مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان

القاب در ساختار سیاسی اجتماعی ایران از دوره ی باستان جایگاه ویژه ای داشته است. با شکل گیری حکومت های ایرانی پس از ورود اسلام همچنان به کارگیری القاب در ایران قابل مشاهده است، البته این موضوع در برخی دوره ها کم رنگ تر بوده، به گونه ای که در عهد سامانیان تا صفویه القاب کمتری استفاده شده است. از دوره ی قاجاریه اعطای القاب رواج بی سابقه ای می یابد، به گونه ای که شناخت رجال  ایران در دوره ی قاجار بدون آگاهی از القاب و عناوین رایج در آن زمان به سختی امکان پذیر است. مقاله ی حاضر بر آن است تا با روش توصیفی – تحلیلی با تکیه بر اسناد نحوه ی شناسایی و دسته بندی القاب را در تشکیلات آستان قدس مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از وجود شباهت های القاب آستان قدس با برخی القاب رایج در دربار قاجاریه است. از دیگر یافته های این بررسی، تنوع و تعداد القاب آستانه، موروثی بودن آن و در مواردی عدم ارتباط القاب با مشاغل است.

تاریخ حیات انسان تاریخ همکاری و مشارکت است. زمانی که انسان دریافت با تجمیع توان خود می تواند بر مشکلات فائق آید، مشارکت زاده شد. مشارکت عبارت است از حضور و دخالت آگاهانه، داوطلبانه، متعهدانه و خلاق اقشار مختلف جامعه در تصمیم گیری، برنامه ریزی، تأمین منابع، اجرا و نظارت بر فعالیت ها به منظور بهره مندی از منابع مادی و معنوی آن ها. مشارکت سیاسی یکی از ابعاد مهم مشارکت است که مشروعیت سیاسی، توسعه، پیشرفت و کارآمدی هر کشور در گرو آن است و کاهش آن در برنامه ریزی های اساسی برای اداره ی جامعه و ثبات و سازماندهی اجتماعی اختلال ایجاد می کند و با ایجاد تنش ها و بحران ها از انجام برنامه های توسعه ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ممانعت به عمل می آورد؛ بنابراین، تلاش در جهت تحقق هر چه بیشتر آن از اهم امور است که نیاز به شناخت و مطالعه ی علمی عوامل تأثیرگذار بر آن دارد. هدف از انجام این پژوهش مطالعه ی نقش عوامل اقتصادی افراد بر میزان مشارکت سیاسی آنان است. تحقیق حاضر به روش پیمایشی و با مطالعه بر روی نمونه ی متشکل از 383 نفر از افراد بالای 25 سال ساکن در شهرستان اسفراین که با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند، انجام گرفته است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که  وضعیت اقتصادی بر مشارکت سیاسی تأثیرگذار است و هر چه وضعیت اقتصادی افراد بهتر باشد، میزان مشارکت سیاسی آنان بیشتر است؛ اما بین پایگاه اقتصادی - اجتماعی افراد و مشارکت سیاسی آنان رابطه ی معناداری یافت نگردید.  همچنین یافته ها نشان می دهد شغل، تحصیلات و جنسیت  افراد نیز بر میزان مشارکت سیاسی اثرگذار است.

در عصر حاضر معلمان به دانش ها، مهارت ها و نگرش های جدیدی در تدریس مطالب آموزشی نیاز دارند و این امر با رفتار نوآورانه ی معلم میسر می شود. عوامل متعددی در رفتارهای نوآورانه ی معلمان اثرگذار است که در این مطالعه نقش انگیزش شغلی در رفتار نوآورانه، با میانجی اشتیاق شغلی معلمان دوره ی آموزش ابتدایی شهر بیرجند بررسی شده است.  روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است و جامعه ی آماری آن را کلیه ی معلمان دوره ی ابتدایی شهر بیرجند در سال تحصیلی  1402- 1401 (900 نفر) تشکیل می دهند. از این تعداد 270 نفر براساس جدول مورگان و گرجسی (1970) و به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه ی پژوهش تعیین شدند. بدین ترتیب که ابتدا شهر بیرجند به سه نقطه ی شمال، جنوب و مرکز تقسیم و از هر نقطه مدارسی به صورت تصادفی انتخاب و تمامی معلمان آن مدارس انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه های رفتار نوآورانه ی کانتر (1988)، انگیزش شغلی هرزبرگ (1966) و اشتیاق شغلی سالوناوا و شوفلی (2001) بود. پایایی این پرسش نامه ها در مطالعه ی حاضر به ترتیب 92/0، 86/0 و 89/0 به دست آمد. داده ها با استفاده از آزمون های آماری رگرسیون، تحلیل مسیر در سطح معنی داری 05/0 تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که بین انگیزش شغلی و اشتیاق شغلی و همچنین اشتیاق شغلی و رفتار نوآورانه رابطه ی  مثبت و معنادار وجود دارد؛ به این معنی که با افزایش انگیزش شغلی، اشتیاق شغلی نیز افزایش می یابد و همچنین سطوح بالای اشتیاق شغلی، ارتقای رفتار نوآورانه را نیز در پی دارد. آزمون سوبل نیز نشان داد اشتیاق شغلی در رابطه ی انگیزش شغلی با رفتار نوآورانه ی معلمان دوره ی آموزش ابتدایی شهر بیرجند نقش میانجی دارد. اثر غیرمستقیم انگیزش شغلی بر رفتار نوآورانه از طریق اشتیاق 49/0 و مثبت است. بدین معنا که افزایش انگیزش شغلی ابتدا سبب افزایش اشتیاق شغلی و به تبع سطوح بالای رفتار نوآورانه می شود.

