سید احمد برآبادی

پوشاک و نوع پوشش همواره از عناصر مهم زیست فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی مردم ایران بوده است؛ از همین روی، ما با میراث عظیم و گران بهایی از انواع پوشاک و سبک های پوشش در نواحی فرهنگی ایران روب ه رو هستیم که از دلالت های معنایی متنوعی نیز برخوردار هستند. امروزه، به دنبال تغییرات گسترده ای که جامعه ی ایرانی از سر گذرانده، چهره ی بسیاری از اجتماعات محلی نیز دگرگون شده و در واقع، بخش مهمی از این گنجینه به دست فراموشی سپرده شده است. با این حال، هنوز نقاطی در کشور وجود دارند که در آن بخشی از تجربه ی تاریخی ایرانیان در حوزه ی پوشاک استمرار دارد. مطالعه ی این مناطق از حیث شناسایی و تحلیلِ بخشی از میراث پوشاک ایرانیان حائز اهمیت است. در این چارچوب، پژوهش حاضر ملهم از چشم انداز نظری بوم شناسی فرهنگی و نوعی رویکرد محیطی، وجوه اثرپذیر و اثرگذار پوشاک را در روستای چنشت مدنظر قرار داده است. این مهم از خلال کاربست روش شناسی کیفی و استفاده از روش های مطالعه ی اسنادی و میدانی صورت پذیرفته است. مشاهده و مصاحبه در بخش میدانیِ کار مهم ترین ابزار گردآوری داده ها بوده است. بر اساس رویکردی نظری پژوهش، آنچه به عنوان نتیجه از این مطالعه قابل ذکر است آنکه پوشاکِ چنشتی جلوه و بازتابی از شرایط زیست انسان چنشتی است؛ به عبارتی دیگر، این پوشاک در گفت وگو با این شرایط به وجود آمده است اما بعد از شکل گیری، بر شئون و ساحت های مختلف زندگی چنشتی ها از جمله ساحت اجتماعی، فرهنگی و  اقتصادی اثر گذاشته است.

جای نام شناسی ازجمله شاخه های علم زبان شناسی تاریخی است، که قدمتی بیش از 200 سال دارد؛ معمولاً با مطالعات شرق شناسان و باستان شناسان همراه بوده و به مرور زمان، این دانش تغییر کرده و ساختاری علمی یافته است. شهرستان بیرجند در خراسان جنوبی ازجمله مناطقی در کشور است که به دلیلِ دوربودن از کانون های جمعیتی و راه های اصلیِ مواصلاتی، برخلاف مناطق شمالی خراسان، کمتر مورد تهاجم اقوام بیابانگرد قرار گرفته است. از این رو، جای نام های این منطقه کمتر دستخوش دگرگونی شده و در تعداد قابل توجهی از جای نام ها، ازنظر مورفولوژی ساختار زبان پهلوی حفظ شده است. هدف از این پژوهش بررسی و معناشناختی واژه های «خان» و «ماه» و مشتقات آن در جای نام های شهرستان بیرجند است. نتیجه این پژوهش آن است که واژه پهلوی «خان» در زبان کردی «کانی» و در تالشیِ کنونی و تبریِ باستان «خونی» به معنای چشمه است؛ این واژه در خراسان جنوبی به معنای چشمه مصنوعی، چاه یا قنات است و معادل فارسی آن پس از اسلام چهکند می شود. واژه دیگر «ماه» است که در زبان پهلوی به معنای دِه است و با مشتقات دیگری در جای نام های توابع بیرجند مشاهده می شود.