق به تحصیل (911/0)، امید به تحصیل (691/0) و سرزندگی تحصیلی (878/0) به دست آمد. از نرم افزارهای Spss و Smart PLS برای تجزیه و تحلیل یافته ها استفاده شد. نتایج نشان می دهد میانگین امید به تحصیل (59/5%)، سرزندگی تحصیلی (27/5%) و اشتیاق تحصیل (39/5%) در حد متوسط بوده است. تفاوت میانگین اشتیاق تحصیلی در مدارس دخترانه نسبت به مدارس پسرانه بیشتر مشاهده می شود. دانش آموزان کار و دانش و فنی و حرفه ای نسبت به دیگر دانش آموزان از امید به تحصیل و اشتیاق تحصیلی بیشتری برخوردارند. دانش آموزان مدارس نمونه ی فرهنگ و استعدادهای درخشان از سرزندگی تحصیلی بیشتر و دانش آموزان مدارس غیردولتی و استعدادهای درخشان از وضعیت اشتیاق تحصیلی بهتری نسبت به سایر مدارس برخوردارند. نتایج فرضیه های همبستگی امید به تحصیل با اشتیاق تحصیلی (68%) و با سرزندگی تحصیلی (35%) به صورت مستقیم به دست آمده و روابط ساختاری نیز نشان می دهد که در سطح معناداری 05/0 متغیرهای مستقل و میانجی قابلیت پیش بینی اشتیاق تحصیلی 45/0=R2 را دارند. مقدار شاخص SRMR با مقدار 094/0  که از 1/0کمتر است، حاکی از برازش مطلوب مدل است. شدت میزان VAF (019/0) حاکی از این است که اثر غیرمستقیم متغیرها معنادار بوده اما قوی نیست. در نتیجه مدارس با سرمایه گذاری روی آموزش مؤلفه های امید به تحصیل و سرزندگی تحصیلی می توانند اشتیاق به تحصیل را تقویت نمایند.