علی علیزاده بیرجندی

باغ و عمارت جهانی اکبریه بیرجند، به عنوان یک نمونه از بناهای مهم تاریخی ایران، در تأثیرگذاری بر وقایع تاریخی، به ویژه از دوره ی قاجار تا پهلوی، نقش بزرگی داشته است. توسعه ی زیرساخت ها، آموزش و فرهنگ سازی از سوی دول وقت به رشد اقتصادی و اجتماعی این منطقه، به ویژه باغ و عمارت اکبریه، کمک شایانی نموده است. این باغ در دوره های مختلف کارکردهای سیاسی فرهنگی مختلفی داشته است؛ از جمله ی این مناسبات و کارکردها می توان به محلی برای  نمایش قدرت سیاسی و مکانی برای انعقاد معاهده ها و توافقات اشاره کرد؛ علاوه براین، به ارتقای هنر و فرهنگ محلی و ترویج گردشگری فرهنگی نیز کمک نموده است. این ویژگی های خاص در حوزه های سیاست و فرهنگ باغ اکبریه را از دیگر باغ های بیرجند متمایز ساخته است. هدف اصلی این نوشتار نشان دادن تأثیر مناسبات و کارکردهای سیاسی فرهنگی باغ و عمارت اکبریه در تغییر فضاهای کالبدی باغ است. این پژوهش از نظر روش از دسته تحقیقات توصیفی تحلیلی است. گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی (مصاحبه با کارشناسان میراث فرهنگی و پژوهشگران و عزیزانی که سابقاً در باغ مشغول به فعالیت بوده اند) صورت گرفته است. از میان مهم ترین تغییرات کالبدی باغ اکبریه می توان به لوله کشی آب باغ اکبریه (1303ش)؛ مجزا نمودن طبقات از یکدیگر (1300-1290ش)؛ تغییر درب ورودی به باغ (1310-1300ش)؛ ساخت عمارتی برای مادر شوکت الملک (1310-1300ش)؛ تغییر ورودی باغ اکبریه (1307ش)؛ تغییر کاربری فضای انباری به مسجد (1320ش) و تخریب و مرمت قسمت هایی از عمارت اکبریه پس از انقلاب اشاره کرد. شناخت این تغییرات راهگشای انتخاب بهترین نوع کاربری در طول سالیان است تا با شناخت این تغییرات فرهنگی و سیاسی شأن این بنای فاخر حفظ گردد.