انتخاب مدیران بر مبنای شایستگی، همواره یکی از مهم ترین دغدغه های تصمیم گیران و سیاست گذاران سازمانی در بخش دولتی و ارائه ی خدمات عمومی است. خراسان جنوبی با توجه به سرمایه های انسانی غنی همواره در بخش مدیران ارشد استانی از داشتن مدیران بومی محروم بوده است. این مهم در بسیاری از مواقع باعث واپس ماندگی استان از توسعه شده است. پژوهش حاضر به بررسی پیامدهای انتصاب مدیران غیربومی بر توسعه ی اجتماعی محلی و مدیریت سرمایه ی انسانی استان خراسان جنوبی پرداخته است. این پژوهش به روش کیفی انجام شده است. سوالات پژوهش به صورت باز طراحی و از طریق مصاحبه ی عمقی با 20 نفر از صاحب نظران و مدیران فعلی و اسبق استان در مورد انتصاب و اهمیت مدیر بومی و یا غیربومی نظرخواهی شد. سپس با روش تحلیل مضمون؛ انتخاب بر اساس وابستگی حزبی و سیاسی، فقدان شایستگی های شخصیتی، بها ندادن به کارشناسان بومی و نظرات کارشناسی، عدم پایبندی به برنامه های توسعه استان، تصمیم گیری بر مبنای سلایق شخصی، ایجاد و القای حس خود تحقیری در بین مردم استان از مهم ترین کلید واژه ها در باب انتصاب مدیران غیر بومی به دست آمد. ایجاد بانک اطلاعاتی از مدیران بومی کارآمد و متخصص، تبلیغ فعالیت های عالی و کارامدی مدیران بومی از جمله پیشنهادات، جهت انتخاب سمت مدیریتی از سوی مصاحبه شوندگان عنوان گردید.

یکی از رویکردهای جدید تحلیل متون، نشانه شناسی اجتماعی است؛ بدین معنا که که پدیده های اجتماعی به خودی خود معنا نمی شوند بلکه در درون شبکه ای از معانی قرار دارند و دارای چارچوب های فرهنگی هستند. پی یر گیرو از نظریه پردازان مطرح نشانه شناسی اجتماعی، نشانه های اجتماعی را در دو نوعِ هویت و آداب معاشرت می داند. در پژوهش حاضر که با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای فراهم آمده است، نشانه شناسی فرهنگیِ پوشاک و لباس به عنوان یکی از بارزترین پدیده های فرهنگی- اجتماعی در شعر ابن حسام خوسفی، شاعر قرن نهم هجری، انجام شده است و در پی آن است که روشن سازد بازتاب پوشاک و لباس در شعر ابن حسام دارای چه لایه های ساختاری و معنایی است و چگونه با استفاده از نشانه شناسی می توان موقعیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ی قرن نُهم را شناخت؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که لباس و پوشاک در شعر ابن حسام از گستره ی معنایی خاصی برخوردار است و شاعر به کارکردهای فردی و اجتماعی پوشش، توجه داشته است. در بخش فردی، پوشانندگی و نقش حفاظتی لباس مطرح است و در کارکردهای اجتماعی هر یک از انواع پوشاک، نشانه ای است که با قرارگرفتن در محور هم نشینی در کنار واژه های دیگر و در بافت متن، به شرایط اجتماعی (طبقه و جنسیت و شغل)، فرهنگی (آیین ها)، اقتصادی (سطح رفاه، پیشه های مربوط) و ...  جامعه ی قرن نهم اشاره می کند. همچنین تنوع نام لباس ها از قبیل لباچه، دواج، الباق، شمله و بهره گیری ادبی از واژه ها و اصطلاحات حوزه ی پوشاک از نکات برجسته و قابل توجه در شعر ابن حسام خوسفی است.

نهاد وقف در همه ی جوامع به ویژه در جوامع مسلمان نشین می تواند گره گشای بسیاری از مشکلات باشد. وقف علاوه بر کاهش هزینه های عمومی روستا، سبب تقویت روحیه ی مذهبی مردم و شکل گیری اماکن عمومی و مذهبی می گردد و می تواند به توسعه ی پایدار در نواحی روستایی نیز کمک کند؛ بنابراین ترویج فرهنگ وقف در بین مردم در برنامه ریزی های توسعه ی روستایی جایگاه ویژه ای دارد. پژوهش حاضر به بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی وقف در توسعه ی فضاهای روستایی در شهرستان خوسف در استان خراسان جنوبی پرداخته است. این پژوهش به لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی و بر مبنای ماهیت و روش از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی است.روش جمع آوری اطلاعات به کمک پرسش نامه محقق ساخته بوده و برای سنجش میزان اعتبار پرسش نامه از آلفای کرونباخ استفاده شده است. جامعه ی آماری شامل 1740 خانوار ساکن در 17 روستای شهرستان است که دارای بیشترین تعداد رقبات وقفی هستند. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران 266 خانوار برآورد گردید. برای آزمون فرضیه های پژوهش از آزمون های تی تک نمونه ای و دو جمله ای در محیط نرم افزار  spss استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که به طور کلی وقف بر  بهبود شاخص های اقتصادی، نوسازی و بهسازی مکان های عمومی برای خانوارهای روستایی تأثیر زیادی داشته است. در بُعد اجتماعی، وقف گسترش روحیه ی خیرخواهی و امانت داری و تقویت روحیه ی دینداری خانوارها، و ایجاد اماکن عام المنفعه و نگهداری از آن را سبب شده است